Τον κίνδυνο να αφήσει μόνιμες «ουλές» στην οικονομία, η πανδημία, παρά την ισχυρή στήριξη που παρέχουν τα κράτη και η ΕΕ, περιγράφει αναλυτικά έγγραφο της Κομισιόν που παρουσιάζεται στην σύνοδο του Eurogroup και του Ecofin, η οποία λαμβάνει χώρα την Παρασκευή και το Σάββατο, για πρώτη φορά δια ζώσης από τον προηγούμενο Σεπτέμβριο.
Τα εν λόγω «σημάδια» από την πανδημία θα φανούν στις επιχειρήσεις (σε κλάδους που είναι ευάλωτοι όπως ο τουρισμός, η ψυχαγωγία και κλάδοι του λιανεμπορίου), στους εργαζομένους, αλλά και στους μαθητές, λόγω των συνεπειών στη τηλεεργασία και των ελλείψεων που θα προκαλέσει ειδικά σε ευάλωτες ομάδες που δεν μπορούν να στηρίξουν επαρκώς τα παιδιά τους.
Η πρόταση πάντως για τη «μετάβαση» από τα μέτρα στήριξης στην ανάκαμψη είναι πως αυτή πρέπει να γίνει στον σωστό χρόνο. Όχι νωρίτερα και όχι αργότερα.
Με τη διευκρίνιση πως η απόφαση δεν θα είναι ενιαία ανά την ΕΕ, αφού οι συνθήκες διαφέρουν πολύ ανά χώρα. Θα πρέπει η απόφαση να ληφθεί από κάθε κυβέρνηση, ανάλογα με τις «ιδιαίτερες» συνθήκες με την «εποπτεία» της πορείας σε επίπεδο Eurogroup/Ecofin.
Συστήνεται πάντως η στήριξη να εκλείψει από όσους κλάδους δεν είναι βιώσιμοι. Aλλά να μην γίνουν πρόωρες κινήσεις που θα αυξήσουν τα κόκκινα δάνεια και τα «λουκέτα» σε εταιρείες που είναι βιώσιμες, αλλά έχουν θέμα ρευστότητας.
Στη Σύνοδο θα συζητηθεί μία ευρεία γκάμα θεμάτων: από τις προοπτικές της οικονομίας της ΕΕ και την πανδημία έως το Ταμείο Ανάκαμψης. Με την Ελλάδα να μην είναι επισήμως «θέμα» αφού η 10η έκθεση Ενισχυμένης Εποπτείας αναμένεται τις επόμενες ημέρες, για να συζητηθεί στη σύνοδο του Ιουνίου. Τότε (σε επίπεδο Ecofin) αναμένεται και η απόφαση επικύρωσης του Σχεδίου Ανάκαμψης.
Το έγγραφο
Στο έγγραφο «Adjustment to large shocks in the euro area - insights from the COVID-19 pandemic» που θα συζητηθεί στη πρώτη δια ζώσης σύνοδο ΥΠΟΙΚ στη Λισαβόνα επισημαίνεται πως η πανδημία μπορεί να αφήσει τα σημάδια της στο δυνητικό ΑΕΠ μέσα από τα «κανάλια» του κεφαλαίου, της τεχνολογίας και της αγοράς εργασίας. Επίσης αναφέρεται πως η πανδημία έχει πολύ διαφορετικό αντίκτυπο σε διαφορετικούς κλάδους και κατηγορίες εταιρειών και εργαζομένων προκαλώντας άνοδο των ανισοτήτων.
Επισημαίνεται πως «το επίκεντρο των πακέτων πολιτικής θα πρέπει να μετατοπιστεί από τη σταθεροποίηση στην υποστήριξη και ενίσχυση της ανάκαμψης». Αυτό σημαίνει, μεταξύ άλλων, «σταδιακή μετάβαση από τη διατήρηση θέσεων εργασίας στη βοήθεια προς τους εργαζόμενους ώστε να αναπτύσσουν τις δεξιότητές τους και να μπορούν να μετακινηθούν σε άλλους τομείς με καλύτερη απασχόληση και προοπτικές». «Τα στοχευμένα μέτρα στήριξης θα πρέπει να βοηθήσουν τις βιώσιμες αλλά ακόμη ευάλωτες επιχειρήσεις να ανοίξουν ξανά και να προσαρμόσουν τις εταιρείες τους στα νέα επιχειρηματικά μοντέλα».
