Έντονος προβληματισμός σημειώνεται στον γερμανικό Τύπο σε σχέση την αντοχή της ρωσικής οικονομίας παρά τις κυρώσεις της Δύσης από την έναρξη της ρωσικής εισβολής το Φεβρουάριο του 2022.
Παρά τις κυρώσεις κατά της Μόσχας, η αναμενόμενη κατάρρευση της οικονομίας της χώρας δεν έχει υλοποιηθεί, παραδέχεται η Welt.
Ο λόγος γι' αυτό είναι μάλλον μια λανθασμένη εκτίμηση της Δύσης, σύμφωνα με το γερμανικό τύπο. Αλλά η Δύση μάλλον θα επιμείνει στη στρατηγική της. Αν ο στόχος της Δύσης με τις κυρώσεις της ήταν να προκαλέσει την αντίσταση ή ακόμη και την εξέγερση του ρωσικού πληθυσμού κατά της ηγεσίας του Κρεμλίνου μέσω οικονομικών απωλειών, τότε δεν υπολόγισε τον «οικοδεσπότη», σχολιάζει η Welt.
Ο «οικοδεσπότης», δηλαδή ο πληθυσμός, δεν είναι μόνο θεμελιωδώς διαφορετικός από τους ανθρώπους της Δύσης. Έχει επίσης αλλάξει ακόμη περισσότερο υπό την ηγεσία του προέδρου Βλαντίμιρ Πούτιν, μια αλλαγή που περιέγραψε πρόσφατα ο Βλαντισλάβ Ινοσέμτσεφ, ένας από τους πιο γνωστούς οικονομολόγους της Ρωσίας, σε συνέντευξή του στη φιλελεύθερη πλατφόρμα μέσων ενημέρωσης «Zhivoj Gvosd».
Σύμφωνα με τον Inosemcev, ο πληθυσμός άρχισε να οικοδομεί ευημερία για πρώτη φορά όταν ο Πούτιν ανέλαβε τα καθήκοντά του πριν από 20 και πλέον χρόνια, στον απόηχο της άνθησης των εμπορευμάτων της δεκαετίας του '90, και παραιτήθηκε πρόθυμα από τις ελευθερίες που είχε αποκτήσει τη δεκαετία του 1990 για να το επιτύχει αυτό.
Όταν αυτό το οικονομικό μοντέλο, που καθοδηγούνταν από το πετρέλαιο και τη ζήτηση, έφτασε στο τέλος του το 2013 - 2014, δεν αντικαταστάθηκε από ένα μοντέλο με γνώμονα τις επενδύσεις- αντίθετα, η σημασία των κερδών ευημερίας σχετικοποιήθηκε γενικά. Σύμφωνα με τον Inosemcev, οι άνθρωποι έχουν συνηθίσει στο γεγονός ότι η οικονομία και η ευημερία δεν αυξάνονται πλέον.
Είναι ικανοποιημένοι με το γεγονός ότι τα πράγματα δεν παίρνουν την κατηφόρα. Και ακόμη και αν συνέβαινε αυτό, αυτό δεν θα προκαλούσε διαμαρτυρίες. η διαπίστωση αυτή δεν αποτελεί μεμονωμένη άποψη ενός αντιφρονούντα οικονομολόγου. Η κοινωνιολογία επιβεβαιώνει τα όσα έχουν ειπωθεί.
«Στη δεκαετία του 2000, η αύξηση των εισοδημάτων και το υψηλότερο βιοτικό επίπεδο θεωρήθηκαν ως τα σημαντικότερα επιτεύγματα του Πούτιν. Το 2004, το 24% των ερωτηθέντων επέλεξε αυτά ως λόγο ικανοποίησης από ένα ευρύ φάσμα απαντήσεων. Το 2017, ήταν μόνο το 8%», γράφει ο Lev Gudkov, επιστημονικός διευθυντής του ρωσικού ινστιτούτου έρευνας κοινής γνώμης Levada-Center, σε ανάλυση για το μηνιαίο περιοδικό «Osteuropa».
