Μέσα σε δύο χρόνια από την κατάργηση της δωρεάν πλαστικής σακούλας οι Έλληνες καταναλωτές φαίνεται ότι έχουν πλέον προσαρμοστεί στα νέα δεδομένα και δεν χρησιμοποιούν πλέον συχνά σακούλες μιας χρήσης για τα ψώνια τους στα σούπερ μάρκετ.
Στοιχεία του ΙΕΛΚΑ δείχνουν ότι το 2019 η χρήση της λεπτής πλαστικής σακούλας στα σούπερ μάρκετ μειώθηκε κατά 98,6% σε σύγκριση με το 2017, δηλαδή από 1,8 δισ. σακούλες, σε περίπου 24 εκατ. σακούλες. Χαρακτηριστικό είναι ότι η κατά κεφαλήν ετήσια κατανάλωση πλαστικής σακούλας στα σούπερ μάρκετ, μειώθηκε από 167, σε 2 σακούλες ανά κάτοικο.
Τα ελληνικά νοικοκυριά φαίνεται ότι έχουν καθιερώσει πλέον σε μεγάλο ποσοστό τις επαναχρησιμοποιούμενες τσάντες καθώς συνολικά έχουν προμηθευτεί περισσότερες από 17 εκατ. την τελευταία τριετία. Συγκεκριμένα σε κάθε νοικοκυριό αναλογούν 4,3 επαναχρησιμοποιούμενες τσάντες.
Τα στοιχεία του ΙΕΛΚΑ πάντως δείχνουν ότι ενώ καταγράφηκε εκτεταμένη εφαρμογή του μέτρου στο λιανεμπόριο τροφίμων (π.χ. αρτοποιία, κρεοπωλεία) και τις οργανωμένες αλυσίδες καταστημάτων, σε άλλους κλάδους όπως για παράδειγμα στα είδη ένδυσης, η πλαστική σακούλα αντικαταστάθηκε από άλλου τύπου, όπως χάρτινη ενώ πλημμελής ήταν η εφαρμογή του μέτρου στον κλάδο της εστίασης, με εξαίρεση τις οργανωμένες αλυσίδες.
Σύμφωνα με εκτιμήσεις στελεχών της αγοράς η συνολική κατανάλωση πλαστικής σακούλας το 2019 εκτός των σούπερ μάρκετ, έφτασε τις 80-90 σακούλες ανά κάτοικο.
Το ΙΕΛΚΑ σημειώνει παράλληλα ότι η αλλαγή αυτή στην αγοραστική συμπεριφορά επηρεάζει και άλλες πτυχές της καθημερινότητας. Για παράδειγμα μέσα σε αυτά τα δύο χρόνια παρατηρήθηκε αύξηση 40% στις σακούλες απορριμμάτων που πωλήθηκαν το 2019 σε σχέση με το 2017.
Από τις πρώτες αντιδράσεις στην εφαρμογή του μέτρου
Στις αρχές του 2018, πάντως όταν η χώρα μας εναρμονίστηκε με την ευρωπαϊκή οδηγία του ’15 και θεσπίστηκε ανταποδοτικό περιβαλλοντικό τέλος για κάθε αγορά πλαστικής σακούλας, αρκετοί καταναλωτές δεν είχαν δει θετικά το συγκεκριμένο μέτρο.
Άλλωστε σύμφωνα με στοιχεία του ΙΕΛΚΑ για το 2017, στην Ελλάδα αντιστοιχούσε η μεγαλύτερη χρήση πλαστικής σακούλας στην Ευρωπαϊκή Ένωση με περίπου 400 κατά κεφαλήν ανά έτος, κάτι που σημαίνει ότι η συνήθεια της πλαστικής σακούλας έμοιαζε παγιωμένη για τους Έλληνες. Οι περισσότερες αντιδράσεις πάντως είχαν να κάνουν με το αντίτιμο που καλούνταν να πληρώσουν οι καταναλωτές, καθώς από 1η Ιανουαρίου 2018 το κόστος για τις λεπτές πλαστικές σακούλες μεταφοράς ορίστηκε στα 4 λεπτά με ΦΠΑ.
Ένα χρόνο μετά την εφαρμογή του μέτρου ωστόσο τα στοιχεία του ΙΕΛΚΑ έδειχναν ότι οι Έλληνες καταναλωτές είχαν ήδη αρχίσει να αλλάζουν συνήθειες στα ψώνια τους.
