Επενδύσεις ύψους 96 δισ. ευρώ θα χρειαστεί να πραγματοποιήσουν οι 100 ευρωπαϊκές πόλεις που εντάσσονται στο πρόγραμμα «Έξυπνες Πόλεις» προκειμένου να καταστούν κλιματικά ουδέτερες μέχρι το 2030, ποσόν που ξεπερνάει κατά πολύ τα κεφάλαια που προσφέρουν τα ευρωπαϊκά χρηματοδοτικά προγράμματα. Αυτό σημαίνει ότι θα απαιτηθεί ενίσχυση της ιδιωτικής πρωτοβουλίας προκειμένου να κινητοποιηθεί ευρύτερη μόχλευση κεφαλαίων και να υλοποιηθούν έργα που να καλύπτουν τους σημαντικότερους τομείς δράσεων.
Κατά την περίοδο 2014-2020, η Επιτροπή διαχειρίστηκε διάφορα προγράμματα και πρωτοβουλίες για την υποστήριξη έργων έξυπνης πόλης. Η τρέχουσα εμβληματική πρωτοβουλία της Επιτροπής (για την περίοδο 2021- 2027) στον τομέα αυτό είναι η αποστολή του προγράμματος «Ορίζων Ευρώπη» για κλιματικά ουδέτερες και έξυπνες πόλεις. Στόχος της πρωτοβουλίας είναι να στηρίξει 100 πόλεις της ΕΕ, οι οποίες, με ορίζοντα το 2030, να καταστούν κλιματικά ουδέτερες και να αποτελέσουν πρότυπο που θα μπορέσουν να ακολουθήσουν όλες οι πόλεις της ΕΕ έως το 2050.
Όπως είναι γνωστό, στο επόμενο στάδιο της ευρωπαϊκής δράσης για την αποστολή «100 κλιματικά ουδέτερες και έξυπνες πόλεις μέχρι το 2030, από και προς τον πολίτη» συμμετέχουν η Αθήνα, η Θεσσαλονίκη, τα Ιωάννινα, η Καλαμάτα, η Κοζάνη και τα Τρίκαλα.
Οι δράσεις της ΕΕ και τα χρηματοδοτικά εργαλεία για τις έξυπνες πόλεις
Επί του παρόντος, διαφορετικά χρηματοδοτικά μέσα της ΕΕ στηρίζουν την αποστολή στην επίτευξη του στόχου της για 100 κλιματικά ουδέτερες πόλεις έως το 2030 είναι το πρόγραμμα «Ορίζων Ευρώπη», το οποίο έχει μέχρι στιγμής δημοσιεύσει προσκλήσεις υποβολής προτάσεων και άλλες δράσεις που αφορούν ειδικά την αποστολή συνολικού ύψους 163 εκατομμυρίων ευρώ στο πλαίσιο του προγράμματος εργασίας 2021-2022 και 115 εκατομμυρίων ευρώ στο πλαίσιο του προγράμματος εργασίας 2023-2024, οι προσκλήσεις υποβολής προτάσεων του μηχανισμού «Συνδέοντας την Ευρώπη» που δημοσιεύθηκαν τον Σεπτέμβριο του 2022 για έργα του διευρωπαϊκού δικτύου μεταφορών, συνολικού ύψους 5,12 δισεκατομμυρίων ευρώ, η πρόσκληση υποβολής προτάσεων του προγράμματος LIFE για «στρατηγικά ολοκληρωμένα έργα - δράση για το κλίμα», ύψους 30 εκατομμυρίων ευρώ, η σχετική πλατφόρμα της αποστολής μέσω της οποίας έχουν μέχρι στιγμής διατεθεί 140 εκατομμύρια ευρώ, από τα οποία το 60 % προορίζεται για τη χρηματοδότηση πιλοτικών αστικών έργων Ε&Κ, η πρόσκληση υποβολής προτάσεων «CEF2 Transport», η πρόσκληση υποβολής προτάσεων «Strategic Nature and Integrated Projects» και η πρόσκληση υποβολής προτάσεων στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Αστικής Πρωτοβουλίας, αξίας 120 εκατομμυρίων ευρώ.
