Κεντρικός Τραπεζίτης εξηγεί γιατί «τράπεζα» και «πτώχευση» συνδέονται «στενά» ακόμα και σήμερα

Το Οικονογράφημα και άλλες φορές στο παρελθόν έχει μεταφέρει αυτούσια κομμάτια άρθρων ή τοποθετήσεων στις γραμμές του, όταν έκρινε ότι είχαν κάτι σημαντικό να προσφέρουν στους αναγνώστες του Insider.gr.

Για τον λόγο αυτό στο σημερινό σημείωμα επιλέγει να μεταφέρει ολόκληρη και χωρίς σχόλια, την ομιλία (29/9 στο Συνέδριο Flairs) του Κλάους Κνότ, Ολλανδού Κεντρικού Τραπεζίτη, για το αν και με ποιο τρόπο, υπάρχει ο κίνδυνος μιας ευρωπαϊκής Lehman Brothers σήμερα, δέκα πέντε χρόνια μετά τον Σεπτέμβρη του 2008.

«Ευχαριστώ. Και τι αναζωογονητικό θέμα μου ζητήσατε να μιλήσω! Ως πρόεδρος ενός οργανισμού που είναι υπεύθυνος για την τραπεζική εποπτεία, το να πρέπει να μιλάς για τράπεζες που χρεοκοπούν μοιάζει λίγο με ομιλία για τις πιο θεαματικές αποτυχίες σου.

Αλλά το νηφάλιο γεγονός είναι ότι δεν μπορούμε ποτέ να αποκλείσουμε το ενδεχόμενο πτώχευσης των τραπεζών.

Στην πραγματικότητα, οι ίδιες οι λέξεις τράπεζα και πτώχευση είναι στενά συνδεδεμένες. Η λέξη πτώχευση προέρχεται από την ιταλική «banca rotta», που κυριολεκτικά σημαίνει «σπασμένη τράπεζα». Η ιστορία λέει ότι στην Ιταλία της Αναγέννησης υπήρχε μια παράδοση να σπάει τον πάγκο ενός τραπεζίτη εάν αθετούσε την πληρωμή. Για να δει το κοινό ότι ο τραπεζίτης, ο ιδιοκτήτης του πάγκου, δεν ήταν πλέον σε θέση να συνεχίσει την επιχείρησή του.

Παρά τα ισχυρά αποθέματα ασφαλείας, παρά την εποπτεία, οι τράπεζες μπορούν να χρεοκοπήσουν. Όλα αυτά αποτελούν μέρος ενός υγιούς, δυναμικού, ανταγωνιστικού τραπεζικού τομέα.

Και στην πραγματικότητα, στην παρούσα συγκυρία, με τα επιτόκια να έχουν αυξηθεί – ενώ δικαιολογείται να διατηρηθεί ο πληθωρισμός υπό έλεγχο – ο κίνδυνος ατυχημάτων αυξάνεται.

Όπως λένε οι Αμερικανοί: «Κάθε φορά που η Fed πατάει φρένο, κάποιος περνάει από το παρμπρίζ».

Το πρόβλημα είναι, φυσικά, ότι μια πτώχευση τράπεζας μπορεί να απειλήσει τη χρηματοπιστωτική σταθερότητα. Λόγω της μετάδοσης, επειδή οι τράπεζες είναι διασυνδεδεμένες και λόγω του ζωτικού ρόλου που διαδραματίζουν οι τράπεζες στην οικονομία.

Έτσι, ένα από τα διδάγματα από την παγκόσμια χρηματοπιστωτική κρίση είναι ότι εμείς –δηλαδή οι κεντρικές τράπεζες, οι εποπτικές αρχές και οι ίδιες οι τράπεζες– θα πρέπει να είμαστε πλήρως προετοιμασμένοι για μια αποτυχία, εάν συμβεί. Έτσι ώστε η τράπεζα να μπορεί να “αποδημήσει” με ομαλό τρόπο και οι βασικές δημόσιες λειτουργίες να μπορούν να συνεχιστούν.

Για να σας δείξω τι συμβαίνει όταν δεν είστε επαρκώς προετοιμασμένοι, επιτρέψτε μου να σας πω μία ή δύο ιστορίες για τη Fortis, τον πρώην βελγο-ολλανδικό χρηματοπιστωτικό όμιλο ετερογενών δραστηριοτήτων.

