Ένα παθητικό κτίριο καταναλώνει έως και 10 φορές λιγότερη ενέργεια από ένα αντίστοιχο συμβατικό κτίριο ή έως και 6 φορές λιγότερη ενέργεια από ένα κατηγορίας Α+ κατά ΚΕΝΑΚ, γεγονός που το καθιστά ιδανικό όχημα για την υλοποίηση του οράματος των «έξυπνων πόλεων» και την μείωση των εκπομπών άνθρακα σε σύντομο χρονικό διάστημα. Η πρόκληση για τα μεγάλα αστικά κέντρα της Ελλάδας εξακολουθεί να είναι η εξοικονόμηση ενέργειας στις παλιές ενεργοβόρες πολυκατοικίες και σε ολόκληρα κτίρια, ένα ζήτημα που στο εξωτερικό έχει αρχίσει να επιλύεται μέσω της εφαρμογής των αρχών του παθητικού κτιρίου. Η Ελλάδα παρουσιάζει επίσης τα δικά της success story στην Αθήνα, την Πάτρα, την Κοζάνη και την Κέρκυρα και η πρόκληση πλέον είναι η διεύρυνση της εφαρμογής του παθητικού κτιρίου στα αστικά κέντρα.
Ο κ. Στέφανος Παλλαντζάς, πρόεδρος του Ελληνικού Ινστιτούτου Παθητικού Κτιρίου εξηγεί με απλά λόγια τι είναι το παθητικό κτίριο, πόσο κοστίζει και πως μπορούν να εφαρμοστούν οι αρχές του σε υφιστάμενα και νέα κτίρια ενώ αναφέρεται στα επίπεδα εξοικονόμησης ενέργειας, στα επιτυχημένα παραδείγματα στη χώρα μας αλλά και στα θεσμικά εμπόδια και τις πρακτικές λύσεις που μπορούν να υιοθετηθούν για την ευρεία εφαρμογή των παθητικών κτιρίων.
1)Πρακτικά πόσο εύκολη είναι η εφαρμογή των αρχών των παθητικών κτιρίων στην Ελλάδα; Αφορούν μόνο σε νέα κτίρια ή και σε παρεμβάσεις σε υφιστάμενα;
Όσο εύκολο είναι να φτιάξουμε και έναν καλό ελληνικό καφέ! Οι 5 βασικές αρχές του παθητικού κτιρίου (μόνωση, κουφώματα, θερμογέφυρες, αεροστεγανότητα και μηχανικός αερισμός με ανάκτηση θερμότητας) είναι αρχές φυσικής των κτιρίων που θα έπρεπε να ισχύουν σε κάθε κτίριο, καινούργιο ή υφιστάμενο εδώ και δεκαετίες. Αν με ρωτάτε γιατί δεν ισχύουν? Μα γιατί ζήσαμε την εποχή της επάρκειας των φθηνών ορυκτών καυσίμων. Αυτή η εποχή ολοκληρώνεται πιο γρήγορα από όσο πολλοί φαντάζονται, και γιατί τα ορυκτά καύσιμα λιγοστεύουν και δεν είναι πια τόσο φθηνά, και γιατί εμείς καταστρέφουμε συστηματικά τον πλανήτη με την αλόγιστη σπατάλη τους. Όσον αφορά τους στόχους εξοικονόμησης, θα σας αντιστρέψω την ερώτηση : ας μου τεκμηριώσει κάποιος πως θα πετύχουμε τους στόχους της εξοικονόμησης ενέργειας που αναφέρονται στις ευρωπαϊκές πολιτικές αλλά και στο εθνικό σχέδιο για την ενέργεια και το κλίμα και τον άρτι αφιχθέντα και σε διαβούλευση κλιματικό νόμο, χωρίς δραστική εξοικονόμηση ενέργειας στα κτίρια? Τι θα γίνει για παράδειγμα με τις πολυκατοικίες της Αθήνας και των μεγάλων αστικών κέντρων που με μεγάλη δυσκολία μπαίνουν στο «εξοικονομώ» σαν ολόκληρα κτίρια; Θα κάνουμε μόνο μεμονωμένες παρεμβάσεις σε διαμερίσματα με αμφίβολα αποτελέσματα και αυξημένο κόστος; Η θα ακολουθήσουμε το παράδειγμα της Ιταλίας και της Βουλγαρίας που δίνουν χρηματοδοτικά κίνητρα έως και 110% στις πολυκατοικίες για να αναβαθμιστούν με εντυπωσιακά αποτελέσματα τα δύο τελευταία χρόνια;
