Οι ηγέτες λαμβάνουν υπερβολικά εύσημα ή δυσανάλογες ευθύνες για την πορεία της οικονομίας που διαχειρίζονται, ενώ χαράσσονται στη συλλογική μνήμη της κοινωνίας με ένα πρόσημο (είτε θετικό είτε αρνητικό), όταν ο λαός εκδώσει τη δική του... ετυμηγορία για τα πεπραγμένα της θητείας τους.
Στις ΗΠΑ, οι πολίτες δεν έδωσαν ψήφο εμπιστοσύνης στον Τζο Μπάιντεν και την Καμάλα Χάρις για μια νέα ευκαιρία στον Λευκό Οίκο, με αποτέλεσμα ο Ντόναλντ Τραμπ να αναλαμβάνει το τιμόνι της ισχυρότερης οικονομίας του πλανήτη από τις 20 Ιανουαρίου.
Πολλοί υποστηρίζουν ότι η τετραετία της διακυβέρνησής του αφήνει πίσω μεν μια ισχυρή οικονομία, η οποία όμως μαστίζεται από έντονες κοινωνικές αντιθέσεις. Oι ψηφοφόροι χρέωσαν στον απερχόμενο 82χρονο και την αντιπρόεδρό του («εκλεκτή» στην προεδρική κούρσα με το «χρίσμα» των Δημοκρατικών) τον υψηλό πληθωρισμό και έδωσαν στους Ρεπουμπλικάνους τα «κλειδιά» της Ουάσιγκτον.
Ο Μπάιντεν ανέλαβε την προεδρία σε μια περίοδο βαθιάς οικονομικής κρίσης λόγω της πανδημίας της COVID-19. Ωστόσο η οικονομία, που κατέρρευσε την περίοδο των lockdowns, ανέκαμψε εντυπωσιακά κατά τη διάρκεια της θητείας του. Ο S&P 500 ενισχύθηκε κατά πάνω από 50%, ωστόσο, πολλοί Αμερικανοί δεν αισθάνθηκαν τα οφέλη αυτής της ανάκαμψης - ειδικά τα χαμηλότερα εισοδηματικά στρώματα.
Τα «Bidenomics», όπως ονομάστηκε η οικονομική πολιτική του προέδρου Μπάιντεν, έθεσαν στο επίκεντρο την ανάπτυξη για τη μεσαία τάξη και τα κατώτερα κοινωνικά στρώματα, προωθώντας πολιτικές που στόχευαν στη μείωση των ανισοτήτων. Παρά τις προσπάθειες όμως, πολλοί ψηφοφόροι θεωρούν ότι δεν υπήρξε ουσιαστική βελτίωση στην καθημερινότητά τους.
Ο Μπάιντεν παραδίδει μια ισχυρή οικονομία την οποίαν ωστόσο σκιάζουν σοβαρές προκλήσεις. To focus του στη βιομηχανική αναγέννηση και την τεχνολογική ανάπτυξη έχει θέσει τα θεμέλια για μακροπρόθεσμη οικονομική σταθερότητα.
Ωστόσο, τα χαμηλά εισοδήματα επηρεάστηκαν δυσανάλογα από την αύξηση του κόστους ζωής, ενώ οι επιδόσεις της κυβέρνησης του κόμματος των Δημοκρατικών που ήταν στην εξουσία τα 4 τελευταία χρόνια, μπορούν να εξεταστούν σε πέντε τομείς: πληθωρισμός, ΑΕΠ, αγορά εργασίας - ανεργία, στέγαση και έλλειμμα.
Πληθωρισμός
Ο υψηλότερος πληθωρισμός των τελευταίων 40 ετών στοίχισε στους Δημοκρατικούς τον έλεγχο του Λευκού Οίκου. Ο ετήσιος ρυθμός πληθωρισμού από το πενιχρό 1,4% όταν ο Μπάιντεν ανέλαβε τα καθήκοντά του τον Ιανουάριο του 2021 εκτινάχθηκε στο 9,1% στα μέσα του 2022 και ήταν η μεγαλύτερη πρόκληση για τον γηραιότερο πρόεδρο στην ιστορία των ΗΠΑ.
Ήταν το χειρότερο πληθωριστικό «ξέσπασμα» από τις αρχές της δεκαετίας του 1980. Το πόση ευθύνη αναλογεί στον Μπάιντεν για την άνοδο του πληθωρισμού έχει βρεθεί συχνά στο επίκεντρο και μάλλον είναι ένα αντικείμενο συζήτησης που θα διαρκέσει χρόνια. Αν και οι αυξήσεις των τιμών αποδόθηκαν σε παγκόσμιους παράγοντες, όπως οι διαταραχές στις αλυσίδες εφοδιασμού, επικριτές υποστηρίζουν ότι το πακέτο διάσωσης των 1,9 τρισ. δολαρίων ενίσχυσε τις πληθωριστικές πιέσεις.
