Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή πρότεινε επικαιροποιημένους κανόνες για την ενίσχυση της διακυβέρνησης του χώρου Σένγκεν.
Σύμφωνα με σχετική ανακοίνωση της Κομισιόν, οι στοχευμένες αλλαγές θα έχουν ως αποτέλεσμα μεγαλύτερο συντονισμό σε επίπεδο ΕΕ και θα εξοπλίσουν καλύτερα τα κράτη μέλη για την αντιμετώπιση αναδυόμενων προκλήσεων κατά τη διαχείριση τόσο των κοινών εξωτερικών συνόρων της ΕΕ όσο και των εσωτερικών συνόρων εντός του χώρου Σένγκεν.
Στόχος της επικαιροποίησης είναι να διασφαλιστεί ότι η επαναφορά των ελέγχων στα εσωτερικά σύνορα παραμένει μέτρο έσχατης ανάγκης. Οι νέοι κανόνες εισάγουν επίσης κοινά εργαλεία για την αποτελεσματικότερη διαχείριση των εξωτερικών συνόρων σε περίπτωση κρίσης στον τομέα της δημόσιας υγείας, με βάση τα διδάγματα που αντλήθηκαν από την πανδημία COVID-19. Η εργαλειοποίηση των μεταναστών εξετάζεται επίσης στην επικαιροποίηση των κανόνων Σένγκεν, καθώς και μέσω παράλληλης πρότασης για μέτρα που μπορούν να λάβουν τα κράτη μέλη στους τομείς του ασύλου και της επιστροφής σε μια τέτοια περίσταση.
Ο Αντιπρόεδρος για την Προώθηση του Ευρωπαϊκού Τρόπου Ζωής μας, κ. Μαργαρίτης Σχοινάς, δήλωσε: «Η προσφυγική κρίση του 2015, η έξαρση των τρομοκρατικών επιθέσεων στο ευρωπαϊκό έδαφος και η παγκόσμια πανδημία COVID-19 ασκούν πιέσεις στον χώρο Σένγκεν. Έχουμε την ευθύνη να ενισχύσουμε τη διακυβέρνηση του χώρου Σένγκεν και να διασφαλίσουμε ότι τα κράτη μέλη είναι εξοπλισμένα ώστε να διασφαλίζεται η ταχεία, συντονισμένη και ευρωπαϊκή αντίδραση σε καταστάσεις κρίσης, συμπεριλαμβανομένων των περιπτώσεων όπου οι μετανάστες εργαλειοποιούνται. Με τις σημερινές προτάσεις θα ενισχύσουμε αυτό το κορυφαίο επίτευγμά μας, το τόσο εμβληματικό του ευρωπαϊκού τρόπου ζωής μας».
Η Επίτροπος Εσωτερικών Υποθέσεων, κ. Ίλβα Γιούανσον, δήλωσε σχετικά: «Η πανδημία έχει καταδείξει σαφέστατα ότι ο χώρος Σένγκεν είναι καίριας σημασίας για τις οικονομίες και τις κοινωνίες μας. Με τις προτάσεις μας σήμερα, θα διασφαλίσουμε ότι οι συνοριακοί έλεγχοι θα διενεργούνται ως έσχατη λύση, βάσει κοινής αξιολόγησης και μόνο για όσο διάστημα χρειάζεται. Παρέχουμε στα κράτη μέλη τα εργαλεία για την αντιμετώπιση των προκλήσεων που αντιμετωπίζουν. Παράλληλα διασφαλίζουμε ότι διαχειριζόμαστε από κοινού τα εξωτερικά σύνορα της ΕΕ, μεταξύ άλλων σε καταστάσεις όπου οι μετανάστες εργαλειοποιούνται για πολιτικούς σκοπούς».
Συντονισμένη αντίδραση σε κοινές απειλές
Η πρόταση για την τροποποίηση του κώδικα συνόρων του Σένγκεν επιδιώκει να συμπεριλάβει τα διδάγματα από την πανδημία COVID-19 και να διασφαλίσει την ύπαρξη ισχυρών μηχανισμών συντονισμού για την αντιμετώπιση των απειλών κατά της υγείας. Οι επικαιροποιημένοι κανόνες θα επιτρέπουν στο Συμβούλιο να εγκρίνει ταχέως δεσμευτικούς κανόνες για τον καθορισμό προσωρινών ταξιδιωτικών περιορισμών στα εξωτερικά σύνορα σε περίπτωση απειλής για τη δημόσια υγεία. Θα προβλέπονται εξαιρέσεις, μεταξύ άλλων για ταξιδιώτες με ουσιώδη καθήκοντα ή ανάγκες, καθώς και για τους πολίτες και τους κατοίκους της Ένωσης. Με τον τρόπο αυτό θα διασφαλιστεί η ομοιόμορφη εφαρμογή των ταξιδιωτικών περιορισμών, με βάση την εμπειρία των τελευταίων ετών.