Οι ελπίδες για σταθερή οικονομική ανάπτυξη μειώθηκαν επίσης μαζικά. Κατά τα έτη 2006 έως 2009, το 18% έως 21% των ερωτηθέντων το ανέφερε αυτό, ενώ προς το τέλος της δεκαετίας του 2010 μόνο το έξι έως δέκα τοις εκατό, αναφέρει η ανάλυση. Ο συνάδελφος του Γκούντκοφ, Αλεξέι Λέβινσον, συνόψισε επιγραμματικά αυτή τη νοοτροπία σε συνέντευξή του τον Οκτώβριο: «Μπορεί να έχουμε μια κακή ζωή, αλλά είμαστε μια ισχυρή χώρα.» Αλλά πόσο άσχημα πάνε πραγματικά οι Ρώσοι και η οικονομία τους;
Η Ρωσία δεν κατέρρευσε όπως ανέμενε η Δύση
Σχεδόν 21 μήνες μετά την έναρξη της εισβολής στην Ουκρανία, η απάντηση είναι: η πραγματικότητα είναι μικτή. Οι εκτεταμένες κυρώσεις που επέβαλε η Δύση αποτελούν σοβαρό πλήγμα για τη ρωσική οικονομία και θα επιβραδύνουν σοβαρά την ανάπτυξή της μεσοπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα. Ωστόσο, η κατάρρευση που προέβλεπαν οι περισσότεροι οικονομολόγοι δεν υλοποιήθηκε.
Στο αρχικό σοκ που προκάλεσε το γεγονός ότι η Δύση δέσμευσε 300 δισεκατομμύρια ευρώ σε ρωσικά συναλλαγματικά αποθέματα, επέβαλε κυρώσεις στο 70% των ισολογισμών των ρωσικών τραπεζών και σε πάνω από 1.500 άτομα και μείωσε μαζικά το εμπόριο με τη Ρωσία, ορισμένοι οικονομολόγοι είχαν προβλέψει ακόμη και διψήφια συρρίκνωση του ακαθάριστου εγχώριου προϊόντος (ΑΕΠ) για το 2022.
Το τελικό αποτέλεσμα ήταν μία ύφεση 2,1%. Η κατάσταση κάθε άλλο παρά ρόδινη είναι, ιδίως καθώς η οικονομία είχε ήδη ντε φάκτο στασιμότητα από την προσάρτηση της Κριμαίας το 2014. Αλλά η μετασοβιετική Ρωσία έχει δει και χειρότερα, και υπήρχαν πολλοί λόγοι για την ανθεκτικότητα του περασμένου έτους.
Ο Όλεγκ Βγιούτζιν, πρώην αναπληρωτής επικεφαλής της ρωσικής κεντρικής τράπεζας, εξήγησε σε συνέντευξή του στη Welt ότι το μικρό στρώμα των μικρών και μεσαίων ιδιωτικών επιχειρήσεων είναι εξαιρετικά προσαρμοστικό και επιθετικό. Η φιλελεύθερη οικονομική ελίτ σε βασικούς τομείς, όπως η κεντρική τράπεζα, τα αρμόδια υπουργεία και οι κρατικές εταιρείες, αποδείχθηκε επίσης πυλώνας στήριξης κατά τη διάρκεια της κρίσης με έξυπνα και γρήγορα μέτρα, ενώ η πλειονότητα των δυτικών εταιρειών παρέμεινε ενεργή στη χώρα. Το κράτος διοχέτευσε άφθονο χρήμα στο σύστημα.
Οι τιμές του πετρελαίου και του φυσικού αερίου ήταν ασυνήθιστα υψηλές, πράγμα που σημαίνει ότι κερδήθηκαν περισσότερα κέρδη ακόμη και με μικρότερο όγκο εξαγωγών από ό,τι τα προηγούμενα έτη.
Και επειδή οι μισές εισαγωγές από την Ευρώπη υπόκειντο σε κυρώσεις και υποχώρησαν σε χαμηλό 18 ετών, στα 59 δισεκατομμύρια δολάρια (περίπου 54,5 δισεκατομμύρια ευρώ), επιτεύχθηκε επίσης πλεόνασμα ρεκόρ στο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών, γεγονός που έκανε το ρούβλι να εκτοξευθεί εν τω μεταξύ.
