Το πλαφόν στην τιμή του εισαγόμενου ρωσικού πετρελαίου και το ευρωπαϊκό εμπάργκο που θα ενεργοποιηθούν από τη Δευτέρα, θα μπορούσαν να καταστούν δίκοπο μαχαίρι για την Ελλάδα, η οποία εισάγει από τη Ρωσία περίπου το 20% του πετρελαίου που καταναλώνει και παρουσιάζει εν γένει υψηλή εξάρτηση από τις ενεργειακές εισαγωγές, κάτι που οφείλεται εν πολλοίς στην υψηλή συμμετοχή του πετρελαίου στο μείγμα καυσίμων. Βαρύνουσας σημασίας στις εξελίξεις που θα πυροδοτήσει η νέα αυτή τάξη πραγμάτων είναι η αντίδραση της Ρωσίας και η πιθανότητα μείωσης τους πλαφόν μελλοντικά, κάτι που θα ωθούσε ίσως τη Μόσχα σε μια πιο ακραία απάντηση ενώ, μαζί με το διπλό αυτό μέτρο, η πολιτική των πετρελαιοπαραγωγών κρατών και ιδιαίτερα του ΟΠΕΚ+ καθώς και η πορεία της ζήτησης θα καθορίσουν την πορεία των τιμών.
Τι είναι το πλαφόν στην τιμή του ρωσικού πετρελαίου
Οι χώρες του G7 και η Ευρώπη συζητούν εδώ και λίγο καιρό την επιβολή ενός ανώτατου ορίου στην τιμή αγοράς του ρωσικού πετρελαίου ως μέσου περιορισμού των κερδών της Ρωσίας διατηρώντας παράλληλα τη ροή του ρωσικού πετρελαίου στην παγκόσμια οικονομία. Ο στόχος είναι να πληγούν τα οικονομικά της Μόσχας και να αποφευχθεί μια απότομη άνοδο της τιμής εάν το πετρέλαιο της Ρωσίας απομακρυνθεί ξαφνικά από την παγκόσμια αγορά.
Μια προσωρινή συμφωνία στην ΕΕ θέτει αυτό το όριο στα 60 δολάρια το βαρέλι κάτι το οποίο σημαίνει ότι απαγορεύεται στις ναυτιλιακές, ασφαλιστικές και αντασφαλιστικές εταιρείες να διακινούν φορτία ρωσικού αργού σε όλο τον κόσμο, εκτός εάν πωληθεί σε τιμή χαμηλότερη από το ανώτατο όριο που έχει οριστεί.
Βέβαια, σύμφωνα με διεθνείς φορείς, ένα ανώτατο όριο στα 60 δολάρια δεν θα είχε μεγάλο αντίκτυπο στα οικονομικά της Ρωσίας, και αυτό επειδή όπως εκτιμά η Simone Tagliapietra, εμπειρογνώμονας ενεργειακής πολιτικής στο think tank Bruegel στις Βρυξέλλες, η κίνηση αυτή «σχεδόν θα περάσει απαρατήρητη», επειδή θα είναι κοντά στο σημείο που ήδη πωλείται το ρωσικό πετρέλαιο. Ωστόσο, αν και τα 60 δολάρια δεν είναι μια ικανοποιητική τιμή, τουλάχιστον θα εμπόδιζε το Κρεμλίνο να ωφεληθεί εάν οι τιμές του πετρελαίου εκτιναχθούν ξαφνικά σε υψηλότερα επίπεδα.
Από την άλλη, ένα ανώτατο όριο της τάξεως των 50 δολαρίων θα εξακολουθούσε και πάλι να είναι υψηλότερο από το κόστος παραγωγής της Ρωσίας (το οποίο είναι μεταξύ 30 και 40 δολάρια) ανά βαρέλι, αλλά θα έστελνε ένα πιο αυστηρό μήνυμα στη Μόσχα, η οποία σε αυτή την τιμή, θα έβρισκε ένα κίνητρο να συνεχίσει να πουλά πετρέλαιο απλώς και μόνο για να αποφύγει να χρειαστεί να κλείσει πηγάδια.
Η Ρωσία από την πλευρά της, ενώ θα μπορούσε να αγνοήσει ένα ανώτατο όριο το οποίο είναι πάνω από την τιμή πώλησης του πετρελαίου της, ένα χαμηλότερο όριο θα μπορούσε να οδηγήσει τη Μόσχα σε αντίποινα και να ακυρώσει τις αποστολές φορτίων με την ελπίδα να επωφεληθεί από μια απότομα υψηλότερη παγκόσμια τιμή πετρελαίου. Και φυσικά, κατά το τυπικό άλλων κρατών που έχουν βρεθεί σε παρόμοια θέση, θα μπορούσε επίσης να πουλήσει πετρέλαιο χρησιμοποιώντας δεξαμενόπλοια «σκοτεινού στόλου». Το πετρέλαιο θα μπορούσε να μεταφερθεί από το ένα πλοίο στο άλλο και να αναμιχθεί για να συγκαλυφθεί την προέλευσή του.
