Σε αχαρτογράφητα νερά εισέρχεται πλέον η πολιτική αλλά και οικονομική κατάσταση στην Τουρκία, μετά την αιφνιδιαστική εκστρατεία του πρόεδρου Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν κατά του πιο εξέχοντος πολιτικού αντιπάλου του, λίγες μόλις ημέρες προτού ο Εκρέμ Ιμάμογλου λάβει και επισήμως το χρίσμα του υποψηφίου προέδρου του CHP εν όψει των εκλογών του 2028.
Όπως φαίνεται, ο δρόμος του Ερντογάν προς την τρίτη προεδρική θητεία αξίζει το τίμημα της αποσταθεροποίησης της αγοράς, όπως χαρακτηριστικά αναφέρουν πολιτικοί σχολιαστές. Η κυβέρνηση του Ερντογάν προσπάθησε να απομακρύνει την έρευνα για τον Ιμάμογλου από τον ίδιο τον πρόεδρο, λέγοντας ότι οι Τούρκοι εισαγγελείς δεν ενεργούν υπό πολιτική πίεση. Ωστόσο, η σύλληψη, η φυλάκιση και η ακύρωση του πτυχίου του δημάρχου της Κωνσταντινούπολης έρχεται σε μια κρίσιμη στιγμή για τις προοπτικές της παγκόσμιας οικονομίας και των γεωπολιτικών εξελίξεων, την ώρα που η Άγκυρα φιλοδοξεί να αναδειχθεί σε σημαντικό παίχτη και να βελτιώσει τις σχέσεις της με την ΕΕ.
«Η κυβέρνηση έχει μια αίσθηση ανανεωμένης εμπιστοσύνης στη σχέση της με την ΕΕ λόγω της ανάγκης του μπλοκ να ενισχύσει τις άμυνές του», δήλωσε στο Bloomberg η Σέλβα Μπαχάρ Μπαζίκι, οικονομολόγος στο Bloomberg Economics στην Άγκυρα.
Η στάση της ΕΕ
Ωστόσο, στη σύνοδο κορυφής, η ΕΕ δεν έκρυψε τη δυσαρέσκειά της για τις εξελίξεις στην Τουρκία, σημειώνοντας πως ο σεβασμός των θεμελιωδών δικαιωμάτων και του κράτους δικαίου είναι αναπόσπαστο μέρος των σχέσεων ΕΕ-Τουρκίας.
Αναφορά στην Τουρκία γίνεται και στη Λευκή Βίβλο για την Άμυνα, που παρουσίασε την Τετάρτη η Κομισιόν, επισημαίνοντας ότι η ΕΕ θα συνεχίσει να συμμετέχει εποικοδομητικά ως προς την ανάπτυξη μιας αμοιβαία επωφελούς εταιρικής σχέσης σε όλους τους τομείς κοινού ενδιαφέροντος με βάση την ισότιμη δέσμευση της Τουρκίας να προχωρήσει σε μια πορεία συνεργασίας σε όλα τα θέματα που έχουν σημασία για την ίδια. Σημειώνεται επίσης ότι η Τουρκία «είναι υποψήφια προς ένταξη στην ΕΕ και μακροχρόνιος εταίρος στον τομέα της κοινής άμυνας και ασφάλειας».
Ένα από τα γκρίζα σημεία, τα οποία σύμφωνα με στελέχη των Βρυξελλών, θα πρέπει να αποσαφηνίσουν οι ηγέτες των κρατών-μελών της ΕΕ, είναι το κατά πόσο θα μπορεί να συμμετάσχει η Τουρκία στο χρηματοδοτικό εργαλείο SAFE για την χορήγηση δανείων ύψους 150 δισ. ευρώ.
Ο δρόμος προς τρίτη θητεία
Ο 71χρονος Ερντογάν, ο οποίος βρίσκεται στην εξουσία για 22 χρόνια, κρατά τον έλεγχο σε όλους σχεδόν τους τομείς του κράτους. Με τους στενούς συνεργάτες του να σπείρουν φημολογίες ότι θα θέσει ξανά υποψηφιότητα, η επιθετική του εκστρατεία κατά των επικριτών, κυρίως του Ιμάμογλου, θεωρείται από ορισμένους ως προσπάθεια υπονόμευσης κάθε απειλής που θα μπορούσε να σταθεί εμπόδιο σε αυτή την πορεία.
