Το φετινό καλοκαίρι βρίσκει την χώρα σε αυξημένη εγρήγορση με τις Αρχές και τους αρμόδιους φορείς να έχουν στραφεί σε μια νέα στρατηγική με επίκεντρο την πρόληψη και τους αυξημένους ελέγχους (και πρόστιμα και κυρώσεις) προκειμένου η Ελλάδα να μην ξαναζήσει τον περυσινό πύρινο. Το 2023 καταγράφτηκαν πάνω από 1,6 εκατ. στρέμματα καμένης γης ενώ τα 942.000 από αυτά βρίσκονταν στον Έβρο, ο οποίος επλήγη από την μεγαλύτερη πυρκαγιά σε θέμα έκτασης που έχει καταγραφεί ποτέ στη χώρα μας, αλλά και σε ολόκληρη την Ευρώπη. Εκεί, 20 άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους, ενώ πέραν της απώλειας σημαντικού ζωικού κεφαλαίου, σπιτιών και υποδομών, κάηκαν υψηλής οικολογικής αξίας περιοχές, όπως το 58% του Εθνικού Πάρκου Δαδιάς, συμπεριλαμβανομένου και του μεγαλύτερου μέρους της αποικίας φωλεοποίησης του μαυρόγυπα.
Το WWF Ελλάς εκπόνησε δύο ολοκληρωμένες μελέτες, με στόχο να αποτελέσουν μελλοντικά πρότυπο μελετών και διαδικασιών που θα πρέπει να ακολουθούνται μεταπυρικά για οποιασδήποτε πληγείσα περιοχή στη χώρα μας. Συγκεκριμένα, η πρώτη μελετά τη συμπεριφορά της πυρκαγιάς που σημειώθηκε στον Έβρο πέρυσι το καλοκαίρι, αξιολογώντας τον μηχανισμό δασοπυρόσβεσης και προτείνοντας συγκεκριμένα μέτρα για τη βελτίωσή του. Η δεύτερη προτείνει τις διαχειριστικές κατευθύνσεις για τη συνολική μεταπυρική αποκατάσταση της περιοχής που έπληξε η πυρκαγιά.
H έκθεση εντοπίζει λάθη και παραλείψεις και προτείνει μέτρα που μπορούν να εφαρμοστούν προληπτικά αλλά και κατασταλτικά σε αντίστοιχες περιπτώσεις στο μέλλον. Σύμφωνα με το WWF, στην περυσινή πυρκαγιά στον Έβρο, δεν αναγνωρίστηκαν σημαντικά παράθυρα ευκαιρίας που θα συνέβαλαν καθοριστικά σε μια πιο αποτελεσματική διαχείριση της πυρκαγιάς ενώ παρατηρήθηκε πως κατά περίπτωση δεν πάρθηκαν οι κατάλληλες αποφάσεις για τη διάθεση, τη χωρική διασπορά και την ανάπτυξη των απαραίτητων επίγειων δασοπυροσβεστικών δυνάμεων. Η έκθεση κάνει λόγο για απουσία πρακτικά χρήσιμης επιστημονικής υποστήριξης, προκείμενου να γίνεται επεξεργασία όλων των δεδομένων συμπεριφοράς της πυρκαγιάς σε πραγματικό χρόνο και έτσι, να υποστηρίζονται οι επιχειρησιακές αποφάσεις ενώ εντοπίζει σημαντικές ελλείψεις στο πρόγραμμα σπουδών και τη διά βίου εκπαίδευση και κατάρτιση αξιωματικών και πυροσβεστών του Πυροσβεστικού Σώματος (ΠΣ), που σχετίζονται με τη μειωμένη αποτελεσματικότητα κατά την καταστολή δασικών πυρκαγιών. Ακόμη, σημειώνει ότι έγινε λανθασμένη αξιολόγηση των διαθέσιμων δεδομένων (π.χ. μετεωρολογικές προβλέψεις), με αποτέλεσμα να καούν επιπλέον 120.000 στρέμματα, συμπεριλαμβανομένου και του μικρού πυρήνα του Εθνικού Πάρκου- Δάσος Δαδιάς- Λευκίμης- Σουφλίου ενώ επισημαίνει τις χρόνιες παθογένειες στο σύστημα δασοπυρόσβεσης (π.χ. απουσία ενός αξιόπιστου συστήματος διαχείρισης πληροφοριών) που συχνά δημιουργούν σοβαρά προβλήματα συντονισμού μεταξύ διαφορετικών φορέων.
