Η μεταστροφή της στάσης της Τουρκίας στο θέμα της εισόδου της Σουηδίας στο ΝΑΤΟ, αναμφίβολα περιείχε το στοιχείο της έκπληξης. Το επεισόδιο με Ιρακινό μετανάστη που έκαψε το Κοράνι έξω από τζαμί της Στοκχόλμης τον περασμένο μήνα και οι οξύτατες αντιδράσεις της Άγκυρας, είχαν σε μεγάλο βαθμό προϊδεάσει ότι το αδιέξοδο στη σύνοδο κορυφής της συμμαχίας στο Βίλνιους μπορούσε να θεωρηθεί δεδομένο.
Αλλά ακόμα και πριν την αναχώρηση του για τη σύνοδο, ο Τούρκος πρόεδρος Ταγίπ Ερντογάν είχε κάνει έκκληση στον μουσουλμανικό κόσμο να αποτρέψει ανάλογα περιστατικά δρώντας ως μια γροθιά, όπως ανέφερε χαρακτηριστικά.
Οπότε, μοιραία, αυτή η «μεταμόρφωση» θέτει μια σειρά ερωτημάτων με κυρίαρχο το τι πήρε για αυτή την μεταστροφή.
Σου δίνω, μου δίνεις...
Σύμφωνα με τον Ριτς Ούτσεν του Atlantic Council, το ερώτημα, «τι ώθησε τον Ερντογάν να το κάνει αυτό;», είναι λάθος. Και αυτό επειδή υποτιμά τον βαθμό στρατηγικής που έχουν εφαρμόσει ο ίδιος και οι σύμβουλοί του- και παρερμηνεύει την αρχική τους πρόθεση. Ο Ερντογάν και οι Τούρκοι έχουν πει από καιρό δημόσια και ιδιωτικά ότι ευνοούν τη διεύρυνση του ΝΑΤΟ. Έχουν υποστηρίξει την Ουκρανία και τη Γεωργία στο παρελθόν, ενέκριναν τη Φινλανδία τον περασμένο χρόνο και θα ήθελαν να δουν τη Σουηδία στη συμμαχία - αν εφαρμοστούν πλήρως οι περιβόητα χαλαροί σουηδικοί νόμοι για την αντιτρομοκρατία, που τώρα τροποποιήθηκαν. Η Τουρκία θέλει ένα μεγάλο ΝΑΤΟ, γιατί από τη δομή και τους κανονισμούς του ΝΑΤΟ ο Ερντογάν έχει δικαίωμα αρνησικυρίας στον πιο ισχυρό οργανισμό ασφάλειας στον κόσμο - όπως και όλα τα μέλη. Όσο μεγαλύτερο τόσο το καλύτερο.
Επομένως, το καλύτερο ερώτημα είναι: Πήρε ο Ερντογάν αυτό που πιστεύει ότι χρειάζεται για τις δικές του ανάγκες ασφαλείας, σχετικά με το Εργατικό Κόμμα του Κουρδιστάν (PKK) και μια πιθανή συμφωνία για μαχητικά αεροσκάφη F-16 με τις Ηνωμένες Πολιτείες, για να προωθήσει την υποψηφιότητα της Σουηδίας; Τι ήταν αυτό το σου δίνω, μου δίνεις;
Είναι σημαντικό να θυμόμαστε ότι η ανακοίνωση του Ερντογάν ήταν μια δήλωση πρόθεσης, να περάσει το θέμα της έγκρισης της Σουηδίας στο τουρκικό κοινοβούλιο, το οποίο ελέγχει το κόμμα του. Έτσι, διατηρεί την ικανότητα να μπλοκάρει ή να καθυστερήσει την ένταξη, εάν η Σουηδία υποχωρήσει από την εφαρμογή της αντιτρομοκρατικής νομοθεσίας ή εάν οι ΗΠΑ αρνηθούν τη συμφωνία για τα F-16. Συνολικά, λοιπόν, δεν έχασε καμία πραγματική μόχλευση, αλλά απέκτησε μια τεράστια οπτική για την Τουρκίας ως υποστηρικτή της Ατλαντικής Συμμαχίας.
Όσον αφορά το δούναι και λαβείν, για την Τουρκία, μπορεί να είναι μόνο δύο πράγματα - δεσμεύσεις κατά του ΡΚΚ από τη Σουηδία και συμφωνία για τα F-16, (και ίσως ευρύτερη στρατηγική εμπλοκή) από την Ουάσιγκτον. Οτιδήποτε άλλο είναι μικρής σημασίας, και αν δεν επιτευχθούν αυτοί οι δύο στόχοι, η συμφωνία είναι κακή για την Άγκυρα. Φυσικά υπάρχει μια οδός διαφυγής - ο Ερντογάν μετέθεσε την ευθύνη στο τουρκικό κοινοβούλιο και δεν ενέκρινε τίποτα άμεσα - αλλά τα κομμάτια είναι τώρα στη θέση τους για ένα καλό deal.