Με πολλές θυσίες του αμερικανικού λαού και την πολιτική της Fed, ο ρυθμός του πληθωρισμού επιβραδύνθηκε κάτω από το 3% και πλησιάζει τα χαμηλά προπανδημικά επίπεδα. Ωστόσο, το κόστος πολλών βασικών αγαθών (τρόφιμα, στέγαση, καύσιμα) είναι πολύ υψηλότερο τώρα σε σύγκριση με πριν από τέσσερα χρόνια.
Η Fed αναγκάστηκε να αντιδράσει με αλλεπάλληλες αυξήσεις επιτοκίων, φέρνοντας το κόστος δανεισμού σε υψηλά 20ετίας, με αποτέλεσμα τη μείωση του πληθωρισμού, αλλά και τη δημιουργία αρνητικού κλίματος στην οικονομία, καθώς οι δαπάνες και οι επενδύσεις περιορίστηκαν.
ΑΕΠ
Η οικονομία των ΗΠΑ αναπτύχθηκε ραγδαία κατά τα χρόνια του Μπάιντεν, ωστόσο η ανάκαμψη δεν ήταν αρκετή για να τον σώσει. Το αμερικανικό ΑΕΠ σκαρφάλωσε 6,1% το 2021, κατά 2,5% το 2022, 2,9% το 2023 και είναι πιθανό να επεκταθεί κοντά στο 3% τον τελευταίο χρόνο επί Μπάιντεν.
Η οικονομία των ΗΠΑ αναπτύχθηκε με παρόμοια ταχύτητα και κατά τα τρία πρώτα χρόνια της πρώτης θητείας του Τραμπ ως προέδρου. Ο COVID-19 χτύπησε την οικονομία τον τελευταίο του χρόνο και πιθανότατα του κόστισε την επανεκλογή το 2020.
Πάντως, ενώ οι υψηλές κρατικές δαπάνες έπαιξαν ρόλο στο ισχυρό ΑΕΠ, η αμερικανική οικονομία έχει ωφεληθεί περισσότερο από τη χαμηλή ανεργία, την αύξηση των εισοδημάτων και τις ισχυρές καταναλωτικές δαπάνες.
Η προεδρία Μπάιντεν συνοδεύτηκε από σημαντικές επενδύσεις στη βιομηχανία και την τεχνολογία, ενώ οι Νόμοι για τη Μείωση του Πληθωρισμού (IRA) και τα Μικροτσίπ αποτέλεσαν τον πυρήνα της βιομηχανικής του στρατηγικής, στοχεύοντας στην αναβίωση της αμερικανικής βιομηχανίας και την ενίσχυση της τεχνολογικής καινοτομίας.
Οι επενδύσεις ξεπέρασαν το 1 τρισ. δολάρια, με έμφαση στους ημιαγωγούς και την παραγωγή μπαταριών. Νέα εργοστάσια ξεκίνησαν να λειτουργούν σε διάφορες πολιτείες, ενώ η TSMC, ο ταϊβανέζικος κολοσσός των ημιαγωγών, ξεκίνησε την παραγωγή προηγμένων chips στην Αριζόνα. Παρόλα αυτά, η υποσχεθείσα άνθηση στις θέσεις εργασίας στον κατασκευαστικό τομέα δεν υλοποιήθηκε πλήρως. Εμπόδια όπως οι ελλείψεις εργατικού δυναμικού και η γραφειοκρατία καθυστέρησαν πολλά έργα.
Αγορά εργασίας και ανεργία
Οι ΗΠΑ πρόσθεσαν 16,6 εκατ. θέσεις εργασίας στα 4 χρόνια του Μπάιντεν, αλλά οι οικονομολόγοι σημειώνουν ότι περισσότερο από το ήμισυ της αύξησης αντανακλά την ανάκαμψη εκατομμυρίων θέσεων που χάθηκαν κατά τη διάρκεια της πανδημίας.
Το ποσοστό ανεργίας, εν τω μεταξύ, παρουσίασε παρόμοια σκαμπανεβάσματα στην εποχή του COVID. Αφού εκτινάχθηκε στο 14,8% στην κορύφωση της πανδημίας, όταν ο Μπάιντεν ανέλαβε την εξουσία, έπεσε στο 6,4%.