Το 2023 ξεκίνησε ωστόσο εντελώς διαφορετικά. Το εμπάργκο στο ρωσικό πετρέλαιο που εισήχθη στις αρχές Δεκεμβρίου 2022 και το εμπάργκο στα ρωσικά πετρελαιοειδή που εισήχθη στις αρχές Μαρτίου 2023, συμπεριλαμβανομένων των αντίστοιχων ανώτατων τιμών, έπληξαν την καρδιά των εξαγωγών. Το αποτέλεσμα ήταν πως την περίοδο μεταξύ Ιανουαρίου και Αυγούστου, τα έσοδα από τις εξαγωγές κατέρρευσαν και το εμπορικό πλεόνασμα κατέρρευσε κατά 86,1% στα 25,6 δισ. δολάρια (23,6 δισ. ευρώ). «Αν το εμπάργκο πετρελαίου είχε εισαχθεί νωρίτερα, ο Πούτιν θα είχε πολύ λιγότερα χρήματα για τον πόλεμο», δήλωσε στη WELT ο Σεργκέι Γκουρίγιεφ, οικονομολόγος ρωσικής καταγωγής στο ελίτ πανεπιστήμιο Sciences Po στο Παρίσι.
Εξελιγμένες ομάδες μεταφορών
Ωστόσο, το χαμηλότερο εμπορικό πλεόνασμα δεν οφείλεται μόνο στη μείωση των εξαγωγών, αλλά και στην αύξηση των εισαγωγών - επειδή η ζήτηση που τονώνεται από τις γενναιόδωρες δαπάνες του προϋπολογισμού είναι υψηλή εν όψει της έλλειψης εγχώριας προσφοράς και τροφοδοτείται όχι μόνο από τις παράνομες παράλληλες εισαγωγές. Όσο περισσότερο διαρκεί ο πόλεμος, τόσο πιο εξελιγμένοι γίνονται οι δρόμοι μεταφοράς.
Όπως υπολόγισε πρόσφατα το εξόριστο ρωσικό επιχειρηματικό μέσο «The Bell» με βάση τα στατιστικά στοιχεία του εμπορίου από τις γειτονικές χώρες της Ρωσίας (από την Κεντρική Ασία, τον Νότιο Καύκασο και την Τουρκία), η Ρωσία εισήγαγε 37% περισσότερα αγαθά από αυτές τις περιοχές τους πρώτους έξι μήνες του 2023. Ταυτόχρονα, οι ευρωπαϊκές εξαγωγές προς τις χώρες αυτές αυξήθηκαν επίσης κατά 22% σε 75,8 δισεκατομμύρια δολάρια (λίγο κάτω από 70 δισεκατομμύρια ευρώ).
Για τους εμπειρογνώμονες, αυτό αποτελεί σαφή απόδειξη ότι απαγορευμένα αγαθά, όπως εξαρτήματα υψηλής τεχνολογίας, μεταφέρονται επίσης σε αυτές τις διαδρομές, αλλά αυτό που η Ρωσία δεν μπορεί να πάρει ούτε από την Ευρώπη με κυκλικό τρόπο, προσπαθεί να το αποκτήσει στην Ασία. Πάνω απ' όλα στην Κίνα. Δεν είναι τυχαίο ότι ο όγκος του διμερούς εμπορίου με το Βασίλειο της Μέσης Ανατολής αυξήθηκε κατά 30% το πρώτο εξάμηνο του 2023 και, σύμφωνα με τον υπουργό Οικονομίας Μαξίμ Ρεσέτνικοφ, θα ξεπεράσει τα 200 δισεκατομμύρια δολάρια (σχεδόν 185 δισεκατομμύρια ευρώ) μέχρι το τέλος του έτους.
Η Ρωσία χρειάζεται την Κίνα για να επιβιώσει, και η Κίνα εκμεταλλεύεται τη στιγμή. Αυτό δεν είναι πουθενά πιο εμφανές από ό,τι στην αγορά αυτοκινήτων. Ενώ το μερίδιο αγοράς των κινεζικών αυτοκινητοβιομηχανιών στη Ρωσία ήταν λιγότερο από δέκα τοις εκατό στην αρχή του πολέμου, είχε αυξηθεί στο 45% μέχρι τα τέλη Ιουνίου του τρέχοντος έτους, σύμφωνα με την Ένωση Ευρωπαϊκών Επιχειρήσεων στη Μόσχα (AEB), αλλά η Ρωσία δεν εξαρτάται μόνο από την Ασία για εισαγωγές.
