Ακόμη και οι κακοί μαθητές, θα θυμούνται από το μάθημα της Ιστορίας οτι από τα χρόνια του Μεγάλου Πέτρου, Τσάρου της Ρωσίας, ζητούμενο για τη χώρα αυτή ήταν η έξοδος της στις θερμές θάλασσες. Πρακτικά την Μαύρη θάλασσα και την Μεσόγειο. Στον τομέα των σιτηρών το όνειρο έγινε πραγματικότητα μέσω ενός τεράστιου λιμανιού, του Νοβοροσίσκ και κάποιων άλλων μικρότερων. Με τη βοήθεια της τεχνολογίας και μεγάλων επενδυμένων κεφαλαίων, από τα λιμάνια της Ρωσίας στον Εύξεινο Πόντο εξάγεται ετησίως το μεγαλύτερο μέρος από τους πλέον των 25 εκατ. τόνους σιτηρών. Σημαντικές εξαγωγές σιτηρών γίνονται επίσης από τα λιμάνια των ποταμών Βόλγα και Ντον, μέρος των οποίων διακινείται διεθνώς κι αυτό τελικά από την Μαύρη Θάλασσα.
Η όλη αυτή εξαγωγική διαδικασία δεν γίνεται χωρίς προβλήματα. Πρώτον, δεν είναι όλα τα Ρωσικά λιμάνια της περιοχής σε θέση να δεχθούν μεγάλα πλοία. Τα λιμάνια της Αζοφικής για παράδειγμα, λόγω αβαθών υδάτων, μπορούν να δεχτούν μικρής δυναμικότητας πλοία (έως 5.000 τόνων), με ανταγωνιστικούς όμως όρους για εξαγωγές στα γειτονικά λιμάνια. Κρατήστε το στοιχείο αυτό έχει ενδιαφέρον. Το δεύτερο πρόβλημα σχετίζεται με τον τρόπο και το κόστος που φτάνουν οι ποσότητες αυτές από τις σιτοπαραγωγικές περιοχές στα λιμάνια. Τα εμπορεύματα που προέρχονται από περιοχές σε απόσταση 100 ή 200 χμ από τις προβλήτες, φθάνουν με φορτηγά αυτοκίνητα. Αυτό γίνεται χωρίς προβλήματα με αποτέλεσμα στην έναρξη της εμπορικής περιόδου, δηλαδή από τον αλωνισμό και μετά ή αλλιώς από τον Ιούλιο και μετά και μέχρι τον Σεπτέμβριο, να φεύγει πάνω από το 30% των ετήσιων εξαγωγών.
Κι αυτό συμβαίνει για δύο λόγους: πρώτον η αποθηκευτική ικανότητα στο επίπεδο αγροτικής εκμετάλλευσης είναι μικρή (κάτω από 30% της συνολικής παραγωγής) με συνέπεια το προϊόν να διοχετεύεται προς την αγορά το συντομότερο και δεύτερον διότι η μεταφορά με τα τραίνα, παρόλο που διεθνώς είναι ποιο ανταγωνιστική, στη Ρωσία είναι γεμάτη εμπόδια, πολλά από τα οποία είναι γραφειοκρατικά. Για παράδειγμα, κάθε φορτίο με αυτοκίνητο συνοδεύεται από 1 και μόνο συνοδευτικό έγγραφο. Το αντίστοιχο με τραίνο διαθέτει 9 σχετικά συνοδευτικά έγγραφα, που έχουν εκδοθεί στον τόπο αποστολής και πρέπει να ελεγχθούν στον τόπο άφιξης από κρατικές υπηρεσίες. Και ως γνωστό, σε ολόκληρο τον κόσμο τα τραίνα φθάνουν στον προορισμό τους ακόμη και Παρασκευή απόγευμα, όταν δηλαδή οι κρατικές υπηρεσίες έχουν κλείσει για 2 ημέρες! Τέτοια και άλλα προβλήματα δημιουργούν τελικά μεγάλα εμπόδια στην ομαλή ροή των εξαγώγιμων ποσοτήτων.
Οι μεταφορές από την μεγάλη Ρωσική ενδοχώρα και κυρίως από την Σιβηρία η οποία φαίνεται οτι ευνοείται από την κλιματική αλλαγή κι έχει αυξήσει σημαντικά την παραγωγή της τα τελευταία χρόνια, είναι ακριβή, χρονοβόρα και απαιτεί μεγάλα επενδυμένα κεφάλαια σε αποθηκεύσεις και μεταφορικά βαγόνια.
