Η ενασχόληση του κορυφαίου ιδρύματος οικονομικής έρευνας, του ΚΕΠΕ, με ένα θέμα της πρωτογενούς παραγωγής, αυτό του θετικού διατροφικού ισοζυγίου, είναι ιδιαίτερα καλοδεχούμενη εξέλιξη. Ο πρωτογενής τομέας, πέραν των όποιων μεγάλων προβλημάτων του, έχει ελλιπή στόχευση και φτωχή τεχνικοοικονομική στήριξη. Σε αυτή τη κατεύθυνση στοχεύει η μελέτη του ΚΕΠΕ «Πλεονασματικό το εμπορικό ισοζύγιο αγροτικών προϊόντων και τροφίμων παρά την κόπωση στις υπόλοιπες εξαγωγές» που εκδόθηκε τον Μάρτιο 2024.
Στον πίνακα που ακολουθεί, με μια ματιά βλέπει κάποιος τόσο τα προϊόντα ναυαρχίδες, όσο και την εξέλιξή τους τα τελευταία χρόνια. Τα οπωρολαχανικά νωπά προϊόντα, είναι ο εθνικός μας πρωταθλητής στις εξαγωγές διατροφικών προϊόντων, ακολουθούμενος από τα γαλακτοκομικά και φυσικά το λάδι. Καπνός, βαμβάκι και αλιεύματα συμπληρώνουν τους καθαρά θετικούς κλάδους. Στον αντίποδα, τα προϊόντα κρέατος είναι όπως πάντα ο μεγάλος ασθενής, με την κατάσταση της υγείας του να χειροτερεύει διαρκώς.
Εξέλιξη και διαμόρφωση ισοζυγίου βασικών αγροτικών προϊόντων
Σε συνολικό επίπεδο, το διατροφικό μας ισοζύγιο είναι ελαφρά θετικό τα τρία από τα τέσσερα τελευταία χρόνια. Αυτό από μόνο του δείχνει ότι η κατάσταση δεν είναι παγιωμένη και εύκολα μπορεί να αλλάξει πρόσημο. Άρα εκτός της επαγρύπνησης χρειάζεται και προγραμματισμός…
Να σημειωθεί ότι το εν λόγω ισοζύγιο ήταν «παραδοσιακά» αρνητικό για την Ελλάδα και μόλις πρόσφατα άλλαξε φορά. Προφανώς ο κόπος και η προσπάθεια μέρους των αγροτών και των αγροτικών επιχειρήσεων που τους στηρίξουν έπιασε τόπο!!! Καιρό είχαμε να ακούσουμε ένα τόσο καλό νέο!
Έχουν υπάρξει άραγε αλλαγές σε αυτό που λέμε παραγωγικό μοντέλο της γεωργίας και κτηνοτροφίας, ώστε να αισιοδοξούμε ότι τα πράγματα στο μέλλον θα είναι καλύτερα και το πολύτιμο διατροφικό μας ισοζύγιο θα μένει μόνιμα θετικό ? Στα συμπεράσματα της μελέτης του ΚΕΠΕ, το θέμα αυτό απασχολεί τους ερευνητές τόσο για τη συνολική οικονομία όσο και για τον αγροτοδιατροφικό τομέα.
Δηλαδή, η αύξηση του πλεονάσματος στις εξαγωγές ελαίων, θα διατηρηθεί και όταν πέσουν οι τιμές από τα υψηλά που βρίσκονται τώρα; Οι προς εξαγωγή ποσότητες θα συνεχίσουν να αυξάνονται?