Οι ασιατικές χώρες αντικαθιστούν επίσης τις ευρωπαϊκές για τις εξαγωγές. Πάνω απ' όλα για το πετρέλαιο. Σήμερα, η Ινδία είναι ήδη ο μεγαλύτερος αγοραστής ρωσικού πετρελαίου, μπροστά από την Κίνα.
Η Ρωσία σπάει επίσης τις κυρώσεις σε ό,τι αφορά τις εξαγωγές πετρελαίου και το αργότερο από το καλοκαίρι, το ανώτατο όριο τιμής των 60 δολαρίων (55,40 ευρώ) ανά βαρέλι ρωσικού πετρελαίου Ουράλς που έχει επιβάλει η Δύση ξεπερνά σταθερά.
Τον Σεπτέμβριο, το ρωσικό πετρέλαιο έφυγε από τα ρωσικά εξαγωγικά λιμάνια της Βαλτικής και της Μαύρης Θάλασσας έναντι 83,1 δολαρίων (76,70 ευρώ) κατά μέσο όρο ανά βαρέλι, σύμφωνα με τον πάροχο δεδομένων για τις πρώτες ύλες Argus. οι ρωσικές πετρελαϊκές εταιρείες καταστρατηγούσαν επιδέξια το ανώτατο όριο τιμών εδώ και αρκετό καιρό - αν και περισσότερο σε βάρος του ίδιου του ρωσικού κράτους, αποκρύπτοντας κέρδη και σταθμεύοντάς τα στο εξωτερικό. Εν τω μεταξύ, το κράτος έχει αναβαθμιστεί.
«Οι εταιρείες πληρώνουν τώρα περισσότερους φόρους», λέει στη Welt ο σύμβουλος ενέργειας της Μόσχας Μιχαήλ Κρουτίχιν, πράγμα που σημαίνει ότι το ρωσικό κράτος κερδίζει περισσότερα χρήματα, τα οποία με τη σειρά τους μπορούν να εισρεύσουν στην άμυνα χωρίς το έλλειμμα του προϋπολογισμού να ξεπεράσει το όριο του 3% του ΑΕΠ.
Ο προϋπολογισμός είναι πλήρως προσανατολισμένος προς τον πόλεμο, καθώς συνολικά 10,8 τρισεκατομμύρια ρούβλια (103 δισεκατομμύρια ευρώ) θα εισρεύσουν στον αμυντικό τομέα το 2024 - 70 τοις εκατό περισσότερα από ό,τι πριν και 44% περισσότερα από ό,τι στον κοινωνικό τομέα. Το σημαντικότερο καθήκον του προϋπολογισμού είναι να «εξασφαλίσει τη νίκη» στον πόλεμο της Ουκρανίας, εξήγησε πρόσφατα ο υπουργός Οικονομικών Αντόν Σιλουάνοφ, και είναι η δήλωση του Σιλουάνοφ που απαντά καλύτερα στο ερώτημα πώς τα πηγαίνει η ρωσική οικονομία και οι πολίτες της χώρας - και πώς θα πηγαίνει στο άμεσο μέλλον.
Οι στρεβλώσεις του πολέμου
Ο πόλεμος έχει το τίμημά του, και οι κυρώσεις και η δυτική υποστήριξη προς την Ουκρανία το έχουν ανεβάσει στα ύψη.
Αν και αυτό δεν αλλάζει το γεγονός ότι η ρωσική οικονομία τα πάει σχετικά καλά φέτος και θα αναπτυχθεί κατά 2,2% σύμφωνα με το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, ο πόλεμος επιφέρει στρεβλώσεις, οι συνέπειες των οποίων θα γίνουν εμφανείς μόνο με την πάροδο του χρόνου. Όπως δήλωσε ο πρώην οικονομικός σύμβουλος του Πούτιν Αντρέι Ιλαριόνοφ σε συνέντευξή του στη Welt στα τέλη του περασμένου έτους, το γεγονός ότι η οικονομία είναι προσανατολισμένη στον πόλεμο και η σχετική μυστικότητα των στοιχείων και μόνο σημαίνει ότι το ΑΕΠ δεν είναι καλός δείκτης.