Οι κανόνες περιλαμβάνουν επίσης έναν νέο μηχανισμό διασφάλισης του χώρου Σένγκεν ώστε να είναι δυνατή η κοινή αντίδραση στα εσωτερικά σύνορα σε καταστάσεις απειλών που επηρεάζουν την πλειονότητα των κρατών μελών, όπως απειλές κατά της υγείας ή άλλες απειλές για την εσωτερική ασφάλεια και τη δημόσια τάξη. Με τον μηχανισμό αυτόν, ο οποίος συμπληρώνει τον υφιστάμενο μηχανισμό για ελλείψεις στα εξωτερικά σύνορα, οι έλεγχοι στα εσωτερικά σύνορα στην πλειονότητα των κρατών μελών θα μπορούν να εγκρίνονται με απόφαση του Συμβουλίου σε περίπτωση κοινής απειλής. Μια τέτοια απόφαση θα πρέπει επίσης να προσδιορίζει μέτρα για τον μετριασμό των αρνητικών επιπτώσεων των ελέγχων.
Νέοι κανόνες για την προώθηση αποτελεσματικών εναλλακτικών λύσεων
Η πρόταση επιδιώκει να προωθήσει τη χρήση εναλλακτικών μέτρων αντί ελέγχων στα εσωτερικά σύνορα και να διασφαλίσει ότι —όπου είναι αναγκαίοι— οι έλεγχοι στα εσωτερικά σύνορα παραμένουν μέτρο έσχατης ανάγκης.
Τα μέτρα περιλαμβάνουν:
- Πιο διαρθρωμένη διαδικασία για την επαναφορά των ελέγχων στα εσωτερικά σύνορα, με περισσότερες διασφαλίσεις: Όπως έχουν τα πράγματα σήμερα, όταν ένα κράτος μέλος αποφασίζει να επαναφέρει τους ελέγχους πρέπει να αξιολογεί την καταλληλότητα της επαναφοράς και τον πιθανό αντίκτυπό της στην ελεύθερη κυκλοφορία των προσώπων. Με τους νέους κανόνες πρέπει επιπλέον να αξιολογεί τον αντίκτυπο στις συνοριακές περιοχές. Επιπλέον, ένα κράτος μέλος που εξετάζει το ενδεχόμενο παράτασης των ελέγχων για την αντιμετώπιση προβλέψιμων απειλών θα πρέπει πρώτα να αξιολογήσει κατά πόσον θα ήταν πιο ενδεδειγμένα εναλλακτικά μέτρα, όπως οι στοχευμένοι αστυνομικοί έλεγχοι και η ενισχυμένη αστυνομική συνεργασία. Θα πρέπει να προβλέπεται εκτίμηση κινδύνου για παρατάσεις που υπερβαίνουν τους 6 μήνες. Στις περιπτώσεις που οι εσωτερικοί έλεγχοι εφαρμόζονται επί 18 μήνες, η Επιτροπή θα πρέπει να εκδίδει γνώμη σχετικά με την αναλογικότητα και την αναγκαιότητά τους. Σε όλες τις περιπτώσεις, οι προσωρινοί συνοριακοί έλεγχοι δεν θα πρέπει να υπερβαίνουν συνολική περίοδο 2 ετών, εκτός εάν συντρέχουν πολύ ειδικές περιστάσεις. Αυτό θα συμβάλει ώστε οι έλεγχοι στα εσωτερικά σύνορα να παραμείνουν μέτρο έσχατης ανάγκης και να διαρκέσουν μόνο για όσο διάστημα είναι αναγκαίο.
- Προώθηση της χρήσης εναλλακτικών μέτρων: Σύμφωνα με τον νέο ενωσιακό κώδικα αστυνομικής συνεργασίας, που προτάθηκε από την Επιτροπή στις 8 Δεκεμβρίου 2021, οι νέοι κανόνες Σένγκεν προωθούν τη χρήση αποτελεσματικών εναλλακτικών λύσεων αντί των ελέγχων στα εσωτερικά σύνορα, με τη μορφή αυξημένων και πιο επιχειρησιακών αστυνομικών ελέγχων στις συνοριακές περιοχές, διευκρινίζοντας ότι οι εν λόγω έλεγχοι δεν ισοδυναμούν με ελέγχους των συνόρων.