Πιθανότατα ναι, εάν προσέξει κανείς δια γυμνού οφθαλμού την μεγάλη επέκταση της ελαιοκαλλιέργειας σε ολόκληρη την χώρα, αλλά και για όσους έχουν μεγαλύτερο ενδιαφέρον για τα τεκταινόμενα του κλάδου, τη διαρκώς αυξανόμενη σοβαρότητα και επαγγελματισμός που διέπει όλους τους παίκτες της αγοράς: οι αγρότες είναι πια πολύ προσεκτικοί τι και πότε ψεκάζουν, οι ελαιοτριβείς τι προϊόν παραλαμβάνουν, οι έμποροι πως χειρίζονται το εκλεκτό αυτό προϊόν που έχουν στα χέρια τους. Μια μικρή επανάσταση έχει συμβεί στον κλάδο. Και αυτό θα φανεί στα μεγέθη προσεχώς.
Ενώ μια απλή παρατήρηση δείχνει ότι η ελαιοκαλλιέργεια επεκτείνεται και μάλιστα γρήγορα, δυστυχώς η ΕΛΣΤΑΤ, έχει μάλλον διαφορετική άποψη: με βάση στοιχεία της η ελαιοκαλλιέργεια φαίνεται να είναι σχεδόν στάσιμη! Πολλές μεγάλες ελαιοκομικές περιφέρειες της χώρας εμφανίζουν τα τελευταία χρόνια να έχουν μικρότερο αριθμό ελαιοδένδρων, προφανώς λόγω αλλαγής χρήσης εδαφών ή εγκατάλειψης. Αυτό δεν είναι κατ’ ανάγκη κακή είδηση. Το σύστημα εξειδικεύεται εκεί που έχει πλεονέκτημα και οι επαγγελματίες στο δικό τους, τον αυξημένο επαγγελματισμό.
Εκεί όμως που πραγματικά έγινε και συνεχίζει να γίνεται πολύ δουλειά, είναι στους δύο κλάδους με τις μεγαλύτερες εξαγωγές, τα φρέσκα οπωρολαχανικά και τα γαλακτοκομικά.
Οι παραδοσιακές καλλιέργειες των εσπεριδοειδών, της ροδιάς και των ροδάκινων, έχουν υποχωρήσει και οι αγρότες έχουν στραφεί σε ποιό δυναμικές και καθαρά εξαγωγικές καλλιέργειες: τα ακτινίδια, στα οποία διαπρέπουν συνεχώς τα τελευταία χρόνια στις αγορές όλου του κόσμου, τα κεράσια, όπου η εξαγωγική περίοδος έχει παραταθεί για σχεδόν ολόκληρο το καλοκαίρι, τα βερύκοκα, τα αχλάδια, τα ακρόδρυα (αμύγδαλα, φυστίκια, φουντούκια). Αυτά, είναι όλα δενδρώδεις καλλιέργειες, οι οποίες χρειάζονται το χρόνο τους για να φθάσουν στην αναμενόμενη παραγωγή. Κάποιοι δηλαδή εκτός του ότι έβαλαν βαθιά το χέρι στη τσέπη για να επενδύσουν στην δενδροκομία, έκαναν και μεγάλη υπομονή και τεράστια προσπάθεια! Κι όμως οι στατιστικές άλλα δείχνουν: χρόνιο επενδυτικό έλλειμμα...
Από την άλλη, η επέκταση αυτή της καλλιέργειας των φρέσκων προϊόντων, πατάει πάνω στις γερές βάσεις που έχει στήσει όλα αυτά τα χρόνια το εμπορικό κύκλωμα μεταποίησης και εξαγωγής αγροτικών προϊόντων. Χωρίς αυτούς, ο κόπος των αγροτών θα πήγαινε χαμένος.
Το ίδιο ισχύει και για τον πακτωλό των Κοινοτικών χρημάτων που εισέρρευσαν στον κλάδο: κάποιο μέρος έπιασε τόπο!