Τον Σεπτέμβριο και τον Οκτώβριο του 2008, συμμετείχα, ως ανώτερος βοηθός του προηγούμενου διοικητή, στις συνεδριάσεις διαχείρισης κρίσεων στις Βρυξέλλες για την πρόληψη της επικείμενης κατάρρευσης της Fortis. Εκείνη την εποχή, έπρεπε ακόμη να βασιστούμε σε γενικούς πτωχευτικούς νόμους και εκκαθάριση αφερεγγυότητας που ήταν εντελώς ακατάλληλοι για χρηματοπιστωτικά ιδρύματα. Ιδιαίτερα για εκείνους τους θεσμούς που παρέχουν κρίσιμες οικονομικές λειτουργίες. Λειτουργίες που πρέπει να διατηρηθούν. Έτσι έπρεπε να αυτοσχεδιάσουμε πολύ. Για παράδειγμα, δεν είχαμε τα νομικά μέσα για να επιβάλουμε ζημίες στους μετόχους, διατηρώντας παράλληλα τον όμιλο ετερογενών δραστηριοτήτων σε λειτουργία. Το υφιστάμενο πλαίσιο για την ανταλλαγή πληροφοριών και τον συντονισμό πολιτικής μεταξύ των εποπτικών αρχών της χώρας προέλευσης και της χώρας υποδοχής ήταν ελαττωματικό, για να το θέσω ήπια. Και δεν υπήρχε προκαθορισμένο σχέδιο χρηματοδότησης σε περίπτωση εξυγίανσης. Θυμάμαι ότι μόλις επιτεύχθηκε η συμφωνία για την εθνικοποίηση των ολλανδικών τμημάτων του Fortis, το ολλανδικό δημόσιο ταμείο έπρεπε να βγει στην αγορά για να συγκεντρώσει 50 δισεκατομμύρια ευρώ σχεδόν εν μία νυκτί. Ένα μεγάλο μέρος αυτού ήταν απαραίτητο για να εξασφαλιστεί χρηματοδότηση για τη Fortis Bank Netherlands.

Τα 50 δισεκατομμύρια, ήταν σχεδόν το ένα πέμπτο του εθνικού μας χρέους πριν από την κρίση. Επιπλέον, έπρεπε να παράσχουμε μαζική έκτακτη βοήθεια ρευστότητας. Θα μπορούσα να συνεχίσω και να συνεχίσω. Θα μπορούσε εύκολα να γίνει η ευρωπαϊκή μας Lehman-στιγμή.

Πριν από το 2008, δεν είχαμε σκεφτεί ποτέ αυτά τα πράγματα με διεξοδικό και συνεπή τρόπο. Ως αποτέλεσμα, έπρεπε να λάβουμε πολλά ad hoc μέτρα κατά τη διάρκεια της παγκόσμιας χρηματοπιστωτικής κρίσης. Τα μέτρα αυτά ήταν επιτυχημένα βραχυπρόθεσμα, υπό την έννοια ότι μπορέσαμε να αποτρέψουμε μια ακόμη μεγαλύτερη καταστροφή. Αλλά μακροπρόθεσμα το κοινωνικό κόστος ήταν υψηλό. Η χρήση των χρημάτων των φορολογουμένων για τη στήριξη των τραπεζών δεν έτυχε θετικής υποδοχής από την κοινωνία και δημιούργησε στρεβλά κίνητρα. Ιδιωτικά κέρδη, δημόσιες ζημίες.

Για ένα σταθερό τραπεζικό σύστημα πρέπει να υπάρχει μια αξιόπιστη απειλή ότι οι τράπεζες, όπως και κάθε άλλη εταιρεία, μπορούν να κλείσουν εάν αναλάβουν υπερβολικό κίνδυνο. Αυτή η αξιόπιστη απειλή μπορεί να υπάρξει μόνο εάν υπάρχει ένα αξιόπιστο σύστημα για την παύση λειτουργίας προβληματικών τραπεζών χωρίς να προκληθεί ένας οικονομικός Αρμαγεδδών.

Έτσι, μετά την παγκόσμια χρηματοπιστωτική κρίση, οι κυβερνήσεις, οι κεντρικές τράπεζες και οι εποπτικές αρχές, υπό την ηγεσία της G20 και του Συμβουλίου Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας, βελτίωσαν τα εργαλεία τους για να καταστήσουν τις τράπεζες πιο ανθεκτικές. Μετριάζοντας τους κινδύνους και δημιουργώντας αποθέματα ασφαλείας. Και για τις περιπτώσεις όπου αυτές οι πρώτες και δεύτερες γραμμές άμυνας δεν επαρκούν, οικοδομήσαμε επίσης μια τρίτη γραμμή άμυνας, το πλαίσιο εξυγίανσης: νομοθεσία, μέσα, αρχές, απαιτήσεις σχεδιασμού τόσο για τις αρχές όσο και για τις τράπεζες, προκειμένου να διασφαλίσουμε ότι η πτώχευση μιας τράπεζας δεν αποσταθεροποιεί το χρηματοπιστωτικό σύστημα και δεν απειλεί βασικές δημόσιες λειτουργίες όπως η αποταμίευση και η πληρωμή.