Μέτρα που πρέπει να ληφθούν για την πρόληψη και καταστολή πυρκαγιών στην Ελλάδα
Στο πλαίσιο της ανάλυσης της δασικής πυρκαγιάς του Έβρου το 2023, η WWF διατυπώνει προτάσεις για άμεσα μέτρα τα οποία μπορούν να ληφθούν ακόμα και στην υφιστάμενη αντιπυρική περίοδο αλλά και πιο μακροπρόθεσμα.
Στα άμεσα μέτρα συμπεριλαμβάνεται η απομάκρυνση της πολιτικής επιρροής στις επιχειρησιακές προτεραιότητες δηλαδή η διάθεση μέσων και προσωπικού να μην επηρεάζεται από στελέχη ΟΤΑ ή άλλους πολιτικούς παράγοντες, η συντήρηση του οδικού δικτύου στα δασικά συμπλέγματα αρκετά πριν την αντιπυρική περίοδο με τη διάθεση των απαραίτητων πόρων, η συντήρηση των αντιπυρικών ζωνών (με έμφαση στις στεγασμένες), η μείωση και αραίωση της βιομάζας και η δημιουργία στεγασμένων ζωνών εκατέρωθεν των γυμνών αντιπυρικών ζωνών καθώς και η διαρκής επιστημονική υποστήριξη στο πεδίο προκείμενου να γίνεται επεξεργασία όλων των δεδομένων συμπεριφοράς της πυρκαγιάς σε πραγματικό χρόνο και έτσι να υποστηρίζονται οι επιχειρησιακές αποφάσεις. Στο πλαίσιο αυτό, θετικά θα συντελέσουν και η εφαρμογή του ν. 5106/2024 που προβλέπει την εμπλοκή των τοπικών δασικών συνεταιρισμών σε περιστατικά δασικών πυρκαγιών βάσει σχεδίου, εκπαίδευσης και διάθεσης εξοπλισμού, η αλλαγή προσωπικού σε δασικά περιστατικά μεγάλης κλίμακας ανά 8ωρο και όχι ανά 24ώρο με βάση τις πάγιες βάρδιες, η αύξηση της στελέχωσης στα δασικά περιπολικά οχήματα από 3 άτομα στα 4 άτομα σύμφωνα με τα διεθνή πρότυπα και η τοποθέτηση των δυνάμεων κοντά στα περιστατικά σε αντίστοιχες κατάλληλες υποδομές (συμβατές με ένα σύστημα ICS) ώστε να υπάρχει καλύτερη ενημέρωση, κινητοποίηση και διαχείριση του προσωπικού.
Παράλληλα, το WWF προτείνει να δοθεί προτεραιότητα στην αξιοποίηση των δυνάμεων που έχουν επαρκή γνώση της περιοχής στα πιο κρίσιμα σημεία της περιμέτρου της πυρκαγιάς καθώς και να δοθεί έμφαση στην κατάρτιση και εκπαίδευση των πεζοπόρων τμημάτων και στην ορθολογική χρήση τους (και η αποφυγή της αξιοποίησης τους ως συμπληρωματικές δυνάμεις σε μηχανοκίνητα τμήματα κατά την κατάσβεση). Τα πεζοπόρα τμήματα αναμένεται να αυξήσουν σημαντικά την αποτελεσματικότητα τους αν εργάζονται συστηματικά ως αμιγής ομάδα, κατά μήκος τμημάτων της περιμέτρου της πυρκαγιάς τα χρονικά διαστήματα κατά τα οποία οι συνθήκες είναι ευνοϊκές και δημιουργούνται παράθυρα ευκαιρίας (π.χ. το βράδυ και τις πρώτες πρωινές ώρες), μέσα στο δάσος, με άμεση ή έμμεση προσβολή, αξιοποιώντας εργαλεία χειρός, αλυσοπρίονα, αντιπύρ και κατάκαυση. Ομοίως, κατά τη διάρκεια ανάλογων περιστατικών τα τοπικά συντονιστικά όργανα πρέπει να βρίσκονται σε διαρκή συνεδρίαση μέσω εξουσιοδοτημένων εκπροσώπων, σε κατάλληλο για αυτό τον σκοπό μόνιμο χώρο και να λαμβάνουν αποφάσεις ή να επιλύουν αιτήματα που διαβιβάζονται από το πεδίο σε πραγματικό χρόνο. Προς αυτό είναι θετική η πρόβλεψη στον ν. 4462/2020 για την ίδρυση Περιφερειακών Επιχειρησιακών Κέντρων και ο εξοπλισμός τους μέσω συγκεκριμένων χρηματοδοτικών εργαλείων, η σύσταση των οποίων θα πρέπει να επιταχυνθεί ειδικά στις περιοχές με σημαντικό ιστορικό δασικών πυρκαγιών.