Σημαντικό ρόλο έπαιξαν και οι εισαγωγείς σύγχρονων, σύνθετων, πολύπλοκων και πανάκριβων μηχανημάτων, συχνά με ρομποτικές κεφαλές κυρίως για την λαχανοκομία αλλά και την δενδροκομία. Οι σύγχρονες μηχανές που φυτεύουν την ημέρα όσο δεκάδες εργάτες, άλλες που εφαρμόζουν με επιτυχία ζιζανιοκτονία χωρίς φάρμακα, καθώς και αυτές που συλλέγουν και συχνά συσκευάζουν το προϊόν στο χωράφι, αλλάζουν καθημερινά το τοπίο στο χώρο. Κι εδώ τα αποτελέσματα δεν φαίνονται άμεσα. Χρειάζεται χρόνο πρώτα από όλα ο παραγωγός... να πιστέψει στα μάτια του, ότι τόσο σύνθετες, εργατοβόρες και κοπιαστικές δουλειές μπορούν να γίνουν από μηχανήματα. Μετά να συνηθίσει τα καινούργια μηχανήματα και να προσαρμόσει όλο του το πρόγραμμα. Και τέλος να βρει τα κεφάλαια να επεκτείνει την καλλιέργειά του, προσφέροντας στις αγορές μεγαλύτερες ποσότητες σε ανταγωνιστικότερες τιμές.
Φαίνεται λοιπόν ότι έχουμε κάθε λόγο να πιστεύουμε ότι τα επόμενα χρόνια η παραγωγή οπωρολαχανικών θα συνεχίσει να κρατάει τα σκήπτρα του εξαγωγικού μας εμπορίου και να επεκτείνεται δυναμικά. Στην πορεία αυτή θα υπάρξουν κι άλλες ευχάριστες εκπλήξεις όπως η αναγεννημένη καλλιέργεια της φουντουκιάς. Την είχαν φέρει μαζί τους οι πρόσφυγες στα μέσα του προηγούμενου αιώνα, αλλά στη συνέχεια σχεδόν εγκαταλείφθηκε. Σήμερα έχει επανέλθει στο προσκήνιο, όχι με ιδιαίτερο δυναμισμό αλλά με καλές προϋποθέσεις. Σε μια σχετική ομάδα σε μέσο κοινωνικής δικτύωσης, ένας νέος καλλιεργητής φουντουκιάς, έδειχνε πρόσφατα τα περιποιημένα δενδράκια του ηλικίας λίγων χρόνων. Κι από κάτω έγραφε, φέτος μετά από 4 χρόνια θα πάρουμε κάτι τις για το σπίτι! Ναι αλλά του χρόνου, συμπληρώνουμε εμείς, τα εκατοντάδες κιλά φουντούκια του, θα πουληθούν στην εσωτερική αγορά, υποκαθιστώντας αντίστοιχες εισαγωγές. Έτσι δουλεύει η αγορά.
Δυστυχώς, έχουμε φτάσει σε τέτοιο οριακό σημείο, ώστε να υπολογίζουμε σαν κλάδος, τους 2 ή 3 τόνους φουντούκια που θα βγάλει ένας νέος καλλιεργητής κάπου στην Ελλάδα. Ας είναι
Ο τρίτος εξαγωγικός κλάδος, αυτός των γαλακτοκομικών προϊόντων, φαίνεται ότι τα επόμενα χρόνια θα έχει και αυτός πορεία ανάλογη των προηγούμενων χρόνων, όπου η αξία των εξαγωγών του αυξήθηκε κατά 500 εκατ. ευρώ την προηγούμενη τετραετία. Στην πρωτογενή παραγωγή, γάλακτος έχουν γίνει πολλές και σημαντικές ανακατατάξεις. Τα παλαιά «μαντριά», έχουν δώσει τη θέση τους σε σύγχρονες μονάδες, άλλες πολύ καλά οργανωμένες άλλες λιγότερο, αλλά σε όλες τις περιπτώσεις αξιοπρεπείς και λειτουργικές. Βρίσκεται σε κορύφωση το θέμα της εισαγωγής νέων φυλών ζώων, πολύ περισσότερο παραγωγικών από τα παραδοσιακά.