Τα τελευταία 12 χρόνια, έχει αναπτυχθεί μια ολόκληρη υποδομή εξυγίανσης. Αυτό ισχύει για τον τραπεζικό τομέα, αλλά και για τους ασφαλιστές και τους κεντρικούς αντισυμβαλλομένους, αν και σε λιγότερο προηγμένο επίπεδο στις περισσότερες δικαιοδοσίες. Σε πολλές χώρες σήμερα, υπάρχουν εντεταλμένες αρχές εξυγίανσης που διαθέτουν τις απαραίτητες νομικές εξουσίες και επιχειρησιακή ικανότητα για να παρεμβαίνουν και να εξυγιανθούν χρηματοπιστωτικά ιδρύματα που δεν είναι πλέον βιώσιμα. Για τις επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνται διεθνώς, έχουν συσταθεί ομάδες διαχείρισης κρίσεων, οι οποίες υποστηρίζονται από συμφωνίες διασυνοριακής συνεργασίας. Μεγάλες, παγκοσμίως δραστηριοποιούμενες τράπεζες έχουν καταρτίσει σχέδια ανάκαμψης και εξυγίανσης. Έχουν εργαστεί για την άρση των εμποδίων στη δυνατότητα εξυγίανσης. Επίσης, διενεργούνται εκτιμήσεις της δυνατότητας εξυγίανσης για την αξιολόγηση της αξιοπιστίας και της σκοπιμότητας των στρατηγικών εξυγίανσης.

Ίσως το πιο σημαντικό από όλα είναι η απαίτηση σχεδιασμού.

Όπως είπε ο πρόεδρος των ΗΠΑ Αϊζενχάουερ, «τα σχέδια είναι άχρηστα, αλλά ο σχεδιασμός είναι το παν». Αυτό ισχύει για όλες τις μορφές διαχείρισης κρίσεων. Ο σχεδιασμός της εξυγίανσης των συστημικών χρηματοπιστωτικών επιχειρήσεων έχει συμβάλει στον εντοπισμό και την αντιμετώπιση πληθώρας νομικών και επιχειρησιακών ζητημάτων που θα μπορούσαν να αποτελέσουν εμπόδιο στην ομαλή εξυγίανση. Αυτό βελτίωσε επίσης σημαντικά τις ικανότητες των επιχειρήσεων και άλλων ενδιαφερόμενων μερών να υποστηρίξουν τη δυνατότητα εξυγίανσης.

Κατά κάποιο τρόπο, η επίλυση μπορεί να συγκριθεί με το έργο των διευθυντών κηδειών... Κανείς δεν θέλει να πεθάνει, αλλά όταν συμβαίνει οι κηδείες παίζουν χρήσιμο ρόλο στην προστασία της κοινωνίας από, ας πούμε, τις αρνητικές εξωτερικότητες του θανάτου.

Σήμερα, η εφαρμογή του πλαισίου εξυγίανσης έχει προχωρήσει πολύ, ιδίως σε χώρες που φιλοξενούν παγκοσμίως συστημικά σημαντικές τράπεζες. Η στρατηγική εξυγίανσης μετά την πτώχευση είναι σχετικά σαφής ιδίως για τις πολύ μεγάλες τράπεζες: διάσωση με ίδια μέσα και συνέχιση των δραστηριοτήτων μετά, για παράδειγμα, από ένα μόνο σαββατοκύριακο εξυγίανσης.

Έτσι, στα χαρτιά, όλα φαίνονται αρκετά καλά. Αλλά μπορούμε πραγματικά να διεκδικήσουμε την επιτυχία; Ενώ η εξυγίανση ήταν πολύ σημαντική για την αντιμετώπιση του προβλήματος που ήταν πολύ μεγάλη για να καταρρεύσει, η ομαλή εξυγίανση μιας προβληματικής μεγάλης τράπεζας δεν έχει ακόμη δοκιμαστεί.