Συστήνεται επίσης ενίσχυση των συστημάτων εκπαίδευσης και κατάρτισης χωρίς αποκλεισμούς και αντιμετώπιση των ελλείψεων δεξιοτήτων. Οι εκπαιδευτικές πολιτικές πρέπει να ενισχυθούν με έμφαση στην υποστήριξη παιδιών και νέων, ειδικά από μειονεκτικά περιβάλλοντα. που έχουν βιώσει δυσανάλογο αντίκτυπο από την πανδημία.
Γενικότερα, συστήνεται, όταν το επιτρέπουν οι συνθήκες, «οι δημόσιες αρχές να αλλάξουν το μείγμα στήριξης από τη παροχή βοήθειας για τη σταθεροποίηση σε ένα πακέτο ανάκαμψης. Τα πακέτα πρέπει να παρακολουθούνται και να αξιολογούνται».
Από τη μία πλευρά, πρέπει να αποφεύγεται η διατήρηση των εργαζομένων για παρατεταμένο χρόνο σε αδράνεια, επιδοτώντας εταιρείες που δεν χρειάζονται υποστήριξη ή είναι μη βιώσιμες. Από την άλλη πλευρά, δεν πρέπει να αποκλείεται η απαραίτητη οικονομική υποστήριξη σε εταιρείες που αντιμετωπίζουν άμεσους περιορισμούς στη ρευστότητά τους αλλά έχουν δυναμική και είναι βιώσιμες.
Δεδομένης της φύσης του σοκ της πανδημίας, αυτό συνεπάγεται πως η απόφαση θα λαμβάνεται από τους υπεύθυνους χάραξης πολιτικής. Τα αποτελεσματικά πτωχευτικά πλαίσια θα διαδραματίζουν καθοριστικό ρόλο στην υποστήριξη βιώσιμων εταιρείες που αντιμετωπίζουν προσωρινά προβλήματα και θα προβλέπουν την ομαλή «έξοδο» των μη βιώσιμων, επισημαίνεται.
Το ΑΕΠ στην ΕΕ αναμένεται να φθάσει στο επίπεδο που είχε πριν από την κρίση στα μέσα του 2022 κατά μέσο όρο. Αλλά σε άλλα κράτη η επιστροφή θα γίνει νωρίτερα και σε άλλα… αργότερα.
Κίνδυνοι μακροχρόνιων ουλών
Η Επιτροπή περιγράφει τα διαφορετικά κανάλια μέσω των οποίων η κρίση μπορεί να βλάψει μόνιμα το ΑΕΠ:
*Κεφάλαιο. Οι επιχειρηματικές επενδύσεις αναμένεται να συρρικνωθούν κατά τη διάρκεια της πανδημίας, μειώνοντας έτσι την παραγωγικότητα και τα εισοδήματα. Επιπλέον, οι περικοπές στις επενδύσεις σε άυλα περιουσιακά στοιχεία όπως η έρευνα, η εκπαίδευση και η καινοτομία θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε χαμηλότερη ανάπτυξη της συνολικής παραγωγικότητας.