Οι προεδρικές εκλογές δεν πρόκειται να διεξαχθούν πριν το 2028, αλλά οι νομικές διευθετήσεις μιας τρίτης θητείας -που επί του παρόντος απαγορεύεται βάσει του συντάγματος- σημαίνουν ότι η αναταραχή έχει ήδη ξεκινήσει. Ενώ ο Ερντογάν είπε ότι δεν θα επιδιώξει άλλη θητεία, οποιαδήποτε αλλαγή γνώμης ή προσπάθεια επιλογής διαδόχου θα γινόταν πιο ομαλή με τον πιο δημοφιλή πολιτικό της αντιπολίτευσης της Τουρκίας εκτός κάδρου.
Έχοντας νικήσει τους επιλεγμένους διεκδικητές του Ερντογάν σε δύο διαδοχικές εκλογές στη μεγαλύτερη πόλη της Τουρκίας, ο δήμαρχος θεωρείται ως ο πιο ικανός πολιτικός που αμφισβήτησε το σερί νικών του Ερντογάν.
Το τοπίο των αγορών και οι ξένοι επενδυτές
Με την κλιμάκωση της εκστρατείας κατά του πολιτικού αντιπάλου του Εκρέμ Ιμάμογλου να είναι σε πλήρη εξέλιξη, οι επενδυτές διερωτώνται για τον αντίκτυπο που θα έχει η έκβαση της όλης υπόθεσης, μία ημέρα αφότου το τουρκικό ενεργητικό υπέστη τη μεγαλύτερη πτώση παγκοσμίως. Οι αρχές ανέφεραν ότι οι τράπεζες πούλησαν έως και 9 δισ. δολάρια για να στηρίξουν τη λίρα, ενώ η κεντρική τράπεζα αύξησε το overnight επιτόκιο χορηγήσεων κατά δύο ποσοστιαίες μονάδες στο 46% σε μία απρογραμμάτιστη συνεδρίαση σήμερα Πέμπτη για να στηρίξει το νόμισμα. Αρκετές τράπεζες, συμπεριλαμβανομένης της HSBC Holdings, κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου ότι μπορεί να αυξηθούν οι ρευστοποιήσεις το υπόλοιπο διάστημα.
Το θέμα τώρα είναι ότι με μία μόλις κίνηση, οι επιτυχίες που θα μπορούσε να επικαλεστεί ο Ερντογάν τους τελευταίους 18 μήνες τέθηκαν υπό δοκιμασία, εν μέσω ανησυχιών ότι η σύλληψη του Ιμάμογλου σηματοδοτεί μια επικίνδυνη καμπή για την Τουρκία – ακόμη και σε μία χώρα που έχει συνηθίσει σε χρόνια αυταρχισμού υπό την κυριαρχία του.
Η κατάσταση δείχνει πώς οι πολιτικές εξελίξεις μπορούν να μεταφραστούν γρήγορα σε οικονομικές συνέπειες, καθώς οι επενδυτές συχνά ανταποκρίνονται με βάση τους αντιληπτούς κινδύνους για τη διακυβέρνηση και τη σταθερότητα. Τα νομικά προβλήματα στο πρόσωπο του Ιμάμογλου, οι συνεπακόλουθες ρευστοποιήσεις στο χρηματιστήριο και η ραγδαία άνοδος στις αποδόσεις των κρατικών ομολόγων δείχνουν τον άμεσο και σοβαρό αντίκτυπο της πολιτικής αστάθειας στην οικονομία.
Παρότι δεν υπάρχει άμεση ανησυχία ότι οι κινήσεις του Ερντογάν στην εσωτερική πολιτική σκηνή θα οδηγήσουν σε αλλαγή της οικονομικής του κατεύθυνσης, ακόμη και αν οι επενδυτές έχουν καεί στο παρελθόν, αναλυτές προειδοποιούν ότι αυτό θα λειτουργούσε μακροπρόθεσμα σε βάρος της Τουρκίας.