Η πιο γνωστή υπόθεση εξυγίανσης μέχρι σήμερα είναι η Banco Popular, μια μεσαίου μεγέθους ισπανική τράπεζα που αντιμετώπισε προβλήματα το 2017. Σε αυτή την περίπτωση, υπήρχε ένα μεγάλο κόμμα, η Santander, διαθέσιμη που ήταν πρόθυμη να αναλάβει την Banco Popular. Αλλά δεν υπάρχει πάντα ένας μεγάλος αγοραστής διαθέσιμος στη σωστή τιμή.

Φυσικά, νωρίτερα φέτος είχαμε την περίπτωση της Credit Suisse. Στην περίπτωση αυτή, η εξυγίανση εφαρμόστηκε μόνο εν μέρει. Τα λεγόμενα ομόλογα AT1 διαγράφηκαν, αλλά οι μέτοχοι, οι οποίοι φυσικά βρίσκονται χαμηλότερα στην ιεραρχία των πιστωτών, πήραν πίσω ένα μέρος των χρημάτων τους, 3 δισεκατομμύρια ευρώ συνολικά. Επιπλέον, η εξαγορά από τη UBS περιελάμβανε κρατική εγγύηση. Εάν η UBS χάσει περισσότερα από 5 δισ. ευρώ από την εξαγορά της Credit Suisse, το ελβετικό κράτος θα είναι “καλό” (σ.σ. απέναντι στην UBS) για τα επόμενα 9 δισ. ευρώ.

Η μερική εξυγίανση της Credit Suisse προκάλεσε κάποια έκπληξη. Σύμφωνα με το Συμβούλιο Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας, οι χρηματοπιστωτικές αγορές είχαν τιμολογήσει σε πλήρη εξυγίανση. Ωστόσο, οι ελβετικές αρχές ανέφεραν ότι δεν ήταν επαρκώς προετοιμασμένες γι' αυτό.

Έτσι, το μάθημα από την Credit Suisse είναι ότι τόσο οι αρχές εξυγίανσης όσο και οι τράπεζες θα πρέπει να σκεφτούν ακόμη περισσότερο τη ζωή... μετά θάνατον. Σχετικά με το τι χρειάζεται για να αφεθούν οι τράπεζες να πτωχεύσουν με συντεταγμένο τρόπο χωρίς να προκαλέσουν αστάθεια στο ευρύτερο χρηματοπιστωτικό σύστημα. Διότι αυτή είναι μια ευθύνη για την οποία οι πολίτες μας καθιστούν υπόλογους.

Μια πρόσφατη περίπτωση στη χώρα μας, την οποία θέλω επίσης να αναφέρω, ήταν η πτώχευση της Amsterdam Trade Bank πέρυσι, μιας μικρής τράπεζας με ξένη μητρική εταιρεία.

Αυτή η περίπτωση είναι μάλλον άτυπη, με την έννοια ότι η αιτία της χρεοκοπίας δεν ήταν κακές αποφάσεις δανεισμού ή προβλήματα διακυβέρνησης, αλλά απλώς οι κυρώσεις κατά της Ρωσίας. Αυτό οδήγησε πολλούς παρόχους υπηρεσιών να σταματήσουν τις υπηρεσίες τους προς την ATB, αναγκάζοντας την τράπεζα να κλείσει. Τούτου λεχθέντος, επρόκειτο για μια μάλλον ξεκάθαρη περίπτωση του τρόπου με τον οποίο πραγματοποιούμε εξυγίανση μικρότερων τραπεζών στις Κάτω Χώρες, συγκεκριμένα μέσω της κήρυξης πτώχευσης και της ενεργοποίησης του συστήματος εγγύησης των καταθέσεων. Σε αυτήν την περίπτωση, τα πράγματα εξελίχθηκαν πολύ γρήγορα και ομαλά, γεγονός που ήταν σημαντικό για την αξιοπιστία του συστήματος εγγύησης των καταθέσεων.

Ως δευτερεύουσα σημείωση, εμείς στην κεντρική τράπεζα ήμασταν ένας από τους πιστωτές της ATB. Σε τελική ανάλυση, είμαστε "η τράπεζα για τις τράπεζες", και υπό αυτή την ιδιότητα είχαμε εκκρεμή χρηματοδότηση που σχετίζεται με τη νομισματική πολιτική. Όπως γνωρίζετε, τα περιουσιακά στοιχεία που θεωρούνται ασφαλή μπορούν να μετατραπούν σε άχρηστα εν μία νυκτί σε περίπτωση πιθανής χρεοκοπίας.

Έτσι, μερικοί από τους ανθρώπους μας εργάστηκαν το Σαββατοκύριακο του Πάσχα για να πάρουν τα χρήματά μας πίσω. Είμαι στην ευχάριστη θέση να πω ότι τα καταφέραμε.