Όμως, ακόμη και υπό αυτές τις συνθήκες, το ανώτατο όριο θα καθιστούσε πιο δαπανηρό, χρονοβόρο και δυσκίνητο για τη Ρωσία να πουλά πετρέλαιο γύρω από τους περιορισμούς.
Το ευρωπαϊκό εμπάργκο και γιατί τελικά δεν αποτελεί πραγματικό … εμπάργκο
Τον Ιούνιο του 2022, το Συμβούλιο θέσπισε την έκτη δέσμη κυρώσεων με την οποία, μεταξύ άλλων, απαγορεύεται η αγορά, η εισαγωγή ή η μεταφορά αργού πετρελαίου και ορισμένων προϊόντων πετρελαίου από τη Ρωσία στην ΕΕ. Οι περιορισμοί θα εφαρμοστούν από τις 5 Δεκεμβρίου 2022 για το αργό πετρέλαιο και από τις 5 Φεβρουαρίου 2023 για τα άλλα προϊόντα διύλισης πετρελαίου. Δεδομένου ότι το μεγαλύτερο μέρος του ρωσικού πετρελαίου που παραδίδεται στην ΕΕ μεταφέρεται δια θαλάσσης, αυτοί οι περιορισμοί θα καλύψουν σχεδόν το 90 % των εισαγωγών ρωσικού πετρελαίου στην Ευρώπη έως το τέλος του 2022.
Όμως δεδομένου ότι τελικά οι ροές θα συνεχιστούν-υπό την προϋπόθεση τήρησης του πλαφόν από όλα τα εμπλεκόμενα μέρη-δεν μπορούμε να μιλάμε για πραγματικό εμπάργκο ούτε για τόσο καταστροφικές συνέπειες για τη Ρωσία, η οποία ήδη έχει βρει εναλλακτικούς αγοραστές. Οι συνέπειες, ωστόσο, μπορεί να καταστούν καταστροφικές για την Ευρώπη εάν τελικά το πλαφόν πέσει και άλλο ή εάν για κάποιο λόγο η Ρωσία αρνηθεί να πουλήσει στην Ευρώπη.
Πολλοί διεθνείς αναλυτές, άλλωστε, έχουν διαμηνύσει από την αρχή κιόλας του πολέμου ότι οι κυρώσεις για να έχουν πραγματικό αντίκτυπο θα πρέπει να προκαλούν αισθητή και μετρήσιμη ζημιά στη χώρα στην οποία επιβάλλεται.
Πώς θα επηρεαστούν η ασφάλεια εφοδιασμού και η ελληνική αγορά
Σε μια πρώτη ανάγνωση, τα διπλά μέτρα θα μπορούσαν να έχουν αβέβαιη επίδραση στην τιμή του πετρελαίου, καθώς οι ανησυχίες για την απώλεια προσφοράς λόγω των ευρωπαϊκών κυρώσεων στη Ρωσία, ανταγωνίζονται τους φόβους για χαμηλότερη ζήτηση από την επιβράδυνση της παγκόσμιας οικονομίας.
Οι δυτικές κυβερνήσεις στοχεύουν να περιορίσουν την τιμή των εξαγωγών πετρελαίου της Ρωσίας σε μια προσπάθεια να περιορίσουν τα κέρδη από ορυκτά καύσιμα που υποστηρίζουν τον προϋπολογισμό της Μόσχας, τον στρατό της και την εισβολή στην Ουκρανία. Προς αυτή την κατεύθυνση, αναζητούν ήδη εναλλακτικούς προμηθευτές, σε άλλες περιοχές όπως είναι η Μέση Ανατολή αλλά ο περιορισμός της παραγωγής που έχει θέσει ο ΟΠΕΚ+ μειώνει τις διαθέσιμες στην παγκόσμια αγορά ποσότητες αργού.
Στη διεθνή αγορά είναι διάχυτος ο φόβος ότι η καθολική επιβολή της απαγόρευσης θα μπορούσε να αφαιρέσει τόσο πολύ ρωσικό αργό από την αγορά που οι τιμές του πετρελαίου θα μπορούσαν να εκτοξευθούν κάνοντας τις χώρες που εισάγουν να υποφέρουν ενώ η Ρωσία, η Νο. 2 παραγωγός πετρελαίου στον κόσμο, ίσως να έχει πιο περιορισμένες απώλειες καθώς έχει ήδη μεταφέρει μεγάλο μέρος του εφοδιασμού της στην Ινδία, την Κίνα και άλλες ασιατικές χώρες σε μειωμένες τιμές.
