Σημαντικές αντοχές επιδεικνύουν οι μικρομεσαίες επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνται στον κλάδο του εμπορίου, ωστόσο μοιάζουν να είναι εγκλωβισμένες στις επιπτώσεις των αλλεπάλληλων κρίσεων που έχουν πλήξει την ελληνική οικονομία τα τελευταία χρόνια.
Σύμφωνα με την ετήσια έκθεση ελληνικού εμπορίου της ΕΣΕΕ που παρουσιάστηκε χθες, σε έξι συνοψίζονται αυτή τη στιγμή τα σημαντικότερα προβλήματα που δύνανται να επηρεάσουν το κόστος λειτουργίας των εμπορικών επιχειρήσεων. Τα πρώτα τέσσερα είναι γνωστά εδώ και χρόνια και αφορούν σε θέματα φορολόγησης, λειτουργικού κόστους, ανατιμήσεων στο κόστος ενέργειας και αυξήσεων στα κόστη των εμπορευμάτων από προμηθευτές. Τον τελευταίο καιρό, ωστόσο, έχουν προστεθεί και νέα προβλήματα, τα οποία συνδέονται με την ταχύτητα με την οποία επελαύνει η κλιματική αλλαγή. Πρόκειται για τις φυσικές καταστροφές που γίνονται όλο και συχνότερες, καθώς και για τη χαμηλή τουριστική δαπάνη που καταγράφεται στις περιοχές εκείνες που επλήγησαν από τις φυσικές καταστροφές.
Προκειμένου η ελληνική αγορά να βγει στο ξέφωτο, όπως τόνισε χαρακτηριστικά ο πρόεδρος της ΕΣΕΕ, Γιώργος Καρανίκας, οι εμπορικές επιχειρήσεις καλούνται να διευθετήσουν μια σειρά από πολύ σημαντικές προκλήσεις, όπως η διαχείριση των ανατιμήσεων, οι οικονομικές υποχρεώσεις και η διασφάλιση ρευστότητας, καθώς και προκλήσεις μικρότερης κρισιμότητας, όπως το κόστος του ψηφιακού μετασχηματισμού, η εύρεση κατάλληλου προσωπικού, η μεταβίβαση στην επόμενη γενιά και τέλος το κόστος της πράσινης μετάβασης.
Με κύκλο εργασιών που αναμένεται να ξεπεράσει τα 165 δισ. ευρώ, το ελληνικό εμπόριο παραμένει ο μεγαλύτερος εργοδότης της ελληνικής οικονομίας, καθώς περί τις 227.000 εμπορικές επιχειρήσεις απασχολούν σχεδόν 700.000 άτομα. Σύμφωνα δε με τα τελευταία στοιχεία, στο εντεκάμηνο του 2023, ο Γενικός Δείκτης του κύκλου εργασιών στο λιανικό εμπόριο αυξήθηκε κατά 3,2%, σε σχέση με το αντίστοιχο χρονικό διάστημα του 2022, ενώ, στον αντίποδα, ο Δείκτης Όγκου για το ίδιο διάστημα μειώθηκε κατά 3,8% εξαιτίας του πληθωρισμού.
Με οφειλές στην εφορία μία στις τέσσερις επιχειρήσεις
Όπως προκύπτει από επιμέρους στοιχεία της ετήσιας έκθεσης της ΕΣΕΕ, σήμερα ένα σημαντικό ποσοστό των μικρομεσαίων εμπορικών επιχειρήσεων αδυνατεί να διευθετήσει τις υποχρεώσεις του, επιβαρύνεται από χρέη και, ως εκ τούτου, αντιμετωπίζει προβλήματα ρευστότητας.
Είναι ενδεικτικό ότι περίπου μια στις τέσσερις επιχειρήσεις έχει οφειλή προς την εφορία, ενώ οι υποχρεώσεις προς τα ασφαλιστικά ταμεία επιβαρύνουν το 15% των επιχειρήσεων. Στα ίδια επίπεδα κυμαίνεται επίσης το ποσοστό των επιχειρήσεων με ενεργό επιχειρηματικό δάνειο, ενώ δυσκολία στην αποπληρωμή των προμηθευτών του, στο χρονικό διάστημα που έχει συμφωνηθεί, αντιμετωπίζει το 19% των επιχειρήσεων.
Ωστόσο, η εικόνα εμφανίζεται ελαφρώς βελτιωμένη. Στο πρώτο εξάμηνο του 2023, καταγράφεται σημαντική υποχώρηση, κατά τέσσερις ποσοστιαίες μονάδες, στο 24%, στο ποσοστό των επιχειρήσεων με οφειλές προς την εφορία, συγκριτικά με το αντίστοιχο εξάμηνο του 2022, επιστρέφοντας έτσι στα επίπεδα του 2019. Ομοίως, μείωση καταγράφεται και στις οφειλές των επιχειρήσεων προς τα ασφαλιστικά ταμεία, από 20%, το πρώτο εξάμηνο του 2022, σε 15%, το πρώτο εξάμηνο του 2023. Φαίνεται επομένως ότι το 2023 έχουν περιοριστεί οι οφειλές προς το δημόσιο, έπειτα από μια κρίσιμη τριετία μεγέθυνσης του ιδιωτικού χρέους.