Έπειτα μειώθηκε σταθερά στο 3,4% έως το 2023 καθώς οι ΗΠΑ ανέκαμψαν πλήρως από την πανδημία. Η ανεργία ήταν επίσης εξαιρετικά χαμηλή, στο 3,5% επί Τραμπ, ακριβώς πριν από την έκρηξη της πανδημίας, όμως έκτοτε ανέβηκε στο 4,1%.
Η κυβέρνηση Μπάιντεν επιχείρησε να ενισχύσει τα χαμηλότερα εισοδηματικά στρώματα με μέτρα όπως η διεύρυνση της φορολογικής πίστωσης για τα παιδιά και η υποστήριξη της ασφάλισης υγείας. Αυτές οι πρωτοβουλίες αρχικά μείωσαν το ποσοστό παιδικής φτώχειας, αλλά στην πλειοψηφία τους τα μέτρα ήταν προσωρινά και όχι αρκετά στοχευμένα. Έτσι το ποσοστό φτώχειας των παιδιών επανήλθε γρήγορα στα προ πανδημίας επίπεδα, όταν τα μέτρα τερματίστηκαν.
Η αποτυχία της κυβέρνησης να εφαρμόσει μακροχρόνιες μεταρρυθμίσεις στην κοινωνική πρόνοια, όπως η αύξηση του κατώτατου μισθού και η βελτίωση της εργασιακής νομοθεσίας, αποτέλεσε σημαντικό πλήγμα στις φιλοδοξίες του Μπάιντεν.
Στέγαση
Η αγορά κατοικίας άνθισε στην αρχή της προεδρίας Μπάιντεν, καθώς η Fed μείωσε τα επιτόκια σε εξαιρετικά χαμηλά επίπεδα. Οι πωλήσεις κατοικιών έφτασαν σε υψηλά υψηλά - και ανέβασαν τις τιμές - ενώ δεκάδες εκατομμύρια οικογένειες πήραν χρήματα με φθηνό κόστος δανεισμού.
Ωστόσο, καθώς ο πληθωρισμός έδειχνε τα δόντια του, η Fed ξεκίνησε τη σύσφιξη της νομισματικής της πολιτικής και τα επιτόκια των στεγαστικών δανείων αυξήθηκαν στα ύψη. Οι πωλήσεις κατοικιών βυθίστηκαν, οι κατασκευές περιορίστηκαν και η ήδη οξεία έλλειψη κατοικιών επιδεινώθηκε και η στέγαση έγινε πιο απρόσιτη από ποτέ εν μέσω επιδείνωσης της εικόνας του αμερικανικού real estate.
Δημοσιονομικά ελλείμματα
Τα τεράστια δημοσιονομικά ελλείμματα των ΗΠΑ έχουν γίνει σήμα κατατεθέν μετά τον COVID - και δεν δείχνουν σημάδια συρρίκνωσης. Το έλλειμμα φαίνεται πως θα εκραγεί καθώς έφτασε τα 711 δισ. δολάρια, γεγονός που αποτελεί αύξηση κατά 39% σε ετήσια βάση. Οι προστατευτικές πολιτικές και οι επιδοτήσεις για την αναβίωση της βιομηχανίας επικρίθηκαν από οικονομολόγους ως σπάταλες και αναποτελεσματικές.
Τα χρόνια υψηλά ελλείμματα απειλούν να διατηρήσουν «τσιμπημένα» τα αμερικανικά επιτόκια, ενώ παρεμποδίζουν την ικανότητα της κυβέρνησης των ΗΠΑ να προχωρήσει σε χρήσιμες δαπάνες προς όφελος της κοινωνίας.
Οι τόκοι που πρέπει να πληρώσουν οι ΗΠΑ για το χρέος τους μπορεί να ξεπεράσουν το 1 τρισ. δολάρια ετησίως φέτος για πρώτη φορά στα χρονικά. Οι πληρωμές τόκων ξεπερνούν τις ετήσιες κυβερνητικές δαπάνες για τον στρατό, με το τοπίο να φαίνεται πως θα παραμείνει δυσοίωνο και με τον Τραμπ στην ηγεσία.
Ενώ ο Δημοκρατικός πρόεδρος επικεντρώθηκε στη μεσαία τάξη, η corporate Αμερική ήταν αυτή που πραγματικά ευημέρησε κατά τη διάρκεια της θητείας του. Η ραγδαία ανάπτυξη που καταγράφηκε στον τομέα της ΑΙ και η ενίσχυση της αξίας των μετοχών ενώ αν και η Ομοσπονδιακή Επιτροπή Εμπορίου προσπάθησε να περιορίσει τη δύναμη των τεχνολογικών γιγάντων, η αποτελεσματικότητα αυτών των μέτρων ήταν περιορισμένη.