Και ενώ η περαιτέρω διείσδυση των ΑΠΕ αποτελεί ένα καλό νέο για την Ευρώπη και το κλίμα, ωστόσο, αυτή η προστιθέμενη παραγωγική ικανότητα δύναται να καλύψει μόνο ένα κλάσμα της ενέργειας που απαιτείται για να καλύψει το τεράστιο κενό που αφήνει η Ρωσία στις ευρωπαϊκές ενεργειακές αγορές. Αυτό θα μπορούσε να οδηγήσει σε οικονομική ύφεση τόσο την Ευρωπαϊκή Ένωση όσο και τη Ρωσία, ενώ τίθεται σε κίνδυνο η ενεργειακή επάρκεια καθώς οι παγκόσμιες προμήθειες δεν επαρκούν (ορισμένα από τα διυλιστήρια που προσπαθούν να εξασφαλίσουν προθεσμιακές συμβάσεις ενδέχεται να απορριφθούν τα αιτήματά τους, καθώς ο ΟΠΕΚ+ έχει ήδη συμφωνήσει να επιβάλει σημαντική μείωση της παραγωγής, προς μεγάλη απογοήτευση της Δύσης).
Αναλυτές της Commerzbank εκτιμούν ότι το εμπάργκο και το ανώτατο όριο της ΕΕ μαζί θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε μια αισθητά σφιχτή αγορά πετρελαίου στις αρχές του 2023 και αναμένουν ότι η τιμή του Brent θα αναρριχηθεί στα 95 δολάρια το βαρέλι τις επόμενες εβδομάδες.
Η τιμή αυτή είναι κατά 10 δολάρια αυξημένη σε σχέση με ό,τι ίσχυε τις τελευταίες ημέρες και θα μπορούσε να μεταφραστεί σε μικρή αύξηση στις τιμές των καυσίμων κίνησης και του πετρελαίου θέρμανσης στην ελληνική αγορά, η οποία καλύπτει τις ενεργειακές της ανάγκες για τα συγκεκριμένα καύσιμα σχεδόν εξολοκλήρου από εισαγωγές. Εννοείται ότι μια άνοδος στη διεθνή τιμή επηρεάζει και τις μεταφορές και τη ναυτιλία, ένα νευραλγικό κλάδο στην Ελλάδα.
Ιδιαίτερα στον κλάδο της Ναυτιλίας, σύμφωνα με εφοπλιστικούς κύκλους, η απόσυρση των ελληνικών ναυτιλιακών λόγω των απαγορεύσεων θα δημιουργήσει χώρο να δραστηριοποιηθούν άλλα κράτη που δεν πλήττονται από τις κυρώσεις όπως είναι η Τουρκία και η Κίνα με αποτέλεσμα να χάσουμε σημαντικές αγορές.
Όσον αφορά στην ενεργειακή ασφάλεια της χώρας, τα μέτρα του Δεκεμβρίου δεν αποτελούν κάποια ουσιαστική απειλή δεδομένου ότι οι ροές θα συνεχιστούν και μέρος αυτών θα αντικατασταθεί από εισαγωγές από άλλα κράτη. Φυσικά, η προμήθεια αργού και πετρελαιοειδών από άλλες αγορές, πιο απομακρυσμένες αυξάνει το κόστος μεταφοράς.
Για την Ελλάδα όμως, όπως και για τα υπόλοιπα κράτη, ο μεγαλύτερος αντίκτυπος από το εμπάργκο της ΕΕ μπορεί να μην έρθει τη Δευτέρα, αλλά στις 5 Φεβρουαρίου, όταν τίθεται σε ισχύ η πρόσθετη απαγόρευση της Ευρώπης για τα προϊόντα διύλισης που παράγονται από πετρέλαιο όπως είναι το diesel.
Η Ευρώπη και η Ελλάδα έχουν πολλά αυτοκίνητα που κινούνται με ντίζελ. Το καύσιμο χρησιμοποιείται επίσης για τις μεταφορές με φορτηγά για τη μεταφορά μιας τεράστιας γκάμα αγαθών στους καταναλωτές και για τη λειτουργία γεωργικών μηχανημάτων με αποτέλεσμα το υψηλότερο κόστος να τείνει να κατανεμηθεί σε ολόκληρη την ελληνική οικονομία.
Σε μια τέτοια περίπτωση, η κυβέρνηση της χώρας ίσως θα έπρεπε να υιοθετήσει νέα μέτρα ελάφρυνσης των καταναλωτών επιβαρύνοντας φυσικά τον προϋπολογισμό της.
