Ροή
Την προσοχή στις σημαντικές στρεβλώσεις της αγοράς, που υπό κανονικές συνθήκες κανείς δεν τις προσέχει αλλά σε περιόδους ανόδου των τιμών κάνουν την οποιαδήποτε διορθωτική παρέμβαση να δρα ως «ασπιρίνη για μια πολύ σοβαρή ασθένεια», στρέφουν οικονομολόγοι και αναλυτές όταν καλούνται να τοποθετηθούν για το κύμα της ακρίβειας που έχει χτυπήσει τη χώρα μας και την υπόλοιπη Ευρώπη.
«Μιλάμε για δομικά προβλήματα που εντοπίζονται σε μικρές αγορές όπως η ελληνική, τα οποία αν δεν λυθούν θα μας κάνουν να συζητάμε για τα ίδια πράγματα στην επόμενη πληθωριστική κρίση», ανέφερε χαρακτηριστικά κορυφαίος οικονομολόγος σε πρόσφατη συζήτηση σχετικά με το τι μπορεί να γίνει για το κύμα των ανατιμήσεων στην ελληνική αγορά.
Οι στρεβλώσεις αυτές αποτυπώνονται συνεχώς σε διάφορες μελέτες για την ελληνική οικονομία, με πιο πρόσφατη την τριμηνιαία έκθεση του Γραφείου Προϋπολογισμού του Κράτους στη Βουλή, στην οποία αναφέρεται ότι η Ελληνική αγορά, αν και όχι η μοναδική, χαρακτηρίζεται από δύο καθοριστικούς παράγοντες που κρατάνε υψηλότερα τις τιμές σε σχέση με άλλες χώρες.
Ο πρώτος παράγοντας είναι η υψηλή συγκέντρωση και ο χαμηλός ανταγωνισμός που παρατηρείται διαχρονικά στην ελληνική αγορά. Για την εξάλειψη αυτού του φαινομένου το το Γραφείο θεωρεί ως απαραίτητα μέτρα: την ενίσχυση του ανταγωνισμού με άρση γραφειοκρατικών και άλλων εμποδίων για είσοδο νέων επιχειρήσεων, την αύξηση του αριθμού των προϊόντων ιδιωτικής ετικέτας καθώς φαίνεται ότι βοηθούν στην αποκλιμάκωση τιμών επώνυμων προϊόντων, και την ενίσχυση της διαπραγματευτικής ισχύος των αγροτικών παραγωγών με ίδρυση υγιών συνεταιρισμών.
Ο δεύτερος παράγοντας που εντοπίζει το Γραφείο αφορά στις καταναλωτικές συνήθειες των Ελλήνων, ειδικά προς τις μικρότερες συσκευασίες (cost indifference ή inattention) που συνεπάγονται υψηλότερη τιμή ανά μονάδα προϊόντος. Για παράδειγμα, σύμφωνα με τα ευρήματα της μελέτης αν στην Ελλάδα ο καταναλωτής επέλεγε μεγαλύτερη συσκευασία χυμών που αντιστοιχεί στον μ.ο. 1,2 λίτρα της Γερμανικής αγοράς θα οδηγούσε σε μείωση της τιμής τους κατά 22,5%.
Σε σχέση με τον δεύτερο παράγοντα, που σύμφωνα με την μελέτη έχει και την μεγαλύτερη επίδραση στις τιμές, το Γραφείο προτείνει την ενίσχυση των market watch apps, συμπληρωματικά με το e-καταναλωτής για μεγαλύτερη διαφάνεια και παρακολούθηση τιμών, αλλά και δυνατότητα σύγκρισης συνολικού καλαθιού αγορών που θα επιλέγει ο καταναλωτής.
Τέλος, από τα ευρήματα της μελέτης σχετικά με την συμπεριφορά των καταναλωτών διαφαίνεται και η ανάγκη ενίσχυσης βασικής χρηματοοικονομικής κατάρτισης των πολιτών. Σε αυτό το πλαίσιο θα ήταν χρήσιμο οι αρμόδιοι φορείς να ενημερώνουν αποτελεσματικά τους καταναλωτές ότι η συνήθειες τους έχουν σημαντική επίδραση στην διαμόρφωση των τιμών.
Η περίπτωση του ΦΠΑ
Οι δύο αυτοί παράγοντες ενισχύουν και τη θέση του Γραφείου Προϋπολογισμού (αλλά και της ελληνικής κυβέρνησης) πως η μείωση του ΦΠΑ δεν θα έχει σημαντικά αποτελέσματα στις τιμές. Όπως αναφέρεται στην τριμηνιαία έκθεση στην περίπτωση της Ισπανίας που μείωσε τον ΦΠΑ σε βασικά είδη σύμφωνα με τις πρώτες μελέτες η οποία βασίζεται σε προσωρινά στοιχεία των πρώτων έξι μηνών (από 1/1/2023 έως 31/7/2023), δείχνουν σχεδόν πλήρη διάχυση της μείωσης ΦΠΑ κατά τους πρώτους μήνες που όμως υποχωρεί σημαντικά εντός τριμήνου περίπου στο 60%.
Βασιζόμενοι σε μελέτη της Τράπεζας της Ελλάδος οι αναλυτές του Γραφείου σημειώνουν πως η ελληνική αγορά λιανικής βρίσκεται, σε σχέση με την Ισπανική, πιο μακριά από συνθήκες τέλειου ανταγωνισμού. Επιπρόσθετα, το καταναλωτικό προφίλ των Ελλήνων τείνει στην αγορά σχετικά μικρών ποσοτήτων συγκριτικά με άλλες χώρες γεγονός που ευνοεί υψηλότερο επίπεδο τιμών ανά μονάδα προϊόντος.
«Συνδυάζοντας τα ανωτέρω, θα μπορούσαμε να συμπεράνουμε ότι η όποια επίπτωση στις τιμές από μείωση του ΦΠΑ στην Ελλάδα, εάν υπάρχει, αναμένεται να είναι μικρότερη ή πολύ μικρότερη καθώς και πιο βραχύβια από αυτή στην Ισπανία», σημειώνει χαρακτηριστικά η έκθεση.