2)Σε τι επίπεδα κινείται το κόστος μια παθητικής κατοικίας (μονοκατοικίας) συγκρινόμενη με μια συμβατική κατοικία;
Το κόστος κατασκευής μιας παθητικής κατοικίας δεν διαφέρει ιδιαίτερα από αυτό μιας αντίστοιχης Α+ κατά ΚΕΝΑΚ. Μια καλά σχεδιασμένη παθητική κατοικία μπορεί να κοστίσει τελικά λιγότερο από την αντίστοιχη συμβατική Α+. Σε αυτό σημαντικό ρόλο παίζει ο εκπαιδευμένος και πιστοποιημένος αρχιτέκτονας και η ομάδα που θα αναλάβει το σχεδιασμό και την υλοποίηση του κτιρίου. Στατιστικά ξέρουμε ότι το κόστος μπορεί να είναι έως και 10% ακριβότερο από ένα συμβατικό Α+. Όμως αυτό μειώνεται όσο πιο έμπειρη είναι η ομάδα σχεδιασμού. Ακόμη όμως και ένα ελαφρά αυξημένο κόστος αποσβένεται εύκολα και γρήγορα με την εντυπωσιακή εξοικονόμηση κατά τη χρήση. Ένα παθητικό κτίριο καταναλώνει έως και 10 φορές λιγότερο από ένα αντίστοιχο σημερινό κτίριο ή έως και 6 φορές από ένα καινούργιο Α+ κατά ΚΕΝΑΚ, πράγμα που σημαίνει πως η απόσβεση μπορεί να είναι και κάτω από 5 χρόνια χρήσης. Επιπλέον όφελος προκύπτει και από την δραστικά μειωμένη ανάγκη συντήρησης του κτιρίου λόγω της πλήρους θωράκισης του κελύφους και των μικρών και απλών συστημάτων. Και προσέξτε κάτι σημαντικό: το παθητικό κτίριο προσφέρει επακριβώς ότι υπόσχεται. Αυτό είναι και το μεγάλο του πλεονέκτημα, σε αντίθεση με το μεγάλο performance gap που παρατηρείται σε όλα τα κτίρια που σχεδιάζονται με τον εθνικό κανονισμό.
3)Υπάρχουν ήδη κάποια επιτυχημένα παραδείγματα ιδιωτικών κατοικιών σε διάφορα μέρη της Ελλάδας. Η κατασκευή των παθητικών κτιρίων επηρεάζεται από γεωγραφικούς παράγοντες ή μπορεί να εφαρμοστεί ανεξαιρέτως σε όλες τις περιοχές π.χ στο κέντρο της Αθήνας;
Έχουμε καλά παραδείγματα και στην Αθήνα και στην Κοζάνη, και στην Κέρκυρα και στην Πάτρα. Σε λίγο καιρό ολοκληρώνονται σπίτια στην Κρήτη και στην Πάρο, αλλά και στην Φλώρινα και στην Καλαμάτα. Τα παθητικό κτίριο δεν έχει και δεν βάζει περιορισμούς. Είναι ένα παγκόσμιο πρότυπο με παραδείγματα πλέον σε όλα τα μήκη και τα πλάτη του πλανήτη. Πολλές πόλεις όπως οι Βρυξέλλες και η Νέα Υόρκη, περιφέρειες όπως η Βρετανική Κολομβία, χώρες όπως ο Καναδάς και η Ιρλανδία ενσωματώνουν το πρότυπο του Παθητικού Κτιρίου στους εθνικούς κανονισμούς. Και μια και με ρωτάτε συγκεκριμένα για το κέντρο της Αθήνας, ειλικρινά θα σας πω πως δεν βλέπω άλλη λύση για τον πυκνό αστικό ιστό της Αθήνας από την μαζική εφαρμογή του προτύπου του παθητικού κτιρίου. Έχουμε κάνει στο ΕΙΠΑΚ μια μελέτη σκοπιμότητας , με ειδικό για το σκοπό αυτό λογισμικό ενεργειακού σχεδιασμού που διαθέτουμε, για οικοδομικά τετράγωνα της Κυψέλης και τα αποτελέσματα ήταν εντυπωσιακά. Σκοπεύουμε το αμέσως προσεχές διάστημα να κάνουμε και για το σύνολο του κέντρου της Αθήνας. Τεχνικά λοιπόν οι λύσεις είναι δεδομένες, υπολογισμένες και εφικτές Χρειάζονται όμως γενναίες πολιτικές αποφάσεις, γιατί το 80% αυτών των κτιρίων θα υπάρχουν και το 2050 κι αν συνεχίσουν να καταναλώνουν όσο σήμερα, κανείς δεν θα θέλει και δεν θα μπορεί να μένει πλέον σε αυτά.