Η ATB ήταν μια μικρή τράπεζα, η οποία έκανε την εξυγίανση σχετικά απλή. Στις μεσαίου μεγέθους τράπεζες, με περισσότερες διασυνοριακές δραστηριότητες, τα πράγματα πιθανότατα θα είναι λίγο πιο περίπλοκα. Σε κάθε περίπτωση, αυτό που είναι σαφές είναι ότι η εξυγίανση μιας μεσαίου μεγέθους ή μεγάλης τράπεζας στην Ολλανδία θα συνεπαγόταν σχεδόν σίγουρα ένα bail-in τόσο των πιστωτών όσο και των μετόχων. Μετά τη χρηματοπιστωτική κρίση του 2008, απλώς δεν υπάρχει δημόσια στήριξη στην ολλανδική κοινωνία για τη διάσωση μιας τράπεζας με χρήματα των φορολογουμένων.

Συνολικά, αυτό που έχουμε δει στην Ευρώπη μέχρι στιγμής είναι μια ποικιλία προτιμήσεων όσον αφορά την εξυγίανση προβληματικών τραπεζών, κατά προτίμηση εκτός του ευρωπαϊκού καθεστώτος εξυγίανσης, κάνοντας χρήση των εθνικών επιλογών. Μερικές φορές αποτελεσματική και αποδοτική, μερικές φορές περιλαμβάνει μια σημαντική διάσωση, μερικές φορές χρηματοδοτείται από το κράτος. Επομένως, είναι θετικό το γεγονός ότι η Ευρωπαϊκή Επιτροπή υπέβαλε προτάσεις για μεγαλύτερο εξορθολογισμό των καθεστώτων εξυγίανσης. Αν και αυτό δεν σημαίνει απαραίτητα ότι η εξυγίανση θα εφαρμοστεί αυτόματα σε οποιαδήποτε παραπαίουσα τράπεζα στην Ευρώπη. Δεν πρέπει να ξεχνάμε τον τελικό μας στόχο, και αυτός είναι η αποτελεσματική εξυγίανση μιας προβληματικής τράπεζας.

Υποθέτω ότι η δουλειά δεν θα τελειώσει ποτέ εντελώς, και δεν είναι γραφτό να είναι. Ο σχεδιασμός της εξυγίανσης είναι μια συνεχής διαδικασία που έχει καταστεί απαραίτητο συμπλήρωμα της προληπτικής εποπτείας συνεχιζόμενης δραστηριότητας. Αυτό σημαίνει για εσάς είναι: memento mori, το οποίο, όπως γνωρίζετε, στα λατινικά σημαίνει «θυμήσου ότι είσαι θνητός».

Συνεχίστε τις τραπεζικές σας δραστηριότητες όπως πάντα, αλλά: να είστε προετοιμασμένοι, να τακτοποιήσετε το σπίτι σας, για παν ενδεχόμενο. Σχετικά με αυτό το μάλλον... χαρούμενο σημείωμα θα ήθελα τώρα να ολοκληρώσω, και είμαι περισσότερο από ευτυχής να δεχθώ τις ερωτήσεις σας. Και σε περίπτωση που αν θέλετε ποτέ να εργαστείτε για μια τράπεζα που δεν μπορεί να χρεοκοπήσει, ακόμη και με αναμενόμενο έλλειμμα δισεκατομμυρίων, σκεφτείτε την DNB...».

*Ο κ. Κνότ πολύ διακριτικά αναφέρθηκε προς το τέλος της ομιλίας μόνο έμμεσα στο γεγονός ότι η ενοποίηση της τραπεζικής αγοράς παραμένει σε εκκρεμότητα στην Ευρωζώνη κάνοντας μνεία της του ότι «η Ευρωπαϊκή Επιτροπή υπέβαλε προτάσεις για μεγαλύτερο εξορθολογισμό των καθεστώτων εξυγίανσης». Ήτοι οτι η Κομισιόν έχει εδώ και καιρό προτείνει την αναθεώρηση του ρόλου του ESM ώστε να μπορεί με το Ταμείο του (400 δις ευρώ) να παίξει καθοριστικό ρόλο χρηματοδότη σε περιπτώσεις «Lehman Brothters», αλλά η νομιμοποίηση της αλλαγής αυτής παραμένει σε εκκρεμότητα από την κυβέρνηση της Ιταλίας, της χώρας όπου οι «κίνδυνοι» που περιέγραψε ο κ. Κνότ είναι περισσότερο ζωντανοί από οπουδήποτε αλλού...

Γ. Αγγέλης