Θα γίνεται πλήρως σεβαστή η αρχή της μη επιβάρυνσης για κάθε επένδυση του Σχεδίου Ανάκαμψης των 32 δισ. που θα αξιολογείται για τον λόγο αυτό προκειμένου να εγκριθεί. Κατ' εξαίρεση και υπό όρους θα ενταχθούν σχέδια για τη μετάβαση των λιγνιτικών περιοχών ή φυσικού αερίου γιατί στην δεύτερη ειδικά περίπτωση «εκφράζονται σοβαροί προβληματισμοί από την πλευρά των Ευρωπαϊκών Θεσμών» και η διαβούλευση είναι σε εξέλιξη.
Ταμειακές μηχανές νέας τεχνολογίας αποτελούν μία βασική μεταρρύθμιση και αναπόσπαστο τμήμα των επενδύσεων που θα προωθηθούν μέσω του Σχεδίου. Δεν θα υπάρξει εξειδίκευση επενδύσεων σε επίπεδο κλάδων. Οι ιδιωτικές επενδύσεις του Σχεδίου θα είναι ως επί το πλείστον κλαδικά ουδέτερες και θα κριθούν βάσει της επιλεξιμότητας που ορίζει ο Μηχανισμός -πράσινη μετάβαση και ψηφιακός μετασχηματισμός- και οι εθνικές προτεραιότητες, που είναι εξωστρέφεια (διεθνής εμπορία αγαθών και υπηρεσιών), καινοτομία, έρευνα και ανάπτυξη (R&D) και ανάπτυξη επιχειρηματικών συνεργασιών, εξαγορών και συγχωνεύσεων με στόχο την ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας (Scale-up, βασικός στόχος της Έκθεσης Πισσαρίδη).
Δεν θα ενταχθούν σχέδια που δεν θα ολοκληρωθούν με βεβαιότητα την 31η/8/2026. Εξετάζονται και περιορισμένες επενδύσεις σιδηροδρομικών δικτύων, ενώ προβλέπεται ποσοστό επιδότησης προς τους φορείς της Γενικής Κυβέρνησης για την προώθηση έργων για την εξοικονόμηση ενέργειας.
Τα παραπάνω είναι κάποια από τα 33 σημεία διευκρινίσεων που περιλαμβάνονται στην Έκθεση Δημόσιας Διαβούλευσης για τις «Στρατηγικές Κατευθύνσεις του Ελληνικού Σχεδίου Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας».
Το σχέδιο τέθηκε σε δημόσια διαβούλευση από τον αναπληρωτή υπουργό Οικονομικών κ. Θόδωρο Σκυλακάκη στις 25 Νοεμβρίου 2020 και ήταν ανοικτό για σχόλια έως και τις 20 Δεκεμβρίου 2020. Κατά τη διάρκεια της διαβούλευσης κατετέθησαν γενικές απόψεις, ειδικά σχόλια, παρεμβάσεις και προτάσεις από φορείς και πολίτες. Συνολικά έγιναν 45 παρεμβάσεις ηλεκτρονικά, μέσω του ιστότοπου της διαβούλευσης, ενώ 8 παρεμβάσεις απεστάλησαν εγγράφως στο Υπουργείο Οικονομικών, το οποίο ανέλαβε την πρωτοβουλία να ζητήσει από την Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή (ΟΚΕ) να πραγματοποιήσει τη σχετική διαβούλευση μεταξύ των μελών της.
Σύμφωνα με την Έκθεση, οι παρεμβάσεις που έγιναν ήταν ουσιαστικές. Έτσι, επιβεβαιώνεται και μέσω της δημόσιας διαβούλευσης ο καθοριστικός ρόλος που καλείται να διαδραματίσει τα προσεχή χρόνια το Σχέδιο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας τόσο στον ριζικό εκσυγχρονισμό της ελληνικής οικονομίας, όσο και στη βελτίωση της ανταγωνιστικότητας του παραγωγικού μοντέλου της χώρας, δεδομένου ότι πρόκειται για ένα Σχέδιο με έντονα μεταρρυθμιστικό και επενδυτικό χαρακτήρα.