Παρόλα αυτά, το κόστος του να φτάσει το προϊόν από τα Ρωσικά χωράφια στα λιμάνια είναι ακόμη σε διεθνές επίπεδο χαμηλό. Σε τιμές 2016, το Australian Exports Grain Innovation Center, υπολόγισε οτι τα έξοδα διαχείρισης ενός τόνους σιταριού προς εξαγωγή σε ρωσικό λιμάνι ήταν 55 Αυστραλιανά δολάρια, όταν το αντίστοιχο στην Αυστραλία ήταν 88, δηλαδή 40% χαμηλότερο. Δεν το λες και λίγο!
Το πλάνο των Ρωσικών αρχών είναι (η καλύτερα ήταν διότι πολλά θα αλλάξουν τώρα) να αυξήσουν μέχρι το 2030 τις εξαγωγές σιταριού στους περισσότερο από 30%, πάνω από τα πρόσφατα επίπεδα. Αυτό δεν μοιάζει οτι θα είναι μια εύκολη υπόθεση. Ακόμη και εάν βελτιωθεί η κατάσταση με τα τρένα, η γεωγραφική απόσταση θα παραμένει πάντα ένα πρόβλημα. Για να παραμείνει ανταγωνιστικό το προϊόν θα πρέπει αυξηθεί σημαντικά η παραγωγικότητα της γης, αρχικά στα κοντινά με τα λιμάνια παραγωγικά μέρη, δηλαδή από ένα στρέμμα γης να παράγουν περισσότερο σιτάρι. Αυτό επιτυγχάνεται με νέους σπόρους, καλύτερα λιπάσματα, σύγχρονες μεθόδους διαχείρισης και καλλιεργητικές πρακτικές. Η επιβολή οικονομικών και άλλων κυρώσεων όμως από την δύση είναι βέβαιο οτι θα αναστείλει σε μεγάλο βαθμό τέτοιες ενέργειες.
Αξίζει όμως να επισημανθεί οτι το 75% των παραγόμενων στη Ρωσία ποσοτήτων σιταριού γίνεται από μεγάλες εκμεταλλεύσεις που σημαίνει οτι υπάρχει το υπόβαθρο για υλοποίηση σημαντικών αλλαγών σε σύντομο χρονικό διάστημα. Οι μικροί αγρότες, εκτός από την δυσκολία πρόσβασης σε κεφάλαια και γνώση, είναι σε όλο τον κόσμο πολύ επιφυλακτικοί στις νέες εξελίξεις και ιδιαίτερα αργοί στις αλλαγές που απαιτούνται. Άλλωστε, οι Ρώσοι αγρότες ήταν ένα πρόβλημα από την εποχή του Λένιν..
Οι υπόλοιπες χώρες της Μαύρης θάλασσας, Ουκρανία, Βουλγαρία, Ρουμανία είναι και αυτές δυναμικοί εξαγωγείς στο τομέα των δημητριακών. Εδώ το “μεγάλο προϊόν” είναι το καλαμπόκι, όπου το περισσότερο κατευθύνεται για ζωοτροφή. Έχει όμως και άλλες πολλές χρήσεις το απαιτητικό σε φροντίδες αυτό αγροτικό προϊόν, όπως η παραγωγή αμύλου και βιοαιθανόλης που απορροφούν τεράστιες ποσότητες.
Υπάρχει κι ένα ακόμη ταπεινό προϊόν που κανείς δεν αναφέρει, το κριθάρι. Το μισό κριθάρι κατευθύνονται για την παραγωγή βύνης-μπύρας και το άλλο μισό για ζωοτροφή. Τα προηγούμενα δύο χρόνια οι Κινέζοι, εν όψει της ανάκαμψης της χοιροτροφίας τους που είχε αποδεκατιστεί από την πανώλη των χοίρων, “σκούπισε” κυριολεκτικά όλα τα Βαλκάνια σε καλαμπόκι και κυρίως κριθάρι, θέτοντας βόμβα ακόμη και σε μακροχρόνιες σχέσεις κτηνοτρόφων της Βόρειας Ελλάδας και παραγωγών της γειτονικής Βουλγαρίας. Έδωσαν υψηλές τιμές για να γεμίσουν τα καράβια που περίμεναν στα λιμάνια, που να ανταγωνιστεί ο Έλληνας αγελαδοτρόφος ή προβατοτρόφος...
Η Ευρωπαϊκή βιομηχανία Μπύρας δεν ανησυχεί για φέτος, αφού το μεγαλύτερο μέρος του κριθαριού που χρειάζεται έχει ήδη μεταφερθεί στις αποθήκες της από την δοκιμαζόμενη Ουκρανία.