Τα ίδια κεφάλαια η βασικότερη πηγή χρηματοδότησης
Την ίδια στιγμή, τα ίδια κεφάλαια της επιχείρησης εξακολουθούν να αποτελούν τη βασικότερη πηγή χρηματοδότησης σε ποσοστό 95,3%, ενώ βρίσκονται στο υψηλότερο επίπεδο των τελευταίων ετών. Ωστόσο, το τελευταίο έτος, καταγράφεται σημαντική μείωση της συνεισφοράς των προγραμμάτων χρηματοδότησης, από 25,6% σε μόλις 5,5%, το 2023, γεγονός που συνδέεται με την ολοκλήρωση συγκεκριμένων προγραμμάτων όπως το ΤΕΠΙΧ και κατατάσσει, και πάλι, τις μικρότερες επιχειρήσεις σε δυσμενέστερη θέση έναντι των μεγαλύτερων, καθώς περιορίζονται σημαντικά οι εισροές σε αυτές, βάσει των κριτηρίων ένταξης.
Επιπλέον, φαίνεται να συρρικνώνεται το μερίδιο της χρηματοδότησης από συγγενικά πρόσωπα στο 6,9%, το 2023, από 25,6%, το 2022, γεγονός που σημαίνει ότι οι επιχειρηματίες αναζητούν το 2023διαφορετικές πηγές οικονομικής ενίσχυσης.
Ο τραπεζικός δανεισμός καταγράφει αύξηση από 5% το 2022 σε 6,9% το 2023, επιστρέφοντας στα επίπεδα του 2019, μολονότι δεν φαίνεται να εξυπηρετεί τις χρηματοδοτικές ανάγκες επιχειρήσεων, ενώ η χρηματοδότηση των επιχειρήσεων του λιανικού εμπορίου, μέσω προσωπικών κεφαλαίων, μειώθηκε σημαντικά σε 44,8%, έναντι 53,7%, το 2022.
Βίαιες ανισότητες μεταξύ μικρών και μεγάλων καταστημάτων τροφίμων
Κι ενώ οι τιμές των τροφίμων εξακολουθούν να κυμαίνονται σε υψηλά επίπεδα, η ΕΣΕΕ διαπιστώνει την ύπαρξη βίαιων ανισοτήτων μεταξύ των μεγάλων -σούπερ μάρκετ- και των μικρών καταστημάτων τροφίμων. Τo λιανικό εμπόριο τροφίμων (food-retailing) συνιστά άλλωστε την κυριότερη κατηγορία του κλάδου του λιανικού εμπορίου.
Τα σούπερ μάρκετ αποτελούν μια κατηγορία που παρουσιάζει μια σταθερή μεγέθυνση, μετά το 2017 (2016-2017: 0,4%, 2017-2018: 3,5%, 2018-2019: 1,8%, 2019-2020: 7%, 2020 2021: 3,1%, 2021-2022: 7,8% και πρώτο δεκάμηνο του 2023: 7,4%). Την ίδια ώρα, τα μικρότερα καταστήματα τροφίμων, μετά από μια «υφεσιακή» πορεία, που ξεκίνησε το 2013 και έφτασε στο χαμηλότερο σημείο της την περίοδο της πανδημίας (2019-2020: -5,8%), παρουσιάζουν την τελευταία τριετία μια δυναμική μεγέθυνσης (2020-2021: 11,9%, 2021-2022: 8,1% και 11,7%, κατά το πρώτο δεκάμηνο του 2023), η οποία τροφοδοτείται και από την κλιμάκωση του πληθωρισμού τροφίμων.
Παρά, ωστόσο, τη σημαντική μεγέθυνση, η συγκεκριμένη κατηγορία παρουσιάζει δυσκολίες στο να απομειώσει τις σωρευτικές απώλειες της περιόδου 2011-2022, οι οποίες ανέρχονται στο 20,9%. Επίσης, παρά τη μεγέθυνση που καταγράφουν τα εξειδικευμένα καταστήματα τροφίμων, παραμένουν, το πρώτο δεκάμηνο του 2023, χαμηλότερα από τις επιδόσεις του Γενικού Δείκτη.
Σύμφωνα με τα ευρήματα της έκθεσης της ΕΣΕΕ, «η διάνοιξη της διαφοράς μεταξύ των σούπερ μάρκετ και των εξειδικευμένων καταστημάτων τροφίμων αναμένεται, μεσοπρόθεσμα, να συρρικνώσει ακόμα περισσότερο τα μικρότερα καταστήματα».