Μόνο στα σούπερ μάρκετ η χρήση της πλαστικής σακούλας μειώθηκε μέσα σε ένα χρόνο κατά 80%. Συνολικά το 2018 χρησιμοποιήθηκαν 1,5 δισ. λιγότερες σακούλες, σε σχέση με το 2017. Αν και τα υπόλοιπα καταστήματα λιανικής δεν συμμετείχαν στην έρευνα, το ΙΕΛΚΑ εκτιμούσε πως, συνολικά, το «πράσινο τέλος» μείωσε πανελλαδικά τη χρήση πλαστικής σακούλας κατά 65% και κατά μέσο όρο, κάθε καταναλωτής στην Ελλάδα χρησιμοποίησε 130 με 135 σακούλες.
Σύμφωνα με τα στοιχεία που παρουσίασε, ο τότε αναπληρωτής υπουργός Περιβάλλοντος Σωκράτης Φάμελλος, τα έσοδα από το τέλος της πλαστικής σακούλας το πρώτο εννεάμηνο του 2018 ανήλθαν σε 15.506.583 ευρώ. «Από τα καταστήματα που αποδίδουν περιβαλλοντικό τέλος είμαστε πλέον στις 63,8 τσάντες ανά κάτοικο ετησίως ενώ στο σύνολο της χώρας εκτιμούμε ότι βρισκόμαστε λίγο πάνω από τις 100, πολύ κοντά στον κοινοτικό στόχο των 90 σακουλών ανά άτομο έως το τέλος τους 2019» επεσήμανε σε δηλώσεις του στις αρχές του 2019.
Υπενθυμίζεται πως από 1η Ιανουαρίου 2019 η τιμή της πλαστικής σακούλας αυξήθηκε στα 9 λεπτά ανά πλαστική σακούλα.
Από την πλευρά τους πάντως οι περιβαλλοντικές οργανώσεις, Οικολογική Εταιρεία Ανακύκλωσης, Δίκτυο ΜΕΣΟΓΕΙΟΣ SOS, Greenpeace και WWF Ελλάς προχωρώντας στις αρχές του 2019 σε έναν πρώτο απολογισμό κατά τον πρώτο χρόνο εφαρμογής του μέτρου κατέγραφαν τις θετικές εξελίξεις, αλλά και τα «κενά» που εντόπιζαν.
Μεταξύ άλλων επεσήμαναν πως πολλοί καταναλωτές ενώ δεν αγοράζουν πλαστικές σακούλες, στρέφονται στις δωρεάν επιλογές που ακόμη υπάρχουν. Ενδεικτικό είναι όπως λένε ότι αυξήθηκε η χρήση της πολύ λεπτής πλαστικής σακούλας με πάχος μικρότερο από 15 μm για συσκευασία νωπών φρούτων και λαχανικών που δεν υπόκειται σε ανταποδοτικό περιβαλλοντικό τέλος και η οποία άρχισε να χρησιμοποιείται πλέον και ως σακούλα μεταφοράς.
Παράλληλα λόγω της εξαίρεσης των υπαίθριων αγορών και περιπτέρων από το ανταποδοτικό τέλος η κατανάλωση πλαστικής σακούλας, όπως τονίζουν, δεν έχει μειωθεί σημαντικά στα σημεία αυτά.
Όσον αφορά στο ανταποδοτικό περιβαλλοντικό τέλος, οι περιβαλλοντικές οργανώσεις σημειώνουν ότι στο λιανεμπόριο υπάρχει προσφορά για πλαστικές σακούλες πάχους άνω των 50μm, που δεν έχουν υποχρέωση για ανταποδοτικό τέλος και είναι λίγο μεγαλύτερες και ανθεκτικότερες από τις κλασικές λεπτές πλαστικές σακούλες που έχουν την υποχρέωση του ανταποδοτικού περιβαλλοντικού τέλους.
Επομένως, όπως επισημαίνουν μετά την αύξηση της τιμής της πλαστικής σακούλας, οι καταναλωτές είναι λογικό να προτιμήσουν τις μεγαλύτερες και ανθεκτικότερες πλαστικές σακούλες και άρα το ανταποδοτικό τέλος σχεδόν θα μηδενιστεί.