Από την πλευρά του, ο Κρίστοφερ Σκαλούμπα διευθυντής του Transatlantic Security Initiative, διατηρεί ορισμένες επιφυλάξεις. Ο ίδιος εστιάζει στην προοπτική να συμβεί ένα ανάλογο περιστατικό όπως μια άλλη δημόσια καύση του Κορανίου, η οποία θα μπορούσε να χρησιμεύσει εκ νέου ως πρόσχημα για εκτροχιασμό της διαδικασίας. Όπως αναφέρει χαρακτηριστικά, «αυτό το έργο το έχουμε δει και στο παρελθόν» και το ΝΑΤΟ δεν θα πρέπει να βιαστεί να πανηγυρίσει μέχρι το τουρκικό κοινοβούλιο επικυρώσει τη συμφωνία.
Ένιωσε ο Ερντογάν την αδυναμία του Πούτιν;
Ένας άλλος παράγοντας που εξετάζεται, είναι το αν ο Ερντογάν απομακρύνεται από τη σφαίρα επιρροής της Ρωσίας, επαναπροσεγγίζοντας τη Δύση. Αν και είναι μόνο εικασίες, η ανταρσία του Πριγκόζιν και η αδύναμη απάντηση του Κρεμλίνου στην ανταρσία του, υποδηλώνουν αδυναμία του καθεστώτος Πούτιν. Η αντίδραση του Ερντογάν στο αποτυχημένο πραξικόπημα του 2016 στην Τουρκία δεν έδειξε τέτοια ανάμεικτα μηνύματα. Ο Ερντογάν μπορεί να συμπέρανε ότι το να ποντάρει στον Πούτιν μετά την ανταρσία δεν είναι σοφή ιδέα.
Σύμφωνα με την Ρέιτσελ Ρίζο του Atlantic Council, δεν θα ξέρουμε τι θα μπορούσαν να κάνουν οι Ηνωμένες Πολιτείες όσον αφορά τις πωλήσεις F-16 ή άλλες πωλήσεις στρατιωτικού εξοπλισμού στην Τουρκία. Εάν υπήρχε συνεννόηση, οι λεπτομέρειες θα ξεκαθαρίσουν τις επόμενες εβδομάδες. Το αν μια πιθανή συμφωνία είναι καλή συμφωνία, εξαρτάται από τις λεπτομέρειες. Αλλά η πρακτική των διεθνών σχέσεων δεν είναι μια «ξεκάθαρη τέχνη».
Πάντως υπάρχει μια μικρή «λεπτομέρεια» που δείχνει ότι - τουλάχιστον για την ώρα- η Τουρκία δεν απομακρύνεται από τη Ρωσία και αφορά στις εξαγωγές. Όπως αναφέρει το Nordic Monitor, ενώ συνολικά οι τουρκικές εξαγωγές τον Ιούνιο παρουσίαζαν κάμψη 10,5% σε σχέση με το 2022 (ανερχόμενες σε 20,9 δισ. δολάρια), οι εξαγωγές προς τη Ρωσία ακολούθησαν αντίθετη πορεία. Μόνο τον Ιούνιο παρουσίασαν αύξηση 23,9%, ενώ η αύξηση των εξαγωγών προς τη Ρωσία από την αρχή του έτους έφτασε το 88,6%. Το 2022 το συνολικό ύψος των εξαγωγών προς τη Μόσχα ανήλθε σε 2,6 δισ. δολάρια, ενώ φέτος υπολογίζεται να φτάσει τα 4,9 δισ. δολάρια. Οπότε η απομάκρυνση από τη Ρωσία αναμένεται να έχει κόστος για την Άγκυρα.
Η ευρύτερη ατζέντα
Σύμφωνα με τον Γκαλίπ Νταλέι του Middle East Council on Global Affairs, η ένταξη της Σουηδίας στο ΝΑΤΟ υπήρξε ως «υποσημείωση» στην ατζέντα της Τουρκίας έναντι της Δύσης και πιο συγκεκριμένα προς τις ΗΠΑ.