Στο αναλυτικό κείμενο αναφέρεται πως «το Σχέδιο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας διαθέτει συγκεκριμένα χαρακτηριστικά που το καθιστούν απολύτως διακριτό από τα σχέδια περιφερειακής ανάπτυξης, όπως το ΕΣΠΑ και τα τομεακά επιχειρησιακά προγράμματα, προς τα οποία δρα, με τους πόρους του, συμπληρωματικά ή/και τα επιταχύνει». Επίσης, βάσει του οικείου Κανονισμού, δράσεις και πολιτικές που προϋποθέτουν δημόσιες δαπάνες οι οποίες εκτείνονται μετά την λήξη του Σχεδίου δεν είναι επιλέξιμες και τα χρήματα που τυχόν θα διατεθούν για αυτές χάνονται -στο σύνολό τους ή εν μέρει- εφόσον οι σχετικοί στόχοι και ορόσημα δεν επιτευχθούν εντός της διάρκειας του Εθνικού Σχεδίου Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας.
Επίσης ο σχετικός Κανονισμός δεν έχει ευελιξία σε σχέση με τις αλλαγές του περιεχομένου των σχετικών Σχεδίων Ανάκαμψης, σε αντίθεση με άλλα Ευρωπαϊκά Προγράμματα. Εμπεριέχει ιδιαίτερους και συγκεκριμένους στόχους σε ό,τι αφορά τον πράσινο (37%) και ψηφιακό (20%) μετασχηματισμό.
Η διαδικασία αλλαγής του Σχεδίου είναι εξαιρετικά δυσχερής και περιλαμβάνει θετική εισήγηση και έγκριση τόσο της Επιτροπής όσο και του Συμβουλίου. Είναι εμπροσθοβαρές και αποτελεί αναπόσπαστο τμήμα του συνολικού μεταρρυθμιστικού και αναπτυξιακού προγράμματος της κυβέρνησης και της χώρας.
Σειρά σημαντικών για την χώρα μας μακροπρόθεσμων δράσεων ή δράσεων για τις οποίες υπάρχει αξιόλογη αμφιβολία ή αβεβαιότητα για τον χρόνο ολοκλήρωσής τους (π.χ. λόγω διαδικασιών ωρίμανσης που εμπεριέχουν σοβαρούς κινδύνους καθυστέρησης), δεν μπορούν να ενταχθούν σ’ αυτό.
«Μέσω των παρεμβάσεων, υπεβλήθησαν πολλές ενδιαφέρουσες ιδέες και προτάσεις, σημαντικός αριθμός των οποίων είτε αξιοποιήθηκε είτε θα αξιοποιηθεί από τα αρμόδια Υπουργεία», αναφέρεται.
Τα 33 σημεία της δημόσιας διαβούλευσης
- Λειτουργεί συμπληρωματικά όχι μόνο σε σχέση με τα άλλα ευρωπαϊκά προγράμματα, αλλά και προς τα υπόλοιπα σχέδια και προγράμματα της κυβέρνησης, δίνοντας έμφαση στους κεντρικούς στόχους του, και ιδιαίτερα στην ανάκαμψη και στην ανθεκτικότητα σε επόμενες κρίσεις (που από την φύση τους απαιτούν εμπροσθοβαρείς δράσεις). Πρωτεύων στόχος του είναι η εμπροσθοβαρής και μεγάλη αύξηση των επενδύσεων, των ρυθμών ανάπτυξης, των θέσεων εργασίας και του ΑΕΠ.
- Η αντιμετώπιση του κενού επενδύσεων στην οποία αποσκοπεί το Σχέδιο θα αντιμετωπίσει ακριβώς το κενό απασχόλησης, δημιουργώντας μόνιμες υψηλής ποιότητας θέσεις εργασίας. Η συνδρομή του σχεδίου για την αύξηση της συνεργασίας μεταξύ των -μικρότερων προπαντός- επιχειρήσεων, της εξωστρέφειας τους και του μέσου μεγέθους των επιχειρήσεων αυτών έχει ως αναπόσπαστη πτυχή την ενθάρρυνση της νόμιμης μισθωτής εργασίας.
- Το Σχέδιο θα διαθέτει ειδικές πρόνοιες για να μπορούν να έχουν ικανή πρόσβαση σε επιδοτήσεις οι μικρότερες επιχειρήσεις και δίνει, όπως προαναφέρθηκε, έμφαση στην συνεργασία και μεγέθυνση των μικρών και μεσαίων επιχειρήσεων, ώστε να καταστούν περισσότερο ανταγωνιστικές και να διευκολυνθούν στον πράσινο και ψηφιακό μετασχηματισμό.