Βέβαια αυτό έχει πυροδοτήσει μια συζήτηση, κατά πόσο τα χαρακτηριστικά ελληνικά προιόντα μπορούν να παράγονται από ζώα ξενικών φυλών. Η αλήθεια πάντως φαίνεται οτι μπορεί να γίνουν και τα δύο ταυτόχρονα. Η μεγάλες αγορές, φαίνεται οτι αρέσκονται στις συνταγές του Greek Yougurt και Greek feta, όπως τους σερβίρεται αυτή τη στιγμή με τα υπάρχοντα γάλατα. Από την άλλη, σε ολόκληρη τη χώρα, ξεπηδούν δεκάδες μικρά γαλακτοκομεία, που έχουν τη δυνατότητα να αξιοποιήσουν καλύτερα τις μικρότερες και λιγότερο τυποποιημένες ποσότητες γάλακτος από επιλεγμένους κτηνοτρόφους. Τώρα που σιγά σιγά μας φεύγει το άγχος της αριθμητικής αύξησης των τουριστών, μπορούμε να στρέψουμε το ενδιαφέρον μας με επαγγελματικό τρόπο στην σύνδεση των δύο κλάδων, όπου η γαλακτοκομία θα έχει δεσπόζουσα θέση, όπως συμβαίνει σε ολόκληρο τον κόσμο.
Ας επισημάνουμε εδώ την εξαιρετική δουλειά που γίνεται στην γαλακτοκομική σχολή των Ιωαννίνων, όπου πολλοί νέοι, μαθαίνουν τα μυστικά του γάλακτος και της μεταποιήσής του και στη συνέχεια με τη βοήθεια κοινοτικών προγραμμάτων και της οικογενειακής παράδοσης, φτιάχνουν μικρά τυροκομεία παντού, σε κάμπους, βουνά και νησιά! Αξίζει κανείς να περιηγηθεί στις σελίδες του Ιδρύματος αυτού, που δυστυχώς αποτελεί εξαίρεση στον κανόνα της κακής τεχνικής και τεχνολογικής στήριξης του πρωτογενούς τομέα. Θα εντυπωσιαστεί από το πλήθος των μικρών μονάδων που έχουν στήσει απόφοιτοί του.
Το παραγωγικό μοντέλο ενός σημαντικού μέρους της πρωτογενούς παραγωγής αλλάζει. Το ερώτημα είναι εάν αλλάζει με την ταχύτητα που απαιτούν οι καιροί και η μεγάλη καθυστέρηση που είχε ο τομέας τόσο παραδοσιακά όσο και τα τελευταία πέτρινα χρόνια. Η προσπάθεια που απαιτείται είναι τεράστια και επείγουσα, αλλά προσπάθειες όπως αυτές της φουντουκιάς ή των μικρών τυροκομείων και πλήθος άλλων να μοιάζουν κάτι σαν φάροι ή πολύτιμα πετράδια.
Οπως σε κάθε αλλαγή, υπάρχει ένας ηγέτης που δείχνει το δρόμο και οι άλλοι που ακολουθούν στα χνάρια του.
Τώρα είναι ευθύνη της πολιτείας να κάνει αυτά που πρέπει να κάνει μια σύγχρονη πολιτεία, αλλά και όλων ημών να στηρίξουμε έμπρακτα τις προσπάθειες ανάταξης του πρωτογενούς τομέα: προτιμώντας τα προιόντα τους σαν καταναλωτές και στηρίζοντάς τους σαν επαγγελματίες.
Και του χρόνου, που όπως πάει η κατάσταση θα ξαναέχουμε κινητοποιήσεις, ας θυμηθούμε οτι κάποιοι μοχθούν για να στείλουν περισσότερα αγροτικά προιόντα στο εξωτερικό ή να υποκαταστήσουν άλλα που έρχονται από εκεί. Κάποιοι άλλοι δυστυχώς δεν τα καταφέρνουν το ίδιο καλά
