Ενώ το εσωτερικό της Τουρκίας έχει μετατραπεί σε «καζάνι που βράζει» με τις συνεχιζόμενες διαδηλώσεις υπέρ του δημάρχου της Κωνσταντινούπολης, Εκρέμ Ιμάμογλου, μετά την προφυλάκισή του και τις εις βάρος του κατηγορίες, το γεωπολιτικό αποτύπωμα και η διεθνής παρουσία της Άγκυρας δεν έχουν υποστεί την παραμικρή «ουλή».
Διαπίστωση που κάνει εύκολα αντιληπτό ότι το παγκόσμιο περιβάλλον είναι ανεκτικό για τον Ερντογάν και αυτό ακριβώς εκμεταλλεύεται ο Τούρκος πρόεδρος για να περάσει τις απολυταρχικές γραμμές του στο εσωτερικό της χώρας. Το ερώτημα είναι πόσο μακριά είναι αποφασισμένος να φθάσει.
Ο Τούρκος πρόεδρος και διοικητής του δεύτερου μεγαλύτερου στρατού του ΝΑΤΟ πιστεύει ότι ο κόσμος τον χρειάζεται περισσότερο απ' ό,τι χρειάζεται να συμμετάσχει σε έναν αγώνα για τη δημοκρατία της χώρας. Με τις ΗΠΑ και την Ευρώπη να απασχολούνται με τις προκλήσεις ασφαλείας, ο Ερντογάν έχει τοποθετηθεί ως βασικός διαμεσολαβητής ισχύος σε διάφορες περιφερειακές συγκρούσεις του πλανήτη, από την Ουκρανία έως τη Μέση Ανατολή και την Αφρική.
«Δεν περιμένω καμία ουσιαστική απώθηση από την Ευρώπη ή τις ΗΠΑ», δήλωσε στο Bloomberg ο Σόνερ Κειγκπτέι, διευθυντής του Τουρκικού Ερευνητικού Προγράμματος στο Ινστιτούτο της Ουάσιγκτον για την Πολιτική της Εγγύς Ανατολής.
H Γκόναλ Τολ, πολιτική επιστήμονας και συγγραφέας του βιβλίου «Πόλεμος του Ερντογάν - Η μάχη στο εσωτερικό και στη Συρία», το θέτει πολύ ξεκάθαρα, λέγοντας στο Politico πως η εξήγηση σε όλα αυτά που συμβαίνουν βρίσκεται πέρα από τα σύνορα της Τουρκίας: Ο Τούρκος ηγέτης πιθανότατα ενθαρρύνθηκε από την εξελισσόμενη γεωπολιτική στροφή της χώρας του, και έτσι θεώρησε ότι αυτή η στιγμή ήταν η κατάλληλη για να ξετυλίξει τα σχέδιά του.
Συνεπώς, ο Ερντογάν κάνει αυτό που κάνουν καλύτερα οι αυταρχικοί, δράττεται της γεωπολιτικής συγκυρίας για να σβήσει τη δημοκρατική αντιπολίτευση στο εσωτερικό και να κερδίσει γεωπολιτικούς πόντους στο εξωτερικό.
Η γεωπολιτική πάνω από τη Δημοκρατία
Εκτός από κάποιες αντιρρήσεις από τις ευρωπαϊκές πρωτεύουσες, η διεθνής κατακραυγή μετά την επίσημη σύλληψη του δημάρχου της Κωνσταντινούπολης μετά την απόφαση τουρκικού δικαστηρίου την Κυριακή, «έλαμψε» δια της απουσίας της. Ο απερχόμενος καγκελάριος της Γερμανίας χαρακτήρισε την κράτησή του «καταθλιπτική», ενώ το Στέιτ Ντιπάρτμεντ των ΗΠΑ έκανε λόγο για εσωτερικό ζήτημα.
«Πιστεύω ότι ο πρόεδρος είχε μια υπέροχη συνομιλία με τον Ερντογάν πριν από δύο ημέρες – πραγματικά μεταμορφωτική», δήλωσε την Παρασκευή ο ειδικός απεσταλμένος του Αμερικανού προέδρου Ντόναλντ Τραμπ, Στιβ Γουίτκοφ, απορρίπτοντας τις ανησυχίες για τις διαδηλώσεις που πυροδότησε η κράτηση του Ιμάμογλου. «Υπάρχουν πολλά καλά, θετικά νέα που έρχονται από την Τουρκία αυτή τη στιγμή ως αποτέλεσμα αυτής της συνομιλίας» πρόσθεσε.
Η κυβέρνηση της Τουρκίας λέει ότι οι εισαγγελείς δεν ενεργούν υπό πολιτική πίεση σε ό,τι αφορά στην προφυλάκιση και τις κατηγορίες που απαγγέλθηκαν στον Ιμάμογλου. Πολλοί επικριτές, ωστόσο, βρέθηκαν φέτος πίσω από τα κάγκελα μετά την αμφισβήτηση του Ερντογάν, στο πλαίσιο ενός κύματος συλλήψεων και ερευνών. Όμως, η φυλάκιση ενός τόσο υψηλού προφίλ αξιωματούχου, όπως ο Ιμάμογλου, που ευρέως θεωρείται ικανός να νικήσει τον Ερντογάν στις επόμενες εκλογές, είναι άνευ προηγουμένου.
