Εναλλακτικές παρεμβάσεις για να καλυφθεί το κόστος του πληθωρισμού στην αγοραστική δύναμη των πολιτών χωρίς τις δευτερογενείς αρνητικές επιπτώσεις που θα είχε μία μεγάλη και οριζόντια άνοδος των ονομαστικών μισθών στην οικονομία και στην ανταγωνιστικότητά της στο μέλλον προτείνει το Eurogroup σε έγγραφο εργασίας που θα συζητηθεί στη σύνοδο της Δευτέρας με τίτλο «Euro area labour markets - Recent developments and challenges ahead».
Μεταξύ άλλων προτείνεται και αλλαγή των εισοδηματικών κλιμακίων στη φορολογία εισοδήματος ούτως ώστε να μην υπάρχουν αδικίες στη φορολόγηση από μία ονομαστική άνοδο των μισθών (και όχι πραγματική), η οποία θα οδηγήσει με τη σειρά της σε υψηλότερες μισθολογικές απαιτήσεις. Εναλλακτικά προτείνονται εκπτώσεις φόρου που θα αποφασισθούν εκ των υστέρων, σε περιπτώσεις που αποδεικνύεται ότι υπάρχει αύξηση της φορολόγησης εξαιτίας του ίδιου παράγοντα.
Στις προτάσεις πολιτικής που αναγράφονται στο ίδιο έγγραφο περιλαμβάνεται και ένας διαφορετικός τρόπος υπολογισμού των μισθολογικών αυξήσεων με δείκτη τιμών στον οποίον δεν θα περιλαμβάνονται οι αυξήσεις από εξωγενείς πήγες όπως η ενεργειακή κρίση. Επίσης θεωρείται πως θα πρέπει να «τιμαριθμοποιούνται» και τα επιδόματα που δίδονται, αλλά και το ελάχιστο εγγυημένο εισόδημα.
Στο ίδιο έγγραφο παρατίθεται αναλυτικά στοιχεία των προβολών για ονομαστικές και πραγματικές αυξήσεις μισθών σε όλα τα κράτη και στην Ελλάδα. Σε αυτές φαίνεται ότι η Ελλάδα βρίσκεται σε μία ενδιάμεση κατάσταση υψηλής ανόδου ονομαστικών μισθών (πάνω από τον μέσο όρο), αλλά κάλυψης το 2024 οριακά των απωλειών που θα υποστούν οι μισθοί λόγω του πληθωρισμού (δηλαδή με μηδενική πραγματική αύξηση μισθού ενώ στα πιο πολλά κράτη της ΕΕ υπάρχει θετικό πρόσιμο το ίδιο έτος).
Αναλυτικά, το έγγραφο του Eurogroup προτείνει για την αντιμετώπιση διανεμητικών ζητημάτων αλλά και της διάβρωσης της αγοραστικής δύναμης πως η πολιτική που θα ασκηθεί θα πρέπει να αφορά στην επάρκεια των διχτυών ασφαλείας και των δικαιωμάτων κοινωνικής ασφάλισης. Τα δίχτυα κοινωνικής ασφάλισης πρέπει να προσαρμοστούν ώστε να αντιμετωπίζουν βραχυπρόθεσμα κινδύνους που συνδέονται με την ενεργειακή κρίση, όπως η διάβρωση της αγοραστικής δύναμης και, πιο διαρθρωτικά, τις αλλαγές στις επιχειρηματικές πρακτικές (συμπεριλαμβανομένων των διαφορετικών μορφών αυτοαπασχόλησης). Πρέπει επίσης να καλύπτουν τους εργαζόμενους που επηρεάζονται από τους τεχνολογικούς μετασχηματισμούς και τις διαρθρωτικές αλλαγές που συνδέονται με την πράσινη μετάβαση.
Στοχευμένα μέτρα
Γίνεται σαφές και πάλι πως «οι πολιτικές εισοδηματικής στήριξης για την άμβλυνση του αντίκτυπου των υψηλών τιμών ενέργειας στα νοικοκυριά θα πρέπει να σχεδιάζονται με τέτοιο τρόπο ώστε να είναι στοχευμένες, προσωρινές και να μην αποδυναμώνουν τα κίνητρα για την εξοικονόμηση ενέργειας». Η αναφορά συνδέεται με την απόφαση του Eurogroup τα μέτρα στήριξης να στοχεύουν τους ευάλωτους και να χορηγούνται με όρους εισοδηματικής στήριξης αντί για μειώσεις των τιμών της ενέργειας, με σκοπό τη διατήρηση των κινήτρων για εξοικονόμηση ενέργειας.
Παράλληλα οι πολιτικές θα πρέπει να μετριάσουν την απώλεια αγοραστικής δύναμης, ιδίως για τις ευάλωτες ομάδες, αντανακλώντας παράλληλα τις μεσοπρόθεσμες εξελίξεις της παραγωγικότητας και περιορίζοντας τις δευτερογενείς επιπτώσεις στον πληθωρισμό. Αυτό προτείνεται να γίνει με τις εξής επιλογές/πολιτικές κατευθύνσεις:
- οι παρεμβάσεις για να περιοριστεί η απώλεια της αγοραστικής δύναμης είναι σημαντική ιδιαίτερα για τις ευάλωτες ομάδες, οι οποίες υπέστησαν ισχυρότερες μειώσεις στα πραγματικά εισοδήματα λόγω των καταναλωτικών τους προτύπων. Αυτός ο στόχος απαιτεί έγκαιρη και επαρκή επικαιροποίηση των επιδομάτων, του ελάχιστου εγγυημένου εισοδήματος και των κατώτατων μισθών.
- Η μισθολογική πολιτική του δημοσίου θα πρέπει να εξισορροπεί την ανάγκη μετριασμού της απώλειας της αγοραστικής δύναμης με εκείνη της συγκράτησης του πληθωρισμού, ιδίως σε χώρες όπου ο καθορισμός των μισθών στο δημόσιο τομέα παρέχει κατεύθυνση για τον καθορισμό των μισθών στον ιδιωτικό τομέα.
- Σε ό,τι αφορά τους μισθούς του ιδιωτικού τομέα, οι συντονισμένες συλλογικές διαπραγματεύσεις και ο εποικοδομητικός κοινωνικός διάλογος μπορούν να βοηθήσουν στην προστασία της αγοραστικής δύναμης, υποστηρίζοντας ταυτόχρονα τη δημιουργία θέσεων εργασίας και τον περιορισμό του κινδύνου δευτερογενών επιπτώσεων, μεταξύ άλλων με την προώθηση του συντονισμού του καθορισμού των μισθών και την καλύτερη ενσωμάτωση του μακροοικονομικού πλαισίου στον καθορισμό των μισθών. Οι κυβερνήσεις μπορούν να διαδραματίσουν, μεταξύ άλλων με την προώθηση κοινωνικών συμφώνων και με τη συμμετοχή σε τριμερείς συμφωνίες-πλαίσια.
- Σε συστήματα όπου η εκ των υστέρων αυτόματη τιμαριθμική αναπροσαρμογή είναι ευρέως διαδεδομένη, ο κίνδυνος δευτερογενών επιπτώσεων θα μπορούσε να μετριαστεί με την αναθεώρηση των χαρακτηριστικών του μηχανισμού τιμαριθμικής αναπροσαρμογής, μεταξύ άλλων λαμβάνοντας υπόψη μόνο εν μέρει τον αντίκτυπο της εισαγόμενης ενέργειας στον δείκτη τιμών που χρησιμοποιείται για την αύξηση των μισθών ή λαμβάνοντας υπόψη άλλα χαρακτηριστικά του μηχανισμού τιμαριθμικής αναπροσαρμογής (για παράδειγμα, χρονικές παραμέτρους).
- Τα μέτρα στο φορολογικό πεδίο μπορούν επίσης να βοηθήσουν στην πρόληψη του κινδύνου των δευτερογενών επιπτώσεων. Προτείνεται η επικαιροποίηση κλιμακίων της φορολογικής κλίμακας ή η εκ των υστέρων αποζημίωση των φορολογουμένων για την αύξηση της φορολογικής επιβάρυνσης που συνδέεται με την αύξηση του ονομαστικού εισοδήματος που προκύπτει από τον υψηλό πληθωρισμό. Και τούτο καθώς μία τέτοια κίνηση θα επέτρεπε την ανάκτηση της αγοραστικής δύναμης που δεν θα βασίζεται μόνο στην αύξηση των ονομαστικών μισθών.
Η μισθολογική εικόνα
«Η δυναμική των μισθών θα έχει βασικές επιπτώσεις για την εξέλιξη της αγοραστικής δύναμης και της κατανομής του εισοδήματος και στον βαθμό στον οποίο μπορεί να παγιωθεί ο υψηλότερος πληθωρισμός» αναφέρεται. «Πρόσφατες εκτιμήσεις καταλήγουν στο συμπέρασμα ότι ο κίνδυνος δημιουργίας ενός σπιράλ ανατιμήσεων – μισθολογικών αυξήσεων είναι περιορισμένος στις τρέχουσες συνθήκες», εκτιμάται, αλλά επισημαίνεται πως το θέμα πρέπει να παρακολουθείται γιατί μπορεί για παράδειγμα στο μέλλον να αυξηθούν οι πιέσεις για αντιστάθμιση των απωλειών αγοραστικής δύναμης
Οπως επισημαίνεται, οι μισθοί σε ολόκληρη την Ευρωζώνη χαρακτηρίζονταν από χαμηλό ρυθμό ανόδου μετά την οικονομική κρίση, αλλά μια επιτάχυνση είναι ορατή από το 2022, ιδίως για τις πρόσφατα υπογραφείσες μισθολογικές συμβάσεις. Παρά την επιτάχυνση αυτή, η δυναμική των μισθών μέχρι στιγμής υπολείπεται του πληθωρισμού. Η αύξηση των πραγματικών μισθών αναμένεται να επαναληφθεί το 2024. Επίσης, οι κατώτατοι μισθοί αυξήθηκαν σημαντικά σε ονομαστικούς όρους το 2021 και το 2022, αλλά σε πραγματικούς όρους μειώθηκαν στις περισσότερες χώρες.
Η επιτάχυνση των ονομαστικών μισθών είναι αξιοσημείωτη «στο Βέλγιο, τη Γαλλία και την Ελλάδα, χώρες στις οποίες η αύξηση των μισθών ήταν πολύ μέτρια το 2019». Οι πραγματικοί μισθοί στις περισσότερες χώρες αναμένεται να μειωθούν το 2022 και το 2023, ενώ το 2024 προβλέπεται θετική αύξηση των πραγματικών μισθών σε όλες σχεδόν τις χώρες (μηδενική στην Ελλάδα). Η αύξηση των πραγματικών μισθών αναμένεται να ξαναρχίσει το 2024, ιδίως σε χώρες όπως η Λετονία, η Λιθουανία και η Σλοβακία που εμφανίζουν πιέσεις στην αγορά εργασίας όσον αφορά στις κενές θέσεις και στην ανεργία/ Το 2023 οι πραγματικοί μισθοί αναμένεται να παρουσιάσουν μικτή εικόνα με μειώσεις σε πολλά κράτη μέλη (συμπεριλαμβανομένης της Ελλάδας, της Ιταλίας, της Λιθουανίας και της Σλοβακίας) και με αυξήσεις σε ορισμένα άλλα (π.χ. Βέλγιο, Κύπρος, Εσθονία).
Ανθεκτική η αγορά εργασίας
Για την πορεία της αγοράς εργασίας, αναφέρεται πως παρά την άνοδο των τιμών παρέμεινε ανθεκτική το 2022. Αν και η συνεχιζόμενη οικονομική επιβράδυνση αναμένεται να ακολουθηθεί από ελαφρά αύξηση της ανεργίας το 2023, τα τελευταία διαθέσιμα στοιχεία δείχνουν ότι η ανεργία στη ζώνη του ευρώ έφτασε σε χαμηλό όλων των εποχών, στο 6,7% το τρίτο τρίμηνο του 2022 (και ήταν σταθερή στο 6,6% τον Δεκέμβριο).
Στο μέλλον, η ενεργειακή κρίση θα έχει αντίκτυπο στην οικονομική δραστηριότητα και την απασχόληση, αλλά υπάρχουν στοιχεία ανθεκτικότητας. Βεβαίως εκτιμάται πως η δυναμική της αγοράς εργασίας προβλέπεται να μετριαστεί στο μέλλον λόγω των υψηλών τιμών της ενέργειας και των εμπορευμάτων που τροφοδοτούν τον πληθωρισμό, της αυξανόμενης οικονομικής αβεβαιότητας που προκλήθηκε από την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία και των υψηλότερων επιτοκίων. Οι κλάδοι έντασης ενέργειας αναμένεται να μειώσουν τις προσλήψεις και να αρχίσουν να περικόπτουν θέσεις εργασίας. Η μείωση της αγοραστικής δύναμης αναμένεται να οδηγήσει σε υποτονική ζήτηση.
Οι επιπτώσεις της χαμηλής επιχειρηματικής εμπιστοσύνης θα μπορούσαν να συμβάλουν επίσης, αναφέρεται, σε υποτονική δημιουργία θέσεων εργασίας και σε μειωμένο ποσοστό ανανέωσης προσωρινών συμβάσεων εργασίας. Ωστόσο, οι αγορές εργασίας μπορεί να αποδειχθούν πιο ανθεκτικές σε σύγκριση με προηγούμενες ανάλογες υφέσεις, καθώς ένα μη αμελητέο μέρος της μείωσης της ζήτησης εργασίας πιθανότατα θα συνδέεται με μειωμένες κενές θέσεις εργασίας παρά με υψηλότερη ανεργία, αναφέρεται στο έγγραφο.