Ωστόσο, σύμφωνα με εκτίμηση της ομάδας εμπειρογνωμόνων που προσέλαβε η Ευρωπαϊκή Επιτροπή για να υποστηρίξουν τον σχεδιασμό της αποστολής, 100 ευρωπαϊκές πόλεις με μέσο πληθυσμό 100.000 κατοίκων θα χρειαστεί να επενδύσουν 96 δισεκατομμύρια ευρώ, προκειμένου να καταστούν κλιματικά ουδέτερες έως το 2030. Προκειμένου να επιτευχθούν όμως οι στόχοι που προβλέπει το πρόγραμμα απαιτείται να αντιμετωπιστούν μια σειρά από προκλήσεις με σημαντικότερη την ασάφεια του ύψους και της κατανομής των ευρωπαϊκών πόρων που θα διατεθούν καθώς και τον συντονισμό του εγχειρήματος σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Ενδεικτική των προκλήσεων που αντιμετωπίζουν οι ευρωπαϊκές πόλεις προς την κλιματική ουδετερότητα είναι η έκθεση που δημοσίευσε χθες το Ευρωπαϊκό Ελεγκτικό Συνέδριο, για το ευρωπαϊκό πρόγραμμα έρευνας και καινοτομίας αξίας 400 εκατομμυρίων ευρώ, που έχει ως στόχο να βοηθήσει τις ευρωπαϊκές πόλεις να γίνουν εξυπνότερες, διαπιστώνεται ότι «τα χρηματοδοτηθέντα έργα απέφεραν ως επί το πλείστον τα αναμενόμενα αποτελέσματα και, στο πλαίσιό τους, προέκυψαν συγκεκριμένες λύσεις έξυπνης πόλης σε τομείς όπως η ποιότητα του αέρα, η ενεργειακή απόδοση και η ηλεκτρική κινητικότητα. Ωστόσο, αναφέρεται ότι «η χρηματοδότηση της ΕΕ έχει αποδειχθεί πολύτιμη για τις πόλεις, όμως αυτές δεν είναι βέβαιες για το ποια είναι η συνολική ενωσιακή χρηματοδότηση που μπορεί να τους διατεθεί πραγματικά. Αυτό ισχύει ειδικά για τους πόρους που η Επιτροπή θα διαθέσει στις πόλεις που λαμβάνουν στήριξη στο πλαίσιο της «αποστολής».
Στο πλαίσιο αυτό, το ΕΕΣ καλεί το εκτελεστικό όργανο της ΕΕ να αποτιμήσει τη χρηματοδοτική ικανότητα των συγκεκριμένων πόλεων και να στηρίξει αυτές που παρουσιάζουν χρηματοδοτικές αδυναμίες, δημιουργώντας συνεργίες με εθνικές και περιφερειακές πηγές χρηματοδότησης όπως και με ιδιωτικές επενδύσεις.
Όπως αναφέρεται στην έκθεση, κατά μέσο όρο, κάθε πόλη-φάρος σχεδιάζει να επενδύσει περίπου 1,1 δισεκατομμύρια ευρώ και κάθε συνεργαζόμενη πόλη 400 εκατομμύρια ευρώ για την υλοποίηση τέτοιων έργων. Για τις πόλεις-φάρους δηλαδή τις πόλεις που επιδεικνύουν νέες τεχνολογικές λύσεις, η χρηματοδότηση προέρχεται από ίδιους πόρους, πόρους της ΕΕ υπό άμεση διαχείριση και εθνικούς/περιφερειακούς δημόσιους πόρους ενώ για τις συνεργαζόμενες πόλεις (οι πόλεις που αναπαράγουν τις λύσεις των πόλεων-φάρων), η χρηματοδότηση προέρχεται από εθνικούς/περιφερειακούς δημόσιους πόρους, πόρους της ΕΕ υπό επιμερισμένη διαχείριση και πόρους της ΕΕ υπό άμεση διαχείριση.
Υπενθυμίζεται ότι στα χαρακτηριστικά των έξυπνων πόλεων συγκαταλέγονται η ενεργειακή απόδοση και η πράσινη ενέργεια, η επαναχρησιμοποίηση υδάτων και αποβλήτων, η δημόσια ασφάλεια, η καινοτομία στην εκπαίδευση και την υγειονομική περίθαλψη, τα πράσινα κτίρια / οικολογική στέγαση, η αποδοτική κινητικότητα και αποδοτικές δημόσιες μεταφορές, οι καινοτόμες υπηρεσίες για τους πολίτες, η ανθεκτικότητα στην κλιματική αλλαγή και σε συνθήκες πίεσης, η κοινωνική ένταξη, η ηλεκτρονική διακυβέρνηση και η διαφάνεια και προστασία της ιδιωτικής ζωής.
Οι προτάσεις του Ευρωπαϊκού Ελεγκτικού Συνεδρίου
Για τον καλύτερο συντονισμό του προγράμματος και την μέγιστη δυνατή αξιοποίηση των πόρων, το Ευρωπαϊκό Ελεγκτικό Συνέδριο προτείνει στην Επιτροπή να αποτιμήσει τη χρηματοδοτική ικανότητα των πόλεων της αποστολής και να στηρίξει αυτές που παρουσιάζουν χρηματοδοτικές αδυναμίες και να εξασφαλίσει την επαρκή συμμετοχή των πολιτών σε μελλοντικά αστικά έργα επίδειξης.