- Η αρχή της μη επιβάρυνσης του περιβάλλοντος (do no harm principle). Η αρχή της μη επιβάρυνσης είναι πλήρως σεβαστή και αποτελεί οριζόντια δέσμευση του κανονισμού. Για τον λόγο αυτό κάθε επένδυση αξιολογείται από τον Σύμβουλο που έχει προσληφθεί από την Ειδική Υπηρεσία του Ταμείου Ανάκαμψης για την προετοιμασία του σχεδίου και η αξιολόγηση αυτή (όπου είναι αναγκαίο και η ανάλυσή της), θα περιλαμβάνεται στο Σχέδιο το οποίο θα κατατεθεί.
- Κατανομή δαπανών. Οι πόροι μέσω δανείων θα διοχετευθούν σε ιδιωτικές επενδύσεις με βάση τα Ευρωπαϊκά κριτήρια που προβλέπει ο κανονισμός (πράσινος και ψηφιακός μετασχηματισμός), αλλά και με βάση εθνικά κριτήρια που συνάδουν με τις Ειδικές Επισημάνσεις ανά χώρα που έχουν γίνει στο πλαίσιο του Ευρωπαϊκού Εξαμήνου (Country Specific Recommendations) και ειδικότερα αφορούν την εξωστρέφεια, την καινοτομία και την έρευνα και ανάπτυξη (R&D) και την ενθάρρυνση των συνεργασιών, των εξαγορών και των συγχωνεύσεων με στόχο την αύξηση της ανταγωνιστικότητας των ελληνικών επιχειρήσεων. Οι δε επενδύσεις θα κριθούν με βάση τις επιλεξιμότητες του επενδυτικού σχεδίου και δεν θα τμηματοποιηθούν στη βάση κάποιας κλαδικής ταξινόμησης. Η πρόσφατη, άλλωστε, εμπειρία της πανδημίας κατέδειξε τα προβλήματα που προκαλούνται από την κλαδική ταξινόμηση (με το γνωστό πλέον σε όλους σύστημα των ΚΑΔ), σε περιβάλλον μιας πολύ σύνθετης οικονομίας όπως η ελληνική.
- Τουλάχιστον το 37% του συνόλου των δαπανών οφείλουν να κατευθυνθούν προς επενδύσεις που συμβάλλουν στην πράσινη μετάβαση. Η ανθεκτικότητα και η προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή συνιστούν κεντρικό στόχο του Ταμείου και η διάθεση ποσοστού τουλάχιστον 37% όλων των δαπανών θα υπερκαλυφθεί σύμφωνα με το Παράτημα του σχετικού κανονισμού. Το ίδιο θα ισχύσει και για τα επενδυτικά σχέδια που θα προωθηθούν με το εργαλείο των δανείων.
- Η διασύνδεση του δικτύου με τα νησιά, η αύξηση του μεριδίου ΑΠΕ στην ακαθάριστη τελική κατανάλωση ενέργειας και η δημιουργία υποδομών για την αποθήκευση ενέργειας που παράγεται από ΑΠΕ περιλαμβάνονται στο Σχέδιο.
- Η μετάβαση των λιγνιτικών περιοχών της χώρας εμπίπτει στο Ταμείο Δίκαιης Μετάβασης. Μόνο συμπληρωματικά και κατ’ εξαίρεση είναι πιθανό να περιληφθούν σχετικές επενδύσεις μέσω του Ταμείου Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας.
- Το φυσικό αέριο μόνο κατ’ εξαίρεση είναι πιθανό να περιληφθεί στις επιλέξιμες επενδύσεις καθώς εκφράζονται σοβαροί προβληματισμοί από την πλευρά των Ευρωπαϊκών Θεσμών για την προώθηση των σχετικών επενδύσεων μέσω του Ταμείου Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας. Η σχετική συζήτηση δεν έχει προς το παρόν ολοκληρωθεί.
- Το Σχέδιο ακολουθεί τους κανόνες του οικείου Κανονισμού ως προς την επιλεξιμότητα των δαπανών. Ο χρόνος ολοκλήρωσης των σχετικών στόχων και οροσήμων είναι η 31/8/2026. Αρα απορρίπτονται προτάσεις που ξεπερνούν αυτόν το χρόνο.