Οι επενδυτές που επέστρεψαν επιφυλακτικά στις τουρκικές αγορές από τότε που ο Ερντογάν εγκατέλειψε τις ανορθόδοξες πολιτικές του, οι οποίες είχαν βυθίσει την χώρα σε κρίση, θα σκεφθούν εάν θα μείνουν σε μία χώρα όπου αμφισβητείται η δέσμευση του Τούρκου προέδρου στο κράτος δικαίου και στις οικονομικές μεταρρυθμίσεις. Ήδη, η Capital Economics υπογραμμίζει ότι η σύλληψη του Ιμάμογλου εγείρει ανησυχίες για την ευρύτερη ατζέντα μεταρρυθμίσεων.
Η δραματική πτώση της λίρας αποτελεί άλλωστε μέρος μιας ευρύτερης τάσης νομισματικής αστάθειας στην Τουρκία, η οποία έχει αντιμετωπίσει σημαντικές πληθωριστικές πιέσεις τα τελευταία χρόνια. Η υποτίμηση της λίρας έχει καταστροφικές επιπτώσεις στην αγοραστική δύναμη των απλών πολιτών και επιδεινώνει τον ήδη υψηλό πληθωρισμό. Τέτοιες οικονομικές συνθήκες συχνά οδηγούν τους επενδυτές να αναζητήσουν καταφύγιο σε πιο σταθερά νομίσματα, επιδεινώνοντας την καθοδική πορεία της λίρας. Και εάν η εμπιστοσύνη των επενδυτών συνεχίσει να μειώνεται, μπορεί να οδηγήσει σε παρατεταμένη οικονομική ύφεση στην Τουρκία.
Οι σχέσεις Βρυξελλών – Άγκυρας
«Πέρασε τον Ρουβίκωνα. Δεν υπάρχει επιστροφή από εδώ για αυτόν», δήλωσε στους Irish Times ο πρώην βουλευτής Σουάτ Κινικλίογλου.
Ο Γκάλιπ Ντιλέϊ στο Chatham House είπε ότι η σύλληψη του Ιμάμογλου θα μπορούσε να μειώσει τις προσδοκίες της Άγκυρας να χρησιμοποιήσει τους ενισχυμένους δεσμούς άμυνας και ασφάλειας με την Ευρώπη για να αναπτύξει μια ευρύτερη σχέση με τη γηραιά ήπειρο. «Ο δήμαρχος της Κωνσταντινούπολης είναι η δεύτερη πιο σημαντική εκλεγμένη θέση στη χώρα μετά τον πρόεδρο. Το πρόβλημα είναι ότι αυτό που βλέπουμε τώρα θα δηλητηριάσει τη σχέση», συμπλήρωσε.
Γερμανός αξιωματούχος ανέφερε στους FT ότι είναι αδύνατο να αγνοηθεί η Τουρκία δεδομένου του μεγέθους της αμυντικής βιομηχανίας της. «Αλλά είμαστε στην αρχή της συζήτησης και είναι στα χέρια της Τουρκίας να κάνει αυτή τη συζήτηση ευκολότερη ή δυσκολότερη. Θα θέλαμε η Τουρκία να το έκανε πιο εύκολο. Αλλά οι τελευταίες εξελίξεις δείχνουν ότι πηγαίνει σε διαφορετική κατεύθυνση».
Πίσω από την κίνηση Ερντογάν
Ωστόσο, η νέα σημασία της Άγκυρας για την ευρωπαϊκή άμυνα, σε συνδυασμό με την επιστροφή του Τραμπ στον Λευκό Οίκο, μπορεί να ήταν και οι παράγοντες που ενθάρρυναν τον Ερντογάν να κινηθεί εναντίον του κύριου αντιπάλου του, όπως σχολιάζουν πολιτικοί αναλυτές. Η σιγή του Λευκού Οίκου και η λακωνική ανακοίνωση του αμερικανικού υπουργείου Εξωτερικών απέναντι στις τελευταίες εξελίξεις στην Τουρκία γεννούν αρκετά ερωτήματα.