- Περιορισμός του αντικτύπου των ελέγχων στα εσωτερικά σύνορα στις συνοριακές περιοχές: Αντλώντας τα διδάγματα της πανδημίας, η οποία είχε αντίκτυπο στις αλυσίδες εφοδιασμού, τα κράτη μέλη που επαναφέρουν τους ελέγχους θα πρέπει να λάβουν μέτρα για τον περιορισμό των αρνητικών επιπτώσεων στις συνοριακές περιοχές και στην εσωτερική αγορά. Αυτό μπορεί να περιλαμβάνει τη διευκόλυνση της διέλευσης των διασυνοριακών εργαζομένων και τη δημιουργία πράσινων λωρίδων για τη διασφάλιση της ομαλής διαμετακόμισης βασικών αγαθών.
- Αντιμετώπιση των μη επιτρεπόμενων μετακινήσεων εντός του χώρου Σένγκεν: Προκειμένου να αντιμετωπιστεί το φαινόμενο του σχετικά μικρού αλλά σταθερού αριθμού μη επιτρεπόμενων μετακινήσεων, οι νέοι κανόνες θα δημιουργήσουν μια νέα διαδικασία για την αντιμετώπιση των μη επιτρεπόμενων μετακινήσεων κατά τη διάρκεια κοινών αστυνομικών επιχειρήσεων και θα επιτρέψουν στα κράτη μέλη να αναθεωρήσουν τις μεταξύ τους υφιστάμενες διμερείς συμφωνίες επανεισδοχής ή να συνάψουν νέες. Αυτό συμπληρώνει τα μέτρα που προτείνονται στο πλαίσιο του νέου συμφώνου για τη μετανάστευση και το άσυλο, ιδίως το δεσμευτικό πλαίσιο αλληλεγγύης, και θα πρέπει να εξετάζεται σε συνάρτηση μ' αυτά.
Στήριξη των κρατών μελών στη διαχείριση καταστάσεων εργαλειοποίησης της μετανάστευσης
Οι αναθεωρημένοι κανόνες Σένγκεν αναγνωρίζουν τον σημαντικό ρόλο που διαδραματίζουν τα κράτη μέλη στα εξωτερικά σύνορα για λογαριασμό όλων των κρατών μελών και της Ένωσης στο σύνολό της. Εισάγουν νέα μέτρα που μπορούν να λάβουν τα κράτη μέλη για την αποτελεσματική διαχείριση των εξωτερικών συνόρων της ΕΕ σε κατάσταση όπου οι μετανάστες εργαλειοποιούνται για πολιτικούς σκοπούς. Αυτό περιλαμβάνει τον περιορισμό του αριθμού των συνοριακών σημείων διέλευσης και την εντατικοποίηση της επιτήρησης των συνόρων.
Επιπλέον, η Επιτροπή προτείνει πρόσθετα μέτρα στο πλαίσιο των κανόνων της ΕΕ για το άσυλο και την επιστροφή προκειμένου να αποσαφηνιστεί ο τρόπος με τον οποίο τα κράτη μέλη μπορούν να ανταποκριθούν σε τέτοιες καταστάσεις, με πλήρη σεβασμό των θεμελιωδών δικαιωμάτων. Αυτό περιλαμβάνει τη δυνατότητα παράτασης της προθεσμίας καταχώρισης των αιτήσεων ασύλου για περίοδο έως και 4 εβδομάδων και την εξέταση όλων των αιτήσεων ασύλου στα σύνορα, εκτός από τις περιπτώσεις υποθέσεων ιατρικής φύσης. Η αποτελεσματική πρόσβαση στη διαδικασία ασύλου θα πρέπει να εξακολουθήσει να διασφαλίζεται, και τα κράτη μέλη θα πρέπει να διασφαλίζουν την πρόσβαση των ανθρωπιστικών οργανώσεων που παρέχουν βοήθεια. Τα κράτη μέλη θα έχουν επίσης τη δυνατότητα να θεσπίσουν επείγουσα διαδικασία διαχείρισης των επιστροφών. Τέλος, όταν ζητείται, οι Οργανισμοί της ΕΕ (Οργανισμός της ΕΕ για το Άσυλο, Frontex, Ευρωπόλ) θα πρέπει να παρέχουν επιχειρησιακή υποστήριξη στο οικείο κράτος μέλος κατά προτεραιότητα.