Ο Ερντογάν πιθανότατα υπολόγισε ότι η ανερχόμενη στρατηγική σημασία της Τουρκίας υπερτερεί των δημοκρατικών της ελλείψεων. Είναι ένα στοίχημα που, μέχρι στιγμής, έχει αποδώσει πολιτικά - ακόμη και όταν οι επενδυτές απορρίπτουν το τουρκικό ενεργητικό και απειλούν να αναιρέσουν την πρόσφατη πρόοδο στην αντιμετώπιση του πληθωρισμού και της προσέλκυσης επενδυτικών κεφαλαίων στην χώρα.
«Αυτό που γίνεται όλο και πιο σαφές είναι η αποφασιστικότητα του Ερντογάν να οδηγήσει την Τουρκία προς την πλήρη απολυταρχία, απομακρύνοντας το ανταγωνιστικό αυταρχικό μοντέλο που χαρακτήρισε τη διακυβέρνηση της χώρας την τελευταία δεκαετία», δήλωσε στο Bloomberg ο Βολφάνγκο Πικόλι, συμπρόεδρος της εταιρείας συμβούλων Teneo.
Yπό αυτές τις συνθήκες, το μοναδικό πράγμα που θα μπορούσε να πείσει ή αναγκάσει τον Ερντογάν να αλλάξει πορεία είναι οι μαζικές διαμαρτυρίες και οι αγορές - δύο παράγοντες πάνω στους οποίους ο Ερντογάν δεν έχει κανέναν έλεγχο, σύμφωνα με αναλυτές. Θα μπορέσουν να το κάνουν ωστόσο;
Δεδομένου ότι η τουρκική οικονομία δεν στηρίζεται στην εξαγωγή πρώτων υλών, αλλά στην προσέλκυση ξένων επενδύσεων και στον τουρισμό και αυτό που βλέπουν σήμερα οι επενδυτές τους τρομάζει και τους κάνει να τραπούν σε φυγή.
Τα ατού της Άγκυρας
Ο πόλεμος στην Ουκρανία έχει κάνει την Ευρώπη να εξαρτάται όλο και περισσότερο από την Τουρκία, της οποίας το διευρυνόμενο στρατιωτικό αποτύπωμα και οι αμυντικές δυνατότητες την καθιστούν πολύτιμο σύμμαχο, καθώς ο Τραμπ επανεξετάζει τις δεσμεύσεις των ΗΠΑ για την ασφάλεια στην Ευρώπη.
Για χρόνια, η σχέση της Άγκυρας με την ΕΕ ήταν τεταμένη - ιδιαίτερα λόγω των εντάσεων με την Ελλάδα και την Κύπρο, αλλά και λόγω των ανησυχιών για την αυταρχική στροφή του Ερντογάν, που είχε παγώσει την προοπτική της χώρας για στενότερους δεσμούς με την ένωση.
Όμως, καθώς η Ευρωπαϊκή Επιτροπή αποφάσισε να ανοίξει την πόρτα σε ορισμένες τρίτες χώρες - συμπεριλαμβανομένης της Τουρκίας, του Ηνωμένου Βασιλείου και της Νορβηγίας - να συνεργαστούν στενότερα με την ΕΕ στο νέο αμυντικό της πρόγραμμα ύψους 150 δισ. ευρώ, η Άγκυρα έσπευσε να εκμεταλλευθεί αυτό το άνοιγμα, όπως σημειώνει το Euractiv.
Ως εκ τούτου, τις τελευταίες εβδομάδες, η Τουρκία εμπλέκεται όλο και περισσότερο στις ευρωπαϊκές συνόδους κορυφής για την ασφάλεια και ανώτεροι αξιωματούχοι έχουν καταστήσει σαφές ότι ενδιαφέρονται.
Μια επαναλαμβανόμενη αφήγηση στους διαδρόμους των Βρυξελλών είναι τώρα ότι η Τουρκία παραμένει ομοϊδεάτης εταίρος και σύμμαχος και τα μακροπρόθεσμα συμφέροντα ασφάλειας θα πρέπει να υπερισχύουν των βραχυπρόθεσμων συμφερόντων ολίγων.
Όπως και στο παρελθόν, ο Ερντογάν γνωρίζει ότι έχει όλα τα σημεία πίεσης και μπορεί να τα χρησιμοποιήσει, όπως έκανε στο παρελθόν με τη συμφωνία ΕΕ - Τουρκίας για τους πρόσφυγες και πιο πρόσφατα με τη σύναψη διμερούς συμφώνου για τους πρόσφυγες με την Ιταλία.
Αυτή τη φορά, η συμφωνία θα μπορούσε να συνεπάγεται στενότερη αμυντική και οικονομική συνεργασία με την ΕΕ σε αντάλλαγμα για την περιφερειακή ασφάλεια.