- Οι επενδύσεις εξοικονόμησης ενέργειας αποτελούν βασική επιλεξιμότητα του Σχεδίου και απολαμβάνουν ποσοστού επιλεξιμότητας 100% τόσο σε ό,τι αφορά τις επιχειρήσεις ανεξαρτήτως μεγέθους, όσο και τις δημόσιες υποδομές. Το Σχέδιο περιλαμβάνει αντίστοιχα προγράμματα τύπου Εξοικονομώ.
- Ο εξηλεκτρισμός του σιδηροδρομικού δικτύου (με τη μορφή παρεμβάσεων στην κεντρική του γραμμή) και η αντικατάσταση μέρους των αστικών λεωφορείων με ηλεκτρικά είναι μέσα στους επενδυτικούς στόχους του Σχεδίου. Επίσης εξετάζονται και περιορισμένες επενδύσεις σε απολύτως ώριμες επεκτάσεις σιδηροδρομικών δικτύων. Εκτεταμένες νέες επεκτάσεις δεν συνάδουν με τον ιδιαίτερα στενό χρονικό ορίζοντα του Σχεδίου.
- Υπάρχει πρόταση για μείωση του ενεργειακού αποτυπώματος των ακτοπλοϊκών μεταφορών, η οποία είναι υπό συζήτηση με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή.
- Η αντιπλημμυρική προστασία και γενικότερα η διαχείριση των υδάτων αποτελούν σημαντικό μέρος του Σχεδίου.
- Το Σχέδιο προβλέπει την ενίσχυση της ψηφιακής μετάβασης των Μικρών και Μεσαίων Επιχειρήσεων και αφιερώνει σημαντικούς πόρους για το σκοπό αυτό για επενδύσεις σε συστήματα και στην κατάρτιση του ανθρώπινου δυναμικού των ΜΜΕ.
- Η προσβασιμότητα των ατόμων με αναπηρία λαμβάνεται υπόψιν στον ψηφιακό μετασχηματισμό και την κατάρτιση. Θα προβλεφθουν επιπροσθέτως ειδικά προγράμματα προσβασιμότητας για τα άτομα με αναπηρία.
- Η ενίσχυση και αναβάθμιση σχεδιασμού και υλοποίησης ενεργητικών πολιτικών Απασχόλησης και η κατάρτιση αποτελούν κεντρικούς στόχους του Σχεδίου.
- Η μεταρρύθμιση του συστήματος επιδότησης ανεργίας και η εισαγωγή μέτρων για την προώθηση των ενεργητικών και παθητικών πολιτικών απασχόλησης περιλαμβάνονται στο Σχέδιο και αποτελούν κεντρικά προγράμματα μεταρρυθμίσεων και επενδύσεων του σχετικού άξονα που αφορά την απασχόληση.
- Η εξασφάλιση της διαλειτουργικότητας των πληροφοριακών συστημάτων του κράτους συνιστά βασικό στόχο του Σχεδίου και προωθείται από ειδική μεγάλης έκτασης επένδυση που περιλαμβάνεται σ’ αυτό.
- Η καταπολέμηση της αδήλωτης εργασίας περιλαμβάνεται στους στόχους του Σχεδίου. Για το σκοπό αυτό προωθείται ειδική σχετική μεταρρύθμιση και αντίστοιχο ψηφιακό σύστημα από το υπουργείο Εργασίας.
- Η αναβάθμιση του Εθνικού Συστήματος Υγείας και η λειτουργία του συστήματος Πρωτοβάθμιας Υγείας αποτελούν κεντρικούς στόχους του Σχεδίου.
- Δράσεις πρωτοβάθμιας φροντίδας υγείας και κοινωνικής φροντίδας και πρόνοιας με συνέργειες θα υπάρχουν στο Σχέδιο.
- Η ενεργειακή αναβάθμιση των κρατικών υποδομών προβλέπεται στην βάση πραγματικού πρόσθετου ενεργειακού κόστους, με την αξιοποίηση των Επιχειρήσεων Ενεργειακών Υπηρεσιών. Συγκεκριμένα προβλέπεται ποσοστό επιδότησης προς τους φορείς της Γενικής Κυβέρνησης για την προώθηση των σχετικών προγραμμάτων και πληρωμή των υπολοίπων επενδύσεων, που θα πραγματοποιούνται με ιδιωτικούς πόρους, από την διαφορά που θα προκύπτει από την εξοικονόμηση ενέργειας. Με τον τρόπο αυτό, επιτυγχάνεται η επίτευξη των ενεργειακών στόχων και η μέγιστη δυνατή διαφάνεια.