Η Σέντα Ντέμιραλπ, καθηγήτρια πολιτικών επιστημών στο Πανεπιστήμιο Işık της Κωνσταντινούπολης, είπε στους FT ότι οι ΗΠΑ έκαναν την στροφή αυτής της πολιτικής ευκολότερη δηλώνοντας ότι μπορούν να συνεργαστούν με τους ανθρώπους που αποκαλούμε ισχυρούς».
Ο Ιμάμογλου, ο οποίος ανέβηκε στην πολιτική προβολή αφού νίκησε τον υποψήφιο του Ερντογάν για να γίνει δήμαρχος της Κωνσταντινούπολης το 2019, ξεχωρίζει ως ένας από τους λίγους πολιτικούς που απευθύνονται σε ένα ευρύ φάσμα ψηφοφόρων, συμπεριλαμβανομένων Κούρδων, συντηρητικών και κοσμικών.
Αναλυτές υποστηρίζουν ότι οι κινήσεις ήταν ένα ξεκάθαρο σημάδι ότι ο Ερντογάν δεν θέλει να έχει κανένα ρίσκο στο στο δρόμο του πριν από τις επόμενες προεδρικές εκλογές.
Άλλωστε και άλλοι πολιτικοί του αντίπαλοι βρέθηκαν πίσω από τα κάγκελα.
Ο Σελαχατίν Ντεμιρτάς, ένας χαρισματικός ηγέτης της κουρδικής αντιπολίτευσης που αμφισβήτησε τον Ερντογάν για την προεδρία, βρίσκεται στη φυλακή από το 2016, παρά το γεγονός ότι το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων αποφάσισε ότι φυλακίστηκε άδικα για τις πολιτικές του ομιλίες.
Ο Ουμίτ Οζντάγκ, ηγέτης του μικρού υπερεθνικιστικού κόμματος Νίκη, φυλακίστηκε τον Ιανουάριο με την κατηγορία ότι προσέβαλε τον Ερντογάν και υποκίνησε λεκτική μίσους με αναρτήσεις στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης κατά των προσφύγων.
Τώρα, ο Ιμάμογλου αντιπροσωπεύει ένα νέο σύνορο: ποτέ πριν ο Ερντογάν δεν κινήθηκε τόσο αποφασιστικά ενάντια στην κυρίαρχη αντιπολίτευση και τον επίδοξο υποψήφιο για τις εκλογές του παλαιότερου κόμματος της Τουρκίας, το οποίο ιδρύθηκε από τον Μουσταφά Κεμάλ Ατατούρκ, τον ιδρυτή της σύγχρονης τουρκικής δημοκρατίας.
Οι επικριτές του Ερντογάν και η αντιπολίτευση πίστευαν εδώ και καιρό ότι ο υποβόσκων αυταρχισμός οδηγείται από έναν πρωταρχικό παράγοντα: την αποφασιστικότητά του να παραμείνει στην εξουσία, όπως χαρακτηριστικά αναφέρουν οι FT.
Σύμφωνα με τους ισχύοντες κανόνες, θα μπορούσε να διεκδικήσει και νέα θητεία εάν το κοινοβούλιο ζητήσει εκλογές πριν από τη λήξη της θητείας του ή εάν τροποποιηθεί το σύνταγμα. Αλλά αυτό θα απαιτούσε σημαντική υποστήριξη της αντιπολίτευσης για να αποκτήσει μια υπερπλειοψηφία στο κοινοβούλιο.
Ο Χαμίς Κίνεαρ, ανώτερος αναλυτής της Μέσης Ανατολής και της Βόρειας Αφρικής στην εταιρεία πληροφοριών κινδύνου Verisk Maplecroft, υπογράμμισε στη βρετανική εφημερίδα ότι το μεγάλο ρίσκο τώρα είναι ότι η σύλληψη του Ιμάμογλου μπορεί να συσπειρώσει την αντιπολίτευση.