* Εργασία. Συνδέεται με μακροχρόνια ζημιά στο ανθρώπινο κεφάλαιο. Μπορεί να προκύψει και από «λουκέτα» επιχειρήσεων σε κλάδους που απαιτούν ειδικές ικανότητες, αλλά και από τον κίνδυνο που συνδέεεται με τη νέα γενιά. Η πανδημία όπως αναφέρεται «διέκοψε το σχηματισμό δεξιοτήτων μέσω του σχολείου», ενώ η ευρεία μετάβαση στη διαδικτυακή διδασκαλία πλήττει όπως φαίνεται «δυσανάλογα τα παιδιά και τους νέους που έχουν μειονεκτικό υπόβαθρο». Οι διαταραχές στη μάθηση είναι επίσης αισθητές στο επίπεδο της αγοράς εργασίας και της κατάρτισης. «Χωρίς ισχυρή στοχοθετημένη διορθωτική δράση, αυτό μπορεί να οδηγήσει σε κενά δεξιοτήτων και, συνεπώς, και συνεπώς σε λιγότερες επιλογές στην αγορά εργασίας και, τελικά, σε χαμηλή παραγωγικότητα».
«Η παροχή εκπαίδευσης είναι διαταραγμένη σε όλα τα επίπεδα, με μαθητές από πιο στερημένες κοινωνικοοικονομικές συνθήκες να είναι λιγότερο ικανοί να προσαρμοστούν στην εξ αποστάσεως μάθηση λόγω των δικών τους συνθηκών και της εκπαίδευσης που παρέχεται σε αυτούς» αναφέρεται. Επικαλείται στοιχεία από την Ολλανδία που δείχνουν μια σημαντική και άνιση απώλεια μάθησης, παρά την πολύ προηγμένη ψηφιοποίηση στα ολλανδικά σχολεία.
«Χωρίς ισχυρή στοχοθετημένη διορθωτική δράση, αυτό είναι πιθανό να οδηγήσει σε χαμηλότερες δεξιότητες, λιγότερες επιλογές αγοράς εργασίας και τελικά χαμηλότερη παραγωγικότητα». Παράλληλα, τα νοικοκυριά των οποίων το εισόδημα έχει επηρεαστεί αρνητικά από την πανδημία μπορεί να είναι λιγότερο ικανά να επενδύσουν στο μέλλον των παιδιών τους, με αποτέλεσμα χαμηλότερο επίπεδο εκπαίδευσης και χαμηλότερα επίπεδα επιχειρηματικότητας.
Οι πτωχεύσεις
Εκτιμάται πως με τη λήξη των μέτρων στήριξης μπορεί να εμφανισθεί αύξηση των πτωχεύσεων με μακροπρόθεσμες ζημιές και στην άνοδο του επιπέδου της μακροχρόνιας ανεργίας. Ο εν λόγω κίνδυνος πτωχεύσεων αναμένεται να είναι ιδιαίτερα υψηλός σε κλάδους που βασίζονται σε διαπροσωπική επαφή.
Τα μέτρα στήριξης «πρέπει να διατηρηθούν αρκετά για να διασφαλιστεί η ανάκαμψη, αλλά δεν πρέπει να διατηρούνται για περισσότερο από το απαραίτητο. Μέτρα που αποτρέπουν απολύσεις και πτωχεύσεις και εγκλωβίζουν το κεφάλαιο και την εργασία για παρατεταμένο χρόνο μπορεί να εμποδίσουν τη διαδικασία ανακατανομής των πόρων προς πιο παραγωγικές και ταχέως αναπτυσσόμενες επιχειρήσεις και τομείς» επισημαίνεται.
Το θετικό είναι πως η κρίση οδήγησε στην επιτάχυνση διαρθρωτικών τάσεων που θα μπορούσαν να έχουν μακροπρόθεσμα θετικά αποτελέσματα, συμπεριλαμβανομένης της ψηφιακής και της πράσινης μετάβασης,.
Η αγορά εργασίας
Για τα μέτρα στήριξης της απασχόλησης, αναφέρεται πως καθώς η οικονομική δραστηριότητα θα επιστρέφει σταδιακά στο επίπεδο που είχε πριν από την κρίση θα πρέπει να αποσύρονται. Αλλά αυτό δεν πρέπει να γίνει πολύ νωρίς. Αλλά ταυτόχρονα θα πρέπει να αλλάζει η μορφή των μέτρων. Συστήνεται η σταδιακή μετάβαση από παρεμβάσεις για τη διατήρηση θέσεων εργασίας σε βοήθεια των εργαζομένων να αναπτύξουν τις δεξιότητές τους και να διευκολυνθεί έτσι η μετάβαση -όπου αυτό χρειάζεται - σε άλλους τομείς με καλύτερες προοπτικές απασχόλησης….