«Η τεράστια αύξηση των στρατιωτικών δαπανών τροφοδοτεί μια έκρηξη των εξοπλισμών, η οποία, σε συνδυασμό με την απότομη αύξηση των πραγματικών μισθών λόγω της οξείας έλλειψης εργατικού δυναμικού, τραβάει την οικονομία προς τα πάνω», λέει ο Βασίλι Αστρόφ, ειδικός σε θέματα Ρωσίας στο Ινστιτούτο Διεθνών Οικονομικών Μελετών της Βιέννης (WIIW). η εργασία στη βιομηχανία όπλων είναι ιδιαίτερα ελκυστική για τους νέους άνδρες, επειδή τους προστατεύει από το να κληθούν στο μέτωπο.
Και επειδή οι αμυντικές εταιρείες είναι διασκορπισμένες σε όλη τη χώρα, οι επαρχιακές περιοχές γνωρίζουν έντονη άνοδο, αν και υπάρχει έλλειψη εργατικού δυναμικού σε άλλους τομείς του ιδιωτικού τομέα. Υπάρχει επίσης έλλειψη δυτικών εξαρτημάτων υψηλής τεχνολογίας, τα οποία -αν έρχονται στη χώρα- προορίζονται κυρίως για την αμυντική βιομηχανία.
Ο εμπειρογνώμονας του WIIW, Aστρόφ αναμένει ότι αυτό θα οδηγήσει σε «πριμιτιβισμό» της ρωσικής οικονομίας.
Και αυτό είναι πιθανό να περιορίσει τις προοπτικές ανάπτυξης της Ρωσίας μεσοπρόθεσμα. η τιμή του πολέμου είναι υψηλή και η ζωή έχει γίνει πιο περίπλοκη.
Το αδύναμο εμπορικό ισοζύγιο ώθησε το ρούβλι σε απότομη πτώση το καλοκαίρι, κάτι που είναι καλό για τον δημοσιονομικό σχεδιασμό της κυβέρνησης, αλλά κάνει τη ζωή πιο ακριβή για τους ανθρώπους που αγοράζουν εισαγόμενα αγαθά ή ταξιδεύουν στο εξωτερικό.
Το αδύναμο ρούβλι και η δαπανηρή αναδιοργάνωση των όλο και πιο περίπλοκων αλυσίδων εφοδιασμού ως αποτέλεσμα των κυρώσεων οδηγούν τον πληθωρισμό, ο οποίος τροφοδοτείται επίσης από τους προτιμώμενους πλέον εμπορικούς εταίρους της Ρωσίας στην Ασία. Ο δήμαρχος της Μόσχας, Σεργκέι Σομπιάνιν, αποθρασύνθηκε τον Σεπτέμβριο δηλώνοντας ότι οι ανατολικές χώρες είναι «ακόμη πιο σκληρές σε σύγκριση με τη Δύση. Έχουμε ήδη έναν σοβαρό πόλεμο εκεί, έναν οικονομικό πόλεμο», είπε.
Οι ανατολικές χώρες ευνοούσαν τους δικούς τους παραγωγούς, με άλλα λόγια έκαναν ντάμπινγκ.
Και καμία από αυτές τις χώρες δεν θέλει να δώσει στη Ρωσία σύγχρονες τεχνολογίες που δεν είναι πλέον διαθέσιμες στη Δύση. Στην καλύτερη περίπτωση, θα πουλούσαν σε διπλάσια τιμή, οπότε όταν πρόκειται για το πιεστικό ερώτημα τι θα συμβεί στη σημερινή Ρωσία, θα συνεχίσει να ισχύει αυτό που είπε ο οικονομολόγος της Μόσχας Ιγκόρ Νικολάγεφ πριν από μερικά χρόνια: «Μπορείτε να ζήσετε με τις κυρώσεις. Αλλά δεν μπορείς να αναπτυχθείς».