4)Πόσο εφικτό είναι να επεκτείνουμε την εφαρμογή των αρχών των παθητικών κτιρίων στο δημόσιο τομέα; Υπάρχουν θεσμικά ή άλλα εμπόδια;
Τα δημόσια κτίρια και ειδικότερα τα εκπαιδευτικά κτίρια είναι ίσως τα πιο ενεργοβόρα κτίρια στη χώρα μας. Δυστυχώς ακόμη και σήμερα δημοπρατούνται σχολεία με τεχνολογίες και σχεδιασμό του προηγούμενου αιώνα. Πρόσφατα είδα δημοπράτηση έργου ενεργειακής αναβάθμισης σχολείου όπου αντικαθιστούσαν τον παλιό καυστήρα πετρελαίου με καινούργιο, πάλι πετρελαίου!!! Φυσικά υπάρχουν θεσμικά εμπόδια, όπως υπάρχουν και συντεχνιακά συμφέροντα. Αλλά κατά τη γνώμη μου τα σημαντικότερα προβλήματα είναι δύο:
(1) το πολύ χαμηλό επίπεδο κατάρτισης του επιστημονικού προσωπικού των τεχνικών υπηρεσιών του δημόσιου τομέα και κύρια της τοπικής αυτοδιοίκησης. Από το 2010 όταν η χώρα απέκτησε Κανονισμό Ενεργειακής Απόδοσης Κτιρίων, ελάχιστα πράγματα έχουν γίνει για την σοβαρή κατάρτιση των μηχανικών του δημοσίου. Σοβαρές ευθύνες γιαυτό έχει το ΤΕΕ, αλλά για την κατάρτιση έχουν και όλες οι βαθμίδες της εκπαίδευσης και κύρια τα Πολυτεχνεία. Σε ελάχιστα τμήματα και με μεμονωμένες πρωτοβουλίες καθηγητών υπάρχουν προπτυχιακά μαθήματα ενεργειακού σχεδιασμού κτιρίων.
(2) Αυτός καθαυτός ο ΚΕΝΑΚ ο οποίος «γέρασε» μια και είναι ένας κανονισμός ο οποίος σχεδιάστηκε για να βγάζει τις ελάχιστες απαιτήσεις για έκδοση οικοδομικής άδειας Β και σήμερα δεν μπορεί να ανταποκριθεί στα κτίρια ΝΖΕΒ. Και ενώ ΤΕΕ και Υπουργείο υπογράφουν μνημόνια συνεργασίας για την αναθεώρηση του ΚΕΝΑΚ, αυτός παραμένει ως έχει δημιουργώντας και τώρα και πολύ περισσότερο στο μέλλον σημαντικά εμπόδια στον σχεδιασμό καλύτερων κτιρίων.
5)Στο εξωτερικό όπου το παθητικό κτίριο είναι πιο διαδεδομένο, υπάρχουν χρηματοδοτικά προγράμματα τύπου «εξοικονομώ» που να υποστηρίζουν την εφαρμογή του από τους καταναλωτές και τις επιχειρήσεις; Πιστεύετε ότι οι αποδόσεις ενός παθητικού κτιρίου μπορούν να επιτευχθούν μέσω των προγραμμάτων «εξοικονομώ» ή χρειάζεται άλλη προσέγγιση; Τι θα προτείνατε;
Τα προγράμματα τύπου «εξοικονομώ» δεν είναι πανάκεια. Το «εξοικονομώ» είναι πρόγραμμα ευαισθητοποίησης και θα καλύψει μόλις το 10% των κτιρίων μέχρι το 2030. Επομένως θα πρέπει να αφορά πολύ καλά παραδείγματα που να ευαισθητοποιήσουν τον υπόλοιπο κόσμο. Αυτό όμως δεν συμβαίνει, αλλά και να συνέβαινε δεν φτάνει. Είναι προφανές ότι χρειάζονται άλλα κίνητρα πολύ πιο τολμηρά και πιο αποτελεσματικά. Χρειάζονται π.χ. γενναίες φοροαπαλλαγές σε προϊόντα και υπηρεσίες ενεργειακής αναβάθμισης. Χρειάζονται τραπεζικά χρηματοδοτικά εργαλεία που να δίνουν κίνητρο εξοικονόμησης και να θέτουν ταυτόχρονα αυστηρούς όρους σχεδιασμού και πιστοποίησης. Χρειάζονται κοινωνικές παρεμβάσεις όπως οι ενεργειακές κοινότητες για να μετατραπούν οι πολίτες από αδύναμους καταναλωτές σε δυναμικούς παρόχους. Χρειάζεται πιο γενