Αρκετά σύνθετη φαίνεται πως είναι η διαδικασία απεξάρτησης των ευρωπαϊκών κρατών από το ρωσικό φυσικό αέριο μετά την εισβολή της Μόσχας στην Ουκρανία τον Φεβρουάριο του 2022.
Το πρώτο κομμάτι του «παζλ» της απεξάρτησης αφορά τη διαφορά μεταξύ των εισαγωγών ρωσικού φυσικού αερίου μέσω αγωγών και των εισαγωγών υγροποιημένου φυσικού αερίου. Οι μεν πρώτες εισαγωγές μειώθηκαν, αλλά οι δεύτερες αυξήθηκαν.
Το δεύτερο κομμάτι αφορά στη διαφορά στη στάση της κάθε ευρωπαϊκής χώρας. Για παράδειγμα, χώρες όπως η Γερμανία και η Γαλλία μείωσαν τις εισαγωγές ρωσικού φυσικού αερίου, αλλά η Ισπανία τις αύξησε ενώ ιδιαίτερα υψηλές είναι οι εισαγωγές της Αυστρίας.
Το τρίτο κομμάτι αφορά στο γεγονός ότι πέραν από τα ευρωπαϊκά κράτη, συμφωνίες εισαγωγής ρωσικού φυσικού αερίου έχουν και οι ευρωπαϊκές επιχειρήσεις, οι οποίες αποφεύγουν να «σπάσουν» τα συμβόλαια λόγω των ποινών με τις οποίες θα επιβαρυνόνταν.
Πιο αναλυτικά, σύμφωνα με δημοσίευμα της Handelsblatt:
1. Μειώθηκαν συνολικά οι εισαγωγές μέσω αγωγών, αλλά αυξήθηκαν οι εισαγωγές LNG
Είναι αλήθεια ότι οι εισαγωγές μέσω αγωγών έχουν μειωθεί δραστικά: τον Ιανουάριο του 2021, για παράδειγμα, 3.162 εκατομμύρια κυβικά μέτρα φυσικού αερίου εξακολουθούσαν να ρέουν από τη Ρωσία προς την Ευρώπη. Τον Ιανουάριο του 2023, ήταν μόνο 4.31 εκατομμύρια κυβικά μέτρα.
Ωστόσο, οι εισαγωγές υγροποιημένου αερίου (LNG) με πλοία από τη Ρωσία προς την ΕΕ αυξήθηκαν από 758 εκατομμύρια σε 1.552 εκατομμύρια κυβικά μέτρα την ίδια περίοδο.
Η μείωση των εισαγωγών με αγωγούς πλήττει σκληρά τη Ρωσία οικονομικά, επειδή δεν μπορούν να κατασκευαστούν αγωγοί προς άλλες χώρες τόσο γρήγορα. Το υγροποιημένο φυσικό αέριο, ή LNG στην τεχνική ορολογία, από την άλλη πλευρά, μπορεί εύκολα να εκφορτωθεί από τη Μόσχα σε άλλα μέρη του κόσμου.
Αυτός είναι ένας σημαντικός λόγος για τον οποίο η ΕΕ είναι τόσο απρόθυμη να επιβάλει απαγόρευση στις εισαγωγές ρωσικού φυσικού αερίου. Oι οικονομικές συνέπειες για τη Ρωσία θα ήταν περιορισμένες. Επιπλέον, η Ευρώπη θα έβλαπτε και τον εαυτό της με ένα τέτοιο βήμα: Η Γερμανία δεν αγοράζει πλέον φυσικό αέριο απευθείας από τη Ρωσία, αλλά άλλες χώρες εξακολουθούν να εξαρτώνται από τις εισαγωγές.
2. Άλλες χώρες μειώνουν τις εισαγωγές, ενώ άλλες τις αυξάνουν
Η ρωσική ενεργειακή εταιρεία Gazprom προμηθεύει και πάλι αξιόπιστα την Αυστρία με φυσικό αέριο εδώ και αρκετό καιρό. Ως αποτέλεσμα, ένα σχετικά υψηλό ποσοστό των εισαγωγών φυσικού αερίου της Αυστρίας προέρχεται από τη Ρωσία - τον Απρίλιο ήταν 64%.
Το αέριο έρχεται στον κόμβο Baumgarten στην ανατολική Αυστρία μέσω της Ουκρανίας. Από εκεί, ανάλογα με τη ζήτηση, φτάνει επίσης στην Ιταλία, την Ουγγαρία, τη Γερμανία και τη Σλοβενία.
Η αυστριακή πολιτική δύσκολα μπορεί να αλλάξει κάτι στην εξάρτηση βραχυπρόθεσμα. Ο αυστριακός όμιλος πρώτων υλών και πετροχημικών OMV έχει συμβόλαιο με την Gazprom που διαρκεί μέχρι το 2040. Εάν οι Ρώσοι παραδώσουν, η OMV πρέπει να πληρώσει για τη συμβατικά συμφωνημένη ποσότητα φυσικού αερίου, όπως ορίζει η ρήτρα take-or-pay.
Επιπλέον, η Ουκρανία συνεχίζει να επιτρέπει τη διέλευση ρωσικού φυσικού αερίου μέσω του εδάφους της. Το ερώτημα, ωστόσο, είναι: για πόσο ακόμη; Η σύμβαση διαμετακόμισης μεταξύ της Gazprom και της ουκρανικής ενεργειακής εταιρείας Naftogaz λήγει στο τέλος του 2024.
Η κυβέρνηση της Αυστρίας είναι ομολογουμένως αμήχανη από τις υψηλές εισαγωγές φυσικού αερίου από τη Ρωσία. Όμως η προοπτική να μην λαμβάνει ενδεχομένως πλέον την πρώτη ύλη από τη Ρωσία σε περίπου ενάμιση χρόνο τους κάνει νευρικούς.
Έτσι, υπήρξε μεγάλη ανακούφιση στη Βιέννη όταν η Ουκρανία, αφού αρχικά είχε δηλώσει το αντίθετο, σηματοδότησε ότι οι χωρητικότητες των αγωγών φυσικού αερίου θα μπορούσαν να δεσμευτούν βραχυπρόθεσμα και το 2025.
Οι εισαγωγές φυσικού αερίου της Ισπανίας από τη Ρωσία υπερδιπλασιάστηκαν φέτος
Η Ισπανία έχει αυξήσει τις εν λόγω εισαγωγές κατά 118% φέτος μέχρι το τέλος Απριλίου. Πέρυσι, η αύξηση ήταν 55%.
Σύμφωνα με πηγές της βιομηχανίας, ένας σημαντικός λόγος για αυτό είναι η τιμή. "Υπάρχουν εναλλακτικές λύσεις για να αντικαταστήσουν το ρωσικό φυσικό αέριο, αλλά είναι πολύ πιο ακριβές", δήλωσε ο Εντουάρντο Ιραστόρτσα του EAE Business School στον ισπανικό τηλεοπτικό σταθμό Antena 3.
Ωστόσο, η Ισπανία δεν εξαρτάται καθόλου από τις ρωσικές εισαγωγές για τον δικό της εφοδιασμό με φυσικό αέριο: η χώρα διαθέτει αγωγό προς την Αλγερία και τις μεγαλύτερες δυνατότητες επαναεριοποίησης στην Ευρώπη. Επομένως, μπορεί εύκολα να αγοράσει υγροποιημένο αέριο από άλλα μέρη του κόσμου, για παράδειγμα από τις ΗΠΑ.
Ωστόσο, το μερίδιο του ρωσικού φυσικού αερίου στις συνολικές εισαγωγές φυσικού αερίου αυξήθηκε από 9% το 2021 σε 17% τους πρώτους τέσσερις μήνες του τρέχοντος έτους.
Μεγάλο μέρος αυτού δεν μένει στην Ισπανία: "Η Ισπανία εξάγει μεγάλο μέρος των εισαγωγών φυσικού αερίου σε άλλες χώρες - και επωφελείται από τις υψηλές δυνατότητες επαναεριοποίησης", λέει ο Ραμόν Ματέο, ειδικός σε θέματα ενέργειας στην εταιρεία συμβούλων Bebartlet.
Η εξωτερική ζήτηση φυσικού αερίου από την Ισπανία έχει υπερδιπλασιαστεί φέτος, ενώ πέρυσι η αύξηση ήταν 90%. Οι δύο συγκριτικά μικροί αγωγοί προς τη Γαλλία έχουν συχνά φτάσει στο μέγιστο της χωρητικότητάς τους τους τελευταίους μήνες.
Η Ιταλία είναι ο μεγαλύτερος αγοραστής φυσικού αερίου από την Ισπανία μετά τη Γαλλία
Παρ' όλα αυτά, οι ισπανικές εξαγωγές φυσικού αερίου προς την Ιταλία έχουν κυριολεκτικά εκραγεί από την αρχή του έτους, καθώς η αύξηση ανέρχεται σε 3.752%, μετά από 634% το 2022 συνολικά. Οι τεράστιοι αριθμοί μπορούν να εξηγηθούν από το γεγονός ότι πριν από τον πόλεμο στην Ουκρανία, η Ιταλία δεν αγόραζε σχεδόν καθόλου φυσικό αέριο από την Ισπανία.
Ωστόσο, στην προσπάθειά της να ανεξαρτητοποιηθεί από τις εισαγωγές ρωσικού φυσικού αερίου, η Ιταλία βασίζεται πλέον και στην Ισπανία και είναι ο δεύτερος μεγαλύτερος αγοραστής μετά τη Γαλλία. Η εισαγωγή γίνεται με πλοία, κυρίως στη διαδρομή από τη Βαρκελώνη προς το Λιβόρνο. "Τα ιταλικά λιμάνια είναι πολύ μικρά για να δεχθούν φορτία από μεγάλα δεξαμενόπλοια LNG", λένε στη Μαδρίτη. Συνεπώς, το υγροποιημένο αέριο μεταφορτώνεται στα λιμάνια της Ισπανίας και μεταφέρεται στην Ιταλία.
Ωστόσο, το φυσικό αέριο που η Ισπανία εισήγαγε προηγουμένως από τη Ρωσία είναι απίθανο να παίξει ρόλο σε αυτό: Το ρωσικό αέριο φτάνει κυρίως σε λιμάνια στη βόρεια ακτή της Ισπανίας.
Η Ιταλία μείωσε τις εισαγωγές φυσικού αερίου από τη Ρωσία στο 7% από τον Ιανουάριο έως τον Μάιο, σύμφωνα με τα στοιχεία του διαχειριστή αγωγών Snam. Αυτό είναι και πάλι πολύ κάτω από το 19,3% για το σύνολο του 2022.
Η Ιταλία εισάγει το μεγαλύτερο μέρος του φυσικού αερίου της από την Αλγερία: Χάρη σε νέες συμφωνίες προμήθειας, η χώρα έχει αντικαταστήσει σε μεγάλο βαθμό τις ρωσικές εισαγωγές και καλύπτει ήδη το 33% των αναγκών της Ιταλίας σε φυσικό αέριο.
Η Γαλλία βρίσκεται επίσης σε διαδικασία μείωσης των εισαγωγών φυσικού αερίου από τη Ρωσία. Με μερίδιο 9%, η Ρωσία εξακολουθεί να είναι ο δεύτερος μεγαλύτερος προμηθευτής φυσικού αερίου για τους Γάλλους. Σύμφωνα με εκτιμήσεις του Κέντρου Έρευνας για την Ενέργεια και τον Καθαρό Αέρα, η Γαλλία είναι ο πέμπτος σημαντικότερος πελάτης φυσικού αερίου της Ρωσίας στην Ευρώπη.
3. Πέραν από τα κράτη, συμφωνίες με τη Μόσχα έχουν και οι ιδιώτες
Τα κράτη δεν μπορούν να υπαγορεύουν στους ιδιώτες εισαγωγείς φυσικού αερίου από πού αγοράζουν το φυσικό τους αέριο. Πολλές εταιρείες έχουν μακροχρόνιες συμβάσεις με τους Ρώσους προμηθευτές- σύμφωνα με ισπανικές πηγές της βιομηχανίας. Πέντε έως δέκα χρόνια είναι το σύνηθες.
Σε περίπτωση πρόωρης καταγγελίας των συμβάσεων οφείλονται συμβατικές ποινές, εκτός αν η Ευρώπη απαγορεύσει την εισαγωγή φυσικού αερίου από τη Ρωσία, όπως συμβαίνει ήδη με το πετρέλαιο. Τότε θα εφαρμοζόταν η έννοια της "ανωτέρας βίας" και οι εταιρείες δεν θα επιβαρύνονταν με κανένα κόστος.
Η πολιτική βούληση για την απαγόρευση υπάρχει στην ΕΕ. Τον Μάρτιο, τα κράτη μέλη συμφώνησαν κατ' αρχήν να αναζητήσουν νομικούς τρόπους για να εμποδίσουν τους Ρώσους εξαγωγείς φυσικού αερίου να κλείσουν τις απαραίτητες εγκαταστάσεις επαναεριοποίησης. Χωρίς αυτές τις εγκαταστάσεις, δεν θα μπορούσαν να εκφορτώσουν υγροποιημένο αέριο στην Ευρώπη.
Στα μέσα Μαΐου, η υπουργός Περιβάλλοντος της Ισπανίας Τερέζα Ριμπέρα δήλωσε ότι οι χώρες της ΕΕ θα συμφωνήσουν για την απαγόρευση των εισαγωγών ρωσικού φυσικού αερίου «μάλλον νωρίτερα παρά αργότερα». Ωστόσο, τίποτα δεν έχει συμβεί μέχρι στιγμής.
«Ορισμένες χώρες δεν είναι ακόμη έτοιμες να κάνουν χωρίς το ρωσικό αέριο», λέει ο ειδικός σε θέματα ενέργειας Ματέο, «οπότε μια συμφωνία είναι πιθανό να είναι δύσκολη. Αλλά χωρίς πολιτικές κυρώσεις, το φυσικό αέριο θα συνεχίσει να ρέει από τη Ρωσία προς την Ευρώπη».