Επισημαίνεται πως η κρίση είχε πολύ ισχυρότερο αρνητικό αντίκτυπο σε δραστηριότητες έντασης εργασίας. Αλλά και στους κλάδους του τουρισμού, σε τομείς του λιανμεπορίου που δεν συνδέονται με βασικά αγαθά, καθώς και στις τέχνες και στη ψυχαγωγία. «Σε αυτούς τους κλάδους οι πιέσεις αναμένεται να παραμείνουν τουλάχιστον βραχυπρόθεσμα, επηρρεάζοντας και κράτη (όπως η Ελλάδα) που μεγαλύτερη έκθεση σε αυτούς».
Αναφέρεται πως στις επίσημες στατιστικές η ανεργία φαίνεται στάσιμη. Ωστόσο, η εικόνα όπως αναφέρεται δεν είναι ξεκάθαρη, τόσο γιατί τα μέτρα στήριξης «καλύπτουν» πιθανές απολύσεις, ενώ απολυμένοι εργαζόμενοι αποθαρρύνθηκαν από το αναζητήσουν εργασία. Έτσι στις επίσημες στατιστικές μετρούνται ως «μη ενεργός» πληθυσμός και όχι ως άνεργοι μέρος του εργατικού δυναμικού (σ.σ. ανάλογη μεγάλη άνοδος υπάρχει και στην Ελλάδα). «Αυτό σημαίνει ότι η υποκείμενη κατάσταση στην αγορά εργασίας μπορεί να είναι λιγότερο ευνοϊκή από αυτή που φαίνεται από επίσημες τις στατιστικές» αναφέρει η Επιτροπή.
Στην αγορά εργασίας η κρίση μπορεί να έχει αρνητικές συνέπειες μακροπρόθεσμα μεταξύ εργαζομένων υψηλής ειδίκευσης (που μπορούν να τηλεργαστούν) και χαμηλής ειδίκευσης ή όσων πλήττονται σοβαρά από την κρίση (π.χ. τουρισμός). Αυτή η διεύρυνση των διαφορών εισοδήματος μπορεί θα προκαλέσει πλήγμα σε όλη την οικονομία και στην συνολική παραγωγικότητα, επισημαίνεται.
Επίσης συστήνεται στα κράτη να διασφαλίσουν αποτελεσματικές πολιτικές, επενδύσεις και την υποστήριξη σε μεταβατικές θέσεις εργασίας, ιδιαίτερα προς την πράσινη και ψηφιακή οικονομία.
Υπάρχουν επίσης και κοινωνικές συνέπειες, αλλά και στο ύψος της κατανάλωσης. Ανισότητες υπάρχουν και μεταξύ των φύλλων αφού οι γυναίκες έχουν επιβαρύνει πολύ περισσότερο με την πρόσθετη φροντίδα των παιδιών, δεδομένου του κλεισίματος του σχολείου κάτι που μένει να φανεί πόσο θα επηρεάσει την καριέρα τους.
«Οι συνέπειες της τρέχουσας κρίσης αναμένεται να είναι πολύ πιο αθόρυβες» από ότι αυτές των οικονομικών κρίσεων του παρελθόντος εκτιμά και συστήνει να ληφθούν υπόψη κατά τη χάραξη των Σχεδίων Ανάκαμψης. Πρέπει να συνεχίσουν και να προωθούν μεταρρυθμίσεις για τη διευκόλυνση των επενδύσεων και για την εξασφάλιση της αποτελεσματικής και έγκαιρης χρήσης των κονδυλίων της ΕΕ, συμπεριλαμβανομένου του Ταμείο Ανάκαμψης, συστήνεται στα κράτη.