- Η υιοθέτηση και Διείσδυση Καινοτόμων Ψηφιακών Υπηρεσιών Υγείας αποτελούν σημαντικό μέρος του Σχεδίου.
- Η πρόληψη της υπερχρέωσης αποτελεί βασικό στόχο του συνόλου των μεταρρυθμίσεων της κυβέρνησης που καλύπτουν τον σχετικό τομέα. Οι επιλεξιμότητες του ταμείου δεν επιτρέπουν την χρηματοδότηση δαπανών επαναλαμβανόμενου κόστους.
- Ο κρίσιμος για την κοινωνική συνοχή τομέας της κοινωνικής φροντίδας περιλαμβάνεται στο πλαίσιο του Σχεδίου, υπό τις προϋποθέσεις των κανόνων που το διέπουν, μεταξύ άλλων, και με την μορφή παροχής υπηρεσιών στις πλέον ευπαθείς ομάδες. Οι επιλεξιμότητες του ταμείου δεν επιτρέπουν την χρηματοδότηση δαπανών επαναλαμβανόμενου κόστους.
- Οι ταμειακές μηχανές νέας τεχνολογίας και η ανάλυση ρίσκου αποτελούν βασική μεταρρύθμιση και αναπόσπαστο τμήμα των επενδύσεων που θα προωθηθούν μέσω του Σχεδίου τόσο στο επίπεδο της ΑΑΔΕ, όσο και σε ό,τι αφορά στην εφαρμογή των αναγκαίων τεχνολογιών από τις επιμέρους επιχειρήσεις.
- Προτάσεις για αναβάθμιση δεξιοτήτων στελεχών δημόσιας διοίκησης περιλαμβάνονται ήδη στο υπό επεξεργασία Σχέδιο.
- Η ενίσχυση του δεύτερου πυλώνα ασφαλιστικής προστασίας περιέχει νομοθετικές πρωτοβουλίες με διακριτή δημόσια διαβούλευση, στο πλαίσιο της οποίας θα πρέπει να τεθούν και αξιολογηθούν οι σχετικές προτάσεις.
- Ένα από τα βασικά προβλήματα που αντιμετωπίζει η γεωργία είναι αυτό της πολυδιάσπασης και της έλλειψης συνεργασίας που δεν επιτρέπει στις γεωργικές εκμεταλλεύσεις να είναι διεθνώς ανταγωνιστικές και οδηγεί σε υπερχρέωση των παραγωγών και αδυναμία πραγματοποίησης των αναγκαίων -για την επιβίωση του τομέα- επενδύσεων. Η προώθηση της κάθετης και οριζόντιας συνεργασίας είναι απαραίτητη προκειμένου να επιτευχθούν οι στόχοι του Σχεδίου, στο πλαίσιο πάντα των ευρωπαϊκών στόχων για τον πράσινο μετασχηματισμό του τομέα και την προώθηση της έξυπνης και βιώσιμης γεωργίας.
- Δεν θα υπάρξει εξειδίκευση επενδύσεων σε επίπεδο κλάδων. Οι ιδιωτικές επενδύσεις του Σχεδίου θα είναι ως επί το πλείστον κλαδικά ουδέτερες και θα κριθούν βάσει της επιλεξιμότητας που ορίζει ο Μηχανισμός -πράσινη μετάβαση και ψηφιακός μετασχηματισμός- και οι εθνικές προτεραιότητες, που είναι εξωστρέφεια (διεθνής εμπορία αγαθών και υπηρεσιών), καινοτομία, έρευνα και ανάπτυξη (R&D) και ανάπτυξη επιχειρηματικών συνεργασιών, εξαγορών και συγχωνεύσεων με στόχο την ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας (Scale-up, βασικός στόχος της Έκθεσης Πισσαρίδη).
- Το θέμα των βιομηχανικών περιοχών περιλαμβάνεται στο Σχέδιο.
- Επενδύσεις για την ανάπτυξη του προσβάσιμου τουρισμού, με ιδιαίτερη έμφαση στις προσβάσιμες παραλίες, περιλαμβάνονται στο Σχέδιο.