Η ανάλυση της οικολογικής οργάνωσης περιέχει και μακροπρόθεσμα μέτρα όπως είναι η αύξηση της χρηματοδότησης για τη μελέτη, την έρευνα και την καινοτομία σε σχέση με τις δασικές πυρκαγιές στην χώρα μας και σύσταση μόνιμης ανεξάρτητης επιτροπής διερεύνησης των σημαντικών περιστατικών δασικών πυρκαγιών με τη συμμετοχή ειδικών. Από τα συμπεράσματα της έκθεσης, προκύπτει η ανάγκη δημιουργίας ενός συστήματος διαχείρισης που θα αντιμετώπιζε τα προβλήματα συντονισμού κατά το πρότυπο του Incident Command System (ICS) που δημιουργήθηκε μετά από σειρά δασικών πυρκαγιών στην Νότια Καλιφόρνια (ΗΠΑ) όπου αναδείχθηκε η επιτακτική ανάγκη δημιουργίας ενός ενιαίου συστήματος διαχείρισης κρίσεων. Σε επίπεδο εξοπλισμού, προτείνεται η προμήθεια ερπυστριοφόρων προωθητών γαιών - καθώς και τα ανάλογα οχήματα μεταφοράς τους (πλατφόρμες) - από το Πυροσβεστικό Σώμα (ή αντίστοιχα τη Δασική Υπηρεσία) και διάθεση τους σε Πυροσβεστικούς Σταθμούς και Κλιμάκια (ή Δασαρχεία)
Ως προς την κατάρτιση του προσωπικού της Πυροσβεστικής, το WWF σημειώνει ότι απαιτείται η ανάπτυξη πιστοποιημένου προγράμματος κατάρτισης και εκπαίδευσης οργανικά ενταγμένου στο πρόγραμμα σπουδών της Πυροσβεστικής Ακαδημίας που θα παρέχει ουσιαστικές επιστημονικές γνώσεις, χρήσιμες για την αποτελεσματικότητα και την ασφάλεια, με διδάσκοντες ειδικούς σε επιμέρους αντικείμενα και Αξιωματικούς του Π.Σ. (ενεργούς ή εν αποστρατεία). Παράλληλα απαιτείται κατάρτιση, απλή και ταχύρρυθμη στην Ελληνική Αστυνομία (ΕΛΑΣ) και στον Ελληνικό Στρατό (ΕΣ) ώστε να αποκτήσουν βασικές γνώσεις για την ασφάλειά τους και να ενισχυθεί η αποτελεσματικότητά τους και η συνεργασία με τους άλλους φορείς.
Στο ίδιο πλαίσιο, προτείνεται η δημιουργία Εξειδικευμένου Σώματος Δασοπυρόσβεσης ή ειδικοτήτων εντός του Πυροσβεστικού Σώματος, ώστε να ξεφύγουμε από τη λογική του Πυροσβέστη “Γενικών Καθηκόντων”. Το νέο σώμα θα πρέπει να έχει σαφή στόχο την καταστολή των δασικών πυρκαγιών και θα φέρει την ευθύνη συνεργασίας µε άλλους αρμόδιους φορείς για τα μέτρα πρόληψης και την προετοιμασία ενόψει των αντιπυρικών περιόδων. Για μεγάλα περιστατικά δασικών πυρκαγιών χρήσιμη θα ήταν η πλήρης επιχειρησιακή αξιοποίηση των εθελοντικών οργανώσεων του μητρώου της ΓΓΠΠ ενώ η δημιουργία ομάδων πυρασφάλειας στους παραδασόβοιους οικισμούς ή/και στις ζώνες μίξης δασών-οικισμών, είναι κάτι που θα μπορούσε να εξεταστεί ως δράση οργανωμένης και θεσμοθετημένης εφεδρείας. Ομοίως, επισημαίνεται η αξία των μικρών περιφερειακών αεροδρομίων της ενδοχώρας για το ενδεχόμενο φιλοξενίας πολλαπλών αεροσκαφών αεροπυρόσβεσης και η ανάγκη δημιουργίας κατάλληλης υποδομής για τον γρήγορο εφοδιασμό τους.
Τέλος, το WWF αναφέρεται και στην κατάρτιση Τοπικών Σχεδίων Πρόληψης Δασικών Πυρκαγιών σε επίπεδο Δήμου, με έμφαση στην προστασία οικισμών και υποδομών αλλά και στην εκπαίδευση των στελεχών Πολιτικής Προστασίας στους ΟΤΑ Α΄ και Β΄ βαθμού και στην στελέχωση των θέσεων με επιστήμονες συναφών αντικειμένων.