Μια σημαντική μάλιστα παράμετρος μακροπρόθεσμης βιωσιμότητας των μικρότερων μονάδων στο λιανικό εμπόριο τροφίμων είναι η ανάπτυξη της συνεργατικής κουλτούρας, η οποία δύναται να συμβάλει στην αντιμετώπιση του ανταγωνισμού που φαίνεται ότι προκύπτει από το μέγεθος.
Σε είδη διατροφής το ένα από τα πέντε ευρώ των μηνιαίων αγορών
Η δυναμική των σούπερ μάρκετ αποτυπώνεται στο γεγονός ότι τα είδη διατροφής και τα οινοπνευματώδη ποτά αποτελούν το πλέον δυναμικό καταναλωτικό προϊόν, απορροφώντας ένα από τα πέντε ευρώ (20,9%) των μηνιαίων αγορών για αγαθά και υπηρεσίες των νοικοκυριών. Οι κατηγορίες των τροφίμων που παρουσιάζουν αύξηση της μέσης μηνιαίας δαπάνης, μεταξύ 2021-2022, είναι το κρέας (11,1%), τα λαχανικά (10%) και τα λοιπά είδη διατροφής (9,9%). Βέβαια, η αύξηση αυτή είναι, σε μεγάλο βαθμό, απότοκο της πληθωριστικής κλιμάκωσης.
Το μέγεθος των σούπερ μάρκετ τους δίνει τη δυνατότητα να εκμεταλλευτούν τις οικονομίες κλίμακας, τις οποίες προσφέρει τόσο η ψηφιοποίηση όσο και η συνεργασία με πλατφόρμες διαμοιρασμού και δικτύων διανομής προϊόντων που επιτάχυνε η πανδημία, ενώ η μεγέθυνση του ηλεκτρονικού εμπορίου φαίνεται ότι ευνοεί το οργανωμένο λιανεμπόριο, καθώς το 19% των ατόμων που έκανε ηλεκτρονικές αγορές αγόρασε τρόφιμα (ή ποτά) από σούπερ μάρκετ.
Ταυτόχρονα, με βάση τα διαθέσιμα δεδομένα, οι παρεμβάσεις του «καλαθιού του νοικοκυριού» και του food-pass συνέβαλαν στη διατήρηση της δυναμικής των σούπερ μάρκετ, ωστόσο λόγω της ακρίβειας και των σχετικών παρεμβάσεων για την αντιμετώπισή της, οποιεσδήποτε εκτιμήσεις για την εξέλιξη των πωλήσεων στο οικοσύστημα των σούπερ μάρκετ δεν δύναται να είναι ασφαλείς.
Τα μικρότερα καταστήματα τροφίμων επιχειρούν να ανακτήσουν τις σημαντικές απώλειες, τις οποίες έχουν καταγράψει κατά τη διάρκεια της κρίσης χρέους και της πανδημικής κρίσης (2013-2020: -22,7%). Μέρος δε της αστάθειας των πωλήσεων των μικρότερων καταστημάτων τροφίμων προέρχεται από τη μείωση της ζήτησης τσιγάρων, με το 71,3% του πληθυσμού ηλικίας άνω των 16 ετών να μην έχει καπνίσει καθόλου κατά το τελευταίο έτος.
Η συρρίκνωση της ένδυσης - υπόδησης
Την ίδια στιγμή, η ένδυση – υπόδηση αποτελεί μια παραδοσιακή κατηγορία του λιανικού εμπορίου με σημαντικό αποτύπωμα, καθώς περιλαμβάνει έναν μεγάλο αριθμό επιχειρήσεων και απασχολούμενων. Η πορεία της διεύρυνσης αποτυπώνεται στις επιδόσεις του πρώτου δεκαμήνου του 2023, όπου καταγράφεται μεγέθυνση που προσεγγίζει το 7%. Βέβαια, η μεγέθυνση αυτή αντανακλά σε μεγάλο βαθμό τις επιδράσεις της πληθωριστικής κλιμάκωσης, ενώ, σύμφωνα με τα στοιχεία, το μερίδιο των ειδών ένδυσης και υπόδησης μειώθηκε από το 5% το 2021 στο 4,8% το 2022. Σε επίπεδο καταναλωτικής δαπάνης, η πίεση που έχει δεχθεί η συγκεκριμένη κατηγορία αποκρυσταλλώνεται στο στοιχείο πως έχει απωλέσει το 55,7% του μεγέθους της, το διάστημα 2008-2022.
«Η συρρίκνωση της συγκεκριμένης κατηγορίας, υποδεικνύει τη μεταλλαγή της κατηγορίας, η οποία αναμένεται το επόμενο διάστημα. Η κατηγορία της ένδυσης-υπόδησης καλείται να πετύχει την προσαρμογή της στις νέες απαιτήσεις, καθώς η πανδημία προκάλεσε μια ιδιαίτερα ισχυρή -και ασχημάτιστη- μετάβαση στο ηλεκτρονικό εμπόριο η οποία, όπως φαίνεται με τα μέχρι τώρα δεδομένα, επηρέασε ιδιαίτερα τη ζήτηση των προϊόντων ένδυσης και υπόδησης.