Επιπρόσθετα η Ουκρανία, έχει εξειδικευτεί στην παραγωγή ηλιελαίου από το γνωστό ηλιόσπορο. Καλλιεργούνται τεράστιες εκτάσεις από το σχετικά απλής και φθηνής καλλιέργειας προϊόν και υπάρχουν πολλά και ανταγωνιστικά εργοστάσια σύνθλιψης του σπόρου και παραγωγής ηλιελαίου και παραπροϊόντων του. Έτσι η Ουκρανία είναι ο υπ’αριθμ 1 προμηθευτής της ευρωπαϊκής αγοράς σε φθηνό φυτικό έλαιο, που χρησιμοποιείται κυρίως από την μαζική εστίαση, τόσο λόγω κόστους όσο και λόγω ιδιοτήτων του.
Με το ένα και το άλλο, καταλήγουμε οτι από την περιοχή του Εύξεινου πόντου, εξάγονται κάθε χρόνο πάνω από το 10% των παγκόσμιων αναγκών σε θερμίδες!!!
Και φυσικά, όλα αυτά τα φορτία, μαζί με τα φορτία αζωτούχων, καλιούχων λιπασμάτων και πρώτων υλών που είδαμε στο προηγούμενο άρθρο μας, διέρχονται από τα περίφημα στενά του Βοσπόρου, δίνοντας στην γειτονική Τουρκία μια ακόμη θέση ισχύος. Θεωρητικά η Τουρκία οφείλει να διευκολύνει κάθε πλοίο που προσεγγίζει τα Στενά. Οφείλει όμως να εφαρμόζει και τους κανόνες ναυσιπλοΐας που έχουν καθοριστεί για την περιοχή. Έτσι λοιπόν δημιουργούνται συχνά μεγάλες λίστες αναμονής από πλοία που θέλουν να περάσουν είτε από την Μεσόγειο προς Μαύρη Θάλασσα, είτε αντίστροφα. Συχνά παρατηρείται ακόμη και 7 ημερών αναμονή. Τα ημερήσια κόστη αναμονής είναι πολύ μεγάλα και γίνονται συνολικά τεράστια όταν η αναμονή παρατείνεται για ημέρες. Ειδικοί εκτιμούν οτι η τελευταία αναθεώρηση του κανονισμού ναυσιπλοΐας των στενών το 2013, έδειξε ποιος είναι το αφεντικό στην περιοχή...
Φαντάζομαι οτι θα είναι εύκολο να μην επιτρέπεται σε ένα μεγάλο καράβι, φορτωμένο με σιτάρι να μη διέλθει τα στενά όσο οι άνεμοι είναι ισχυροί και “οι καιρικές συνθήκες δεν το επιτρέπουν¨” ή σε ένα φορτίο της προβληματικής σε θέματα ασφάλειας αμμωνίας “όσο οι κυκλοφοριακές συνθήκες δεν το επιτρέπουν”. Ημερήσιες σταλίες των 50 ή 100.000 δολαρίων δεν είναι σπάνιες, ποσά που αναφέρονται σε ένα φορτίο φθηνού προϊόντος όπως είναι τα δημητριακά.
Μέχρι τώρα, εμείς και άλλοι αρθρογράφοι έχουμε εστιάσει στα αγροτικά προϊόντα της Μαύρης Θάλασσας. Μας διαφεύγει όμως το γεγονός οτι το σιτάρι για να γίνει τροφή μεταποιείται σε μύλους και φούρνους. Η γείτονα Τουρκία εκμεταλλεύτηκε τη γειτνίασή της με την πηγή φθηνής πρώτης ύλης και οικοδόμησε μια τεράστια βιομηχανία άλεσης σίτου και όχι μόνο. Αφού με βάση νέες ποικιλίες κατέκτησε την διατροφικής της αυτάρκεια, οικοδόμησε μια ακμάζουσα βιομηχανία κατασκευής μύλων που με τη σειρά της έφτιαξε περί τους 1200 σύγχρονους μύλους σε ολόκληρη την επικράτεια. Έτσι με συνολικές εξαγωγές αλεύρου 350.000 τόνων το 2000 έφτασε τα 3,5 εκ τόνους (!!!!!) το 2020. Σημείο καμπής της πορείας αυτής ήταν το 2014, όταν κατάκτησε την πρώτη θέση παγκοσμίως ως εξαγωγέας αλεύρων, ακολουθούμενη από το Καζακστάν και την Αργεντινή. Χώρες όπως το Ιρακ, Συρία και το Σουδάν επαφείονται στην Τουρκία για το καθημερινό ψωμί στο τραπέζι των πολιτών τους. Οι μεγαλύτερη σε ηλικία, θα θυμούνται οτι οι γονείς μας δεν πετούσαν ψωμί ή όταν αναγκάζονταν να το κάνουν πρώτα το φιλούσαν. Αυτό και μόνο δίνει τεράστια διπλωματική δύναμη στη γείτονα και τον πρόεδρό της, που επισκέπτεται την μία μετά την άλλη από χώρες πελάτες.