Άλλωστε, η στρατηγική γεωγραφική θέση της Τουρκίας την καθιστά κλειδί για τον έλεγχο των Στενών του Βοσπόρου, μιας σημαντικής ναυτιλιακής και εμπορικής διόδου που εξασφαλίζει πρόσβαση από τη Μαύρη Θάλασσα στη Μεσόγειο, την οποία δεν δίστασε να κλείσει στα ρωσικά πολεμικά πλοία τις πρώτες μέρες του πολέμου. Εάν, στο μέλλον για παράδειγμα, υπάρξει ανάγκη για ευρωπαϊκά πολεμικά πλοία να έχουν πρόσβαση στη Μαύρη Θάλασσα, η Άγκυρα κρατά το κλειδί.
Ο διάβολος στις λεπτομέρειες
Όσον αφορά στην πρόσβαση στην αμυντική χρηματοδότηση της ΕΕ, ένας αυξανόμενος αριθμός διπλωματών της ΕΕ πιστεύει ότι είναι θέμα χρόνου η Ευρώπη να πρέπει να δει την πραγματικότητα και να επεκτείνει τη βάση των εταίρων της για να αντικαταστήσει την εξάρτηση από τις ΗΠΑ.
Παρά την προσέγγιση της Γαλλίας στον τομέα της άμυνας, να δοθεί προτεραιότητα στην αγορά ευρωπαϊκού αμυντικού εξοπλισμού, αξιωματούχος της ΕΕ δήλωσε στο Euractiv ότι «πλησιάζουμε στον τομέα της άμυνας και άλλων χωρών».
Η συμμετοχή τρίτων χωρών στο ευρωπαϊκό δανειοδοτικό εργαλείο SAFE εξαρτάται από το αν μπορούν να εξασφαλίσουν μια συμφωνία ασφάλειας και άμυνας με την ΕΕ – την οποία ούτε το Ηνωμένο Βασίλειο ούτε η Τουρκία έχουν.
Εν τω μεταξύ, μία τέτοια εμπορική συμφωνία αμυντικής βιομηχανίας θα χρειαζόταν μόνο μια ειδική πλειοψηφία των κρατών μελών για να εγκριθεί, πράγμα που σημαίνει ότι η Ελλάδα και η Κύπρος, που παραδοσιακά αντιτίθενται στην ένταξη της Άγκυρας σε οποιοδήποτε ευρωπαϊκό σύστημα άμυνας και ασφάλειας, θα μπορούσαν να παραμεριστούν.
Αυτή η συμφωνία μπορεί να υπογραφεί απευθείας μεταξύ της τρίτης χώρας και της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, σύμφωνα με προσχέδιο κειμένου, το οποίο τώρα μπορεί να τροποποιηθεί από τα κράτη μέλη για να αυστηροποιήσει περαιτέρω - ή να χαλαρώσει - τις απαιτήσεις.
Το γεγονός ότι η Τουρκία έχει κρατήσει μία ισορροπία μεταξύ της ευθυγράμμισης με τη Δύση και τη Ρωσία, φαίνεται να αποτελεί δευτερεύουσα ανησυχία. Η Άγκυρα δεν έχει συμμετάσχει στις κυρώσεις της Δύσης κατά της Μόσχας ως απάντηση στην πλήρους κλίμακας εισβολή της στην Ουκρανία, διατηρώντας σε μεγάλο βαθμό ζωντανούς τους ισχυρούς οικονομικούς και ενεργειακούς δεσμούς της.
Θα κλείσει τα μάτια;
Η πρόσφατη σύλληψη του Ιμάμογλου έχει προκαλέσει ανησυχία στους ηγέτες της ΕΕ.
Όμως, παρά την έντονη κριτική του Γερμανού Καγκελαρίου Όλαφ Σολτς, οι Γερμανοί αξιωματούχοι έσπευσαν να τονίσουν ότι το Βερολίνο δεν θα σταθεί εμπόδιο σε στενότερη αμυντική συνεργασία. Οι Γάλλοι αξιωματούχοι των Ηλυσίων απείχαν από δημόσια σχόλια.
Ανώτεροι αξιωματούχοι της ΕΕ κάλεσαν τις τουρκικές αρχές να συμμορφωθούν με τα δημοκρατικά πρότυπα, σημειώνοντας ότι ο σεβασμός των θεμελιωδών δικαιωμάτων και του κράτους δικαίου είναι ουσιώδης για τη διαδικασία ένταξης στην ΕΕ. Ωστόσο, η πλειοψηφία των ηγετών της ΕΕ παρέμειναν βουβοί στην κριτική τους.
Σύντομα, οι Βρυξέλλες ενδέχεται να αντιμετωπίσουν μια πράξη εξισορρόπησης σχετικά με το τι ακριβώς πρέπει να κάνουν με την «καυτή πατάτα» για άλλη μια φορά. Ορισμένοι διπλωμάτες της ΕΕ πιστεύουν, σύμφωνα πάντα με το Euractiv, ότι θα μπορούσε να κλείσει τα μάτια στο θέμα υπέρ της στρατηγικής αναγκαιότητας.
