Ενώ μαίνεται ο πόλεμος στην Ουκρανία, συνεχίζονται οι δημόσιες και μη συζητήσεις σε σχέση με τη διαδικασία ένταξης της χώρας στην Ευρωπαϊκή Ένωση.
Σε σχέση με αυτή την προοπτική, παραμένουν τα ερωτήματα σε σχέση με το αν θα μπορούσε η χειμαζόμενη από τον πόλεμο χώρα να αντεπεξέλθει οικονομικά σε κάτι τέτοιο.
Τα ερωτήματα αυτά αποτέλεσαν αντικείμενο αμφιλεγόμενης συζήτησης ακόμη και πριν η Koμισιόν συστήσει ενταξιακές διαπραγματεύσεις με το Κίεβο.
Από τότε που η Ουκρανία έγινε υποψήφια για ένταξη το 2022, μια έντονη συζήτηση μαίνεται για το αν μια τόσο μεγάλη, φτωχή χώρα με τόσο υψηλή διαφθορά και τόσο τεράστιο γεωργικό τομέα μπορεί να γίνει μέλος της ΕΕ χωρίς να επιβαρύνει υπερβολικά την Ένωση.
Σε μια νέα μελέτη, το Ινστιτούτο Διεθνών Οικονομικών Μελετών της Βιέννης (wiiw) και το Bertelsmann Stiftung εξέτασαν, ως εκ τούτου, πώς συγκρίνεται η οικονομία της Ουκρανίας με τις χώρες της Κεντρικής, Ανατολικής και Νοτιοανατολικής Ευρώπης όταν εντάχθηκαν στην ΕΕ μεταξύ 2004 και 2013, καθώς και με τις σημερινές υποψήφιες χώρες.
Τα συμπεράσματα είναι σημαντικά: Όπως και οι έντεκα χώρες που έγιναν μέλη της ΕΕ μεταξύ 2004 και 2013, η Ουκρανία θα μπορέσει να ενσωματωθεί με επιτυχία. «Προϋπόθεση γι' αυτό, ωστόσο, είναι η απαραίτητη πολιτική βούληση στις πρωτεύουσες της ΕΕ να αξιοποιήσουν το δυναμικό που υπάρχει στην Ουκρανία», λέει η Μίριαμ Κοσμέλ, ανώτερη εμπειρογνώμονας Ανατολικής Ευρώπης και γειτονίας της ΕΕ στο Bertelsmann Stiftung. Ωστόσο, υπάρχουν σημαντικές προκλήσεις. Σε αυτές περιλαμβάνονται η τεράστια απώλεια πληθυσμού λόγω του πολέμου, η ακόμη διαδεδομένη διαφθορά, το αδύναμο κράτος δικαίου, η χαμηλή παραγωγικότητα της οικονομίας και η χαμηλή ελκυστικότητα για άμεσες ξένες επενδύσεις.
Από οικονομική άποψη, η Ουκρανία είναι απίθανο να επιβαρύνει υπερβολικά την ΕΕ. Εάν η χώρα προσχωρούσε σήμερα, η οικονομική παραγωγή της Ένωσης θα αυξανόταν κατά 1% και ο πληθυσμός της κατά 9% - ένα αποτέλεσμα παρόμοιο με την προσχώρηση της Πολωνίας στην ΕΕ το 2004. Στα χρόνια πριν από τη ρωσική εισβολή, το ΑΕΠ της Ουκρανίας αυξήθηκε ταχύτερα από αυτό της ΕΕ μεταξύ 2000 και 2008 και 2010 και 2013, καθώς και από το 2016 έως το 2019. «Αυτό υποδηλώνει ότι η Ουκρανία έχει τη δυνατότητα να καλύψει το χαμένο έδαφος το ίδιο γρήγορα μετά το τέλος του πολέμου όπως και τα νέα μέλη στα ανατολικά, ιδίως εάν αποκτήσει βαθύτερη πρόσβαση στην κοινή αγορά και λάβει χρηματοδότηση από την ΕΕ», τονίζει ο Ρίτσαρντ Γκρίβεσον, αναπληρωτής διευθυντής του wiiw και ένας εκ των συντακτών της μελέτης. 'Μια αξιόπιστη προοπτική ένταξης στην ΕΕ, την οποία η χώρα δεν είχε μέχρι πρόσφατα, θα βοηθήσει σημαντικά αυτή την οικονομική ανάκαμψη. Πιο αναλυτικά:
Ο τομέας της πληροφορικής και η γεωργία με δυνατότητες
Από μακροοικονομική άποψη, η χώρα ήταν σχετικά σταθερή πριν από τον πόλεμο, αν και ο πληθωρισμός ήταν παραδοσιακά υψηλότερος από ό,τι σε άλλες υποψήφιες χώρες και υπήρξαν επανειλημμένες πιέσεις στο νόμισμα. Ορισμένοι τομείς της ουκρανικής οικονομίας, όπως ο τομέας της πληροφορικής, η μεταλλουργία, η αμυντική βιομηχανία και, κυρίως, η γεωργία, είναι ήδη πολύ ανταγωνιστικοί και έχουν μεγάλες δυνατότητες.