Επόμενος στόχος της Τούρκικης αλευροβιομηχανίας είναι η κατάκτηση εξέχουσας θέσης στον παγκόσμιο χάρτη εξαγωγής έτοιμων ζυμαρικών. Για το λόγο αυτό έχει αναπτύξει εμπορικές σχέσεις με τις γειτονικές Ελληνικές περιοχές παραγωγής σκληρού σιταριού.
Δεν μπορεί κανείς να μην κάνει μια παρέκκλιση και να επισημάνει οτι η Ελλάδα, απέχει ελάχιστα μακρύτερα από οτι η Τουρκία από τις χώρες του Εύξεινου Πόντου. Στην περίπτωση που θα ήθελαν οι Ελληνικοί μύλοι να έκαναν παρόμοια δουλειά, η διαφορά κόστους απόκτησης της πρώτης ύλης θα ήταν απειροελάχιστη. Και μη σπεύσετε να πείτε “ναι αλλά τα μεροκάματα ή το ένα ή το άλλο”: Διεθνώς η τιμή της πρώτης ύλης στην αλευροποιία είναι το 80% του κόστους. Και το ρωσικό και ουκρανικό σιτάρι, δίνει στη γείτονα 30% κοστολογικό πλεονέκτημα. Σ εμάς θα έδινε 29,5%!!! Εμείς, αντίθετα θελήσαμε να γίνουμε μεγάλοι επενδυτές στις γειτονικές χώρες στον τομέα της αλευροβιομηχανίας, με περιορισμένα σε κάθε περίπτωση αποτελέσματα.
Στα δύο αυτά άρθρα μας προσπαθήσαμε να καταδείξουμε τη μεγάλη συγκέντρωση διατροφικών δυνάμεων στην εμπόλεμη και όχι μόνο περιοχή της Μαύρης Θάλασσας. Ασχοληθήκαμε μόνο με την κορυφή του παγόβουνου, το σιτάρι, τα δημητριακά και το ηλιέλαιο. Υπάρχουν και άλλα, όπως οι μεγάλες αυτοφυείς εκτάσεις με φουντουκιές στη βόρεια Τουρκία, οι οποίες δίνουν το 70% της παγκόσμιας παραγωγής φουντουκιού, του λαϊκού αυτού είδους σοκολάτας. Δεν μπορούμε να ασχοληθούμε με όλα και κυρίως δεν μπορούμε να συνεχίσουμε να σας κάνουμε τη καρδιά μαύρη, λέγοντάς σας οτι οι φυτείες αυτές είναι εκτεθειμένες στους ψυχρούς ανέμους της Σιβηρίας και τακτικά η παραγωγή καταστρέφεται ολοσχερώς, δημιουργώντας πανικό στις σχετικές βιομηχανίες.
Εαν συνεχίσουμε έτσι, θα κατηγορηθούμε οτι χρηματοδοτούμαστε κρυφά, όπως ακούμε συνέχεια τις τελευταίες ημέρες, από την Ένωση Ψυχολόγων και Ψυχιάτρων, προσπαθώντας να σας αγχώσουμε οτι αύριο δεν θα έχουμε να φάμε κι έτσι να καταφύγετε στις υπηρεσίες τους!
Αντίθετα, υπάρχει ελπίς! Αυτή δεν βρίσκεται (μόνο) στην καλλιέργεια των εκτάσεως σε αγρανάπαυση, όπως προσπαθούν να μας πείσουν οι πάσης φύσεως ιθύνοντες, που για μια ακόμη φορά πιάστηκαν στον ύπνο. Η διατροφική μας ελπίδα είναι στη γνώση σε όλα τα επίπεδα: στην τεχνολογία σπόρων, στην τεχνολογία λιπασμάτων, στην οργάνωση της αγροτικής και βιομηχανικής παραγωγής σύμφωνα με τις νέες απαιτήσεις για το περιβάλλον, την κοινωνία και την εταιρική διακυβέρνηση. Και με αυτό θα ασχοληθούμε στο επόμενο άρθρο μας.