«Οι προσδοκίες της Άγκυρας για τα F-16 από την Ουάσιγκτον ήταν εμφανείς σε αυτή τη διαδικασία από την πρώτη μέρα. Ωστόσο, η Τουρκία επεδίωξε επίσης μια γενική ομαλοποίηση και βελτίωση των σχέσεών της με τις χώρες της ΕΕ και τις ΗΠΑ γενικότερα, μέσω της διαδικασίας της ένταξης της Σουηδίας, χρησιμοποιώντας την ως αφορμή για μια συζήτηση επί μιας ευρύτερης ατζέντας», δήλωσε ο Νταλέι.
Πέρα των ζητημάτων της τρομοκρατίας σε συνάρτηση με τη Σουηδία, σύμφωνα με τον Νταλέι ο Ερντογάν πέτυχε αυτό που ήθελε σχετικά με τους δεσμούς Τουρκίας-Ευρωπαϊκής Ένωσης συνδέοντας, επί της ουσίας γραπτώς, τα ζητήματα της Άγκυρας με την ΕΕ με την προσχώρηση της Σουηδίας στο ΝΑΤΟ.
Στην κοινή δήλωση αναφέρθηκε στην παγωμένη διαδικασία ένταξης της Τουρκίας στην ΕΕ, με τη Σουηδία να εκφράζει την υποστήριξη στις προσπάθειες αναβίωσης των ενταξιακών συνομιλιών. Η Άγκυρα είναι υποψήφια για ένταξη από το 2005 και οι διαπραγματεύσεις δεν έχουν προχωρήσει από το 2016.
Πριν ταξιδέψει στο Βίλνιους, ο Ερντογάν συνέδεσε την ένταξη της Σουηδίας στο ΝΑΤΟ με την επανέναρξη των συνομιλιών της Τουρκίας με την ΕΕ - ένα αίτημα που απορρίφθηκε αμέσως από την Ουάσιγκτον και το Βερολίνο.
«Πρώτα, ελάτε να ανοίξουμε τον δρόμο για την Τουρκία στην Ευρωπαϊκή Ένωση και μετά θα ανοίξουμε το δρόμο για τη Σουηδία, όπως κάναμε για τη Φινλανδία», είπε πριν μεταβεί στη σύνοδο.
Ο Μαρουάν Καλαμπάν, διευθυντής ανάλυσης πολιτικής στο Αραβικό Κέντρο Έρευνας και Πολιτικών Μελετών στη Ντόχα, είπε ότι ο Τούρκος πρόεδρος γνώριζε ότι αυτή η προϋπόθεση δεν θα εκπληρωνόταν όταν έκανε τη δήλωση. «Ο Ερντογάν προσπάθησε να αποκομίσει το καλύτερο από αυτή τη συμφωνία από τη Σουηδία, τις ΗΠΑ και την ΕΕ», ανέφερε ο Καλαμπάν.
Πρόσθεσε, ωστόσο, ότι ο Ερντογάν ήθελε επίσης να αποφύγει μια πιθανή ευρύτερη κρίση με τη Δύση, καθώς η χώρα του διέρχεται τη χειρότερη οικονομική αναταραχή εδώ και δεκαετίες και κατά πολλές απόψεις το ΔΝΤ είναι προ των πυλών της Άγκυρας.
Παράλληλα, ο Ερντογάν αύξησε τα διακυβεύματα συνδέοντας τις φιλοδοξίες της Τουρκίας για την ΕΕ και τη Σουηδία στο ΝΑΤΟ, για να αποκτήσει την υποστήριξη που ήθελε σχετικά με την τελωνειακή ένωση και τα ταξίδια των Τούρκων πολιτών χωρίς βίζα.
Για μια ακόμη φορά το διεθνές γεωπολιτικό σκηνικό άλλαξε. Τα πιόνια έχουν στηθεί στη σκακιέρα και οι κινήσεις αναμένονται με ενδιαφέρον. Σίγουρα, το ενδιαφέρον θα στραφεί στο θέμα των F-16 και στο πώς η κυβέρνηση Μπάιντεν θα ισορροπήσει ανάμεσα στο να πουλήσει τα μαχητικά και τα κιτ αναβάθμισης τους στην Άγκυρα, κατευνάζοντας παράλληλα τις έντονες αντιρρήσεις στο Κογκρέσο και την απαίτηση για επιβολή δικλείδων ασφαλείας ότι δεν χρησιμοποιηθούν κατά συμμάχων των ΗΠΑ- και εν προκειμένω της Ελλάδας.
Και βέβαια, ενδιαφέρον έχει να φανεί πόσο θα κρατήσει το «θαύμα» του... αναβαπτισμένου Ευρωπαίου και Δυτικού Ταγίπ Ερντογάν, αλλά όλα αυτά θα φανούν εν ευθέτω χρόνο.