«Οι φόβοι ότι ο ουκρανικός γεωργικός τομέας θα μπορούσε να μετατραπεί σε βαρέλι δίχως πάτο για τον προϋπολογισμό της ΕΕ είναι αβάσιμοι. Αντιθέτως, χάρη στο εύφορο μαύρο έδαφος και το φθηνό εργατικό δυναμικό της, η ουκρανική γεωργία παράγει τόσο αποτελεσματικά που αποτελεί σοβαρό ανταγωνισμό για πολλές χώρες της ΕΕ, όπως δείχνει η διαμάχη για τις ουκρανικές εξαγωγές σιτηρών προς την Πολωνία και την Ουγγαρία», λέει ο Grieveson.
Η απώλεια πληθυσμού θέτει σε κίνδυνο την ανοικοδόμηση
Παράλληλα με πολλά φωτεινά σημεία, υπάρχουν και σκοτεινές πλευρές. Η πιο σοβαρή από αυτές είναι η τεράστια απώλεια πληθυσμού που προκάλεσε ο πόλεμος, κυρίως λόγω των προσφύγων. Ανεξάρτητα από το πόσο θα διαρκέσει και από το αν θα υπάρξει ή όχι περαιτέρω στρατιωτική κλιμάκωση, η Ουκρανία μάλλον δεν θα ανακάμψει ποτέ δημογραφικά από τις συνέπειες του πολέμου, όπως έδειξε μια άλλη μελέτη του wiiw με το Bertelsmann Stiftung.
Ακόμη και το 2040, θα έχει περίπου 35 εκατομμύρια κατοίκους, περίπου 20% λιγότερους από ό,τι πριν από τον πόλεμο (2021: 42,8 εκατομμύρια).
Η μείωση του πληθυσμού σε ηλικία εργασίας θα είναι πιθανότατα η πιο έντονη και εκτεταμένη. Η έλλειψη εργατικού δυναμικού θα αποτελέσει μείζον πρόβλημα για την ανοικοδόμηση και την οικονομική ανάκαμψη.
«Τα ευέλικτα μοντέλα εργασίας έχουν γίνει ακόμη πιο σημαντικά. Μια κοινή στρατηγική ΕΕ-Ουκρανίας θα μπορούσε να προωθήσει προγράμματα κυκλικής μετανάστευσης και να δημιουργήσει κίνητρα για τις εταιρείες της ΕΕ να απασχολούν Ουκρανούς μέσω της εικονικής κινητικότητας», λέει ο Κοσμέλ.
Έλλειψη άμεσων ξένων επενδύσεων
Ένα σημαντικό πρόβλημα για την Ουκρανία, το οποίο συνδέεται επίσης με την έλλειψη κράτους δικαίου και την εκτεταμένη διαφθορά, είναι η παραδοσιακά χαμηλή ελκυστικότητά της για άμεσες ξένες επενδύσεις (ΑΞΕ).
Καμία άλλη υποψήφια χώρα δεν έχει προσελκύσει τόσο λίγες άμεσες ξένες επενδύσεις όσο η Ουκρανία. Ωστόσο, αυτό είναι επίσης αποτέλεσμα της έλλειψης προοπτικής ένταξης της χώρας μέχρι το 2022.
Οι υπερβολικά λίγες άμεσες επενδύσεις οφείλονται επίσης στη χαμηλή παραγωγικότητα ως αποτέλεσμα ενός ανεπαρκούς συστήματος επαγγελματικής κατάρτισης, χαμηλών επενδύσεων στην έρευνα και την ανάπτυξη και εξαιρετικά ανεπαρκών υποδομών. Σε αυτό προστίθεται η επισφαλής κατάσταση ασφαλείας, η οποία είναι πιθανό να συνεχιστεί ακόμη και μετά τον πόλεμο.
«Ωστόσο, οι άμεσες ξένες επενδύσεις κατά το πρότυπο των κρατών μελών της ΕΕ στην Κεντρική Ανατολική Ευρώπη είναι απαραίτητες για τη χώρα, ακόμη και αν η Ουκρανία πρέπει να ακολουθήσει το δικό της δρόμο εδώ και κυρίως να εκμεταλλευτεί τις ευκαιρίες που προσφέρει η πράσινη και ψηφιακή μετάβαση», εξηγεί ο Ρίτσαρντ Γκρίβεσον.
Η απλή μίμηση του επιτυχημένου μοντέλου των κεντροανατολικών Ευρωπαίων να λειτουργούν ως "διευρυμένος πάγκος εργασίας" για τους δυτικούς βιομηχανικούς ομίλους προσφέροντας ευνοϊκό εργατικό κόστος - όπως στη σημαντική αυτοκινητοβιομηχανία - του φαίνεται ξεπερασμένη.
Αυτό οφείλεται εν μέρει στο γεγονός ότι το μοντέλο αυτό φτάνει όλο και περισσότερο στα όριά του και εν μέρει στο γεγονός ότι το ανταγωνιστικό πλεονέκτημα της Ουκρανίας όσον αφορά τους μισθούς (σήμερα περίπου 14% του γερμανικού επιπέδου) είναι χαμηλότερο από εκείνο άλλων χωρών της Κεντρικής Ανατολικής Ευρώπης κατά τη στιγμή της ένταξής τους στην ΕΕ. Κατ' αρχήν, ωστόσο, η Ουκρανία διαθέτει εξίσου καλές προϋποθέσεις για μια διαδικασία οικονομικής σύγκλισης, όπως αυτή που έλαβε χώρα στα κράτη μέλη της ΕΕ της περιοχής. Σε αυτές περιλαμβάνονται οι χαμηλοί μισθοί, ο γενικά καλά εκπαιδευμένος πληθυσμός, το τεχνολογικό δυναμικό, η ισχυρή βιομηχανική βάση και η γεωγραφική εγγύτητα με τις χώρες του βιομηχανικού πυρήνα της Κεντρικής Ευρώπης.
Η ασφάλεια είναι ζωτικής σημασίας
Οι συντάκτες της μελέτης διατυπώνουν μια σειρά συστάσεων πολιτικής για την προώθηση της ένταξης της Ουκρανίας στην ΕΕ και της οικονομικής της ανάπτυξης. Για αυτούς, οι αξιόπιστες στρατιωτικές εγγυήσεις ασφάλειας για τη χώρα μετά το τέλος του πολέμου είναι το κλειδί. «Αυτός είναι ο μόνος τρόπος για να πειστούν τουλάχιστον κάποιοι από τους πρόσφυγες να επιστρέψουν. Ειδικά οι νέοι επενδυτές θα δεσμευτούν στην Ουκρανία μόνο αν μπορούν να βασιστούν στο ότι θα γλιτώσουν από επιθέσεις», λέει η Μίριαμ Κοσμέλ
Συνιστάται στην ΕΕ να προσφέρει στους ξένους επενδυτές στην Ουκρανία ασφάλιση κατά των πολεμικών κινδύνων, προκειμένου να διασφαλιστεί η εισροή ιδιωτικών κεφαλαίων πριν από το τέλος του πολέμου και αμέσως μετά. Οι Βρυξέλλες θα πρέπει επίσης να βοηθήσουν τη χώρα να αναπτύξει μια προσαρμοσμένη βιομηχανική πολιτική για την προώθηση των υφιστάμενων βιομηχανικών πλεονεκτημάτων, για παράδειγμα στους τομείς της πληροφορικής, της γεωργίας, των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και του αμυντικού τομέα. Απαιτείται επίσης η εμβάθυνση των εμπορικών σχέσεων και η βελτίωση της πρόσβασης της Ουκρανίας στην εσωτερική αγορά της ΕΕ.
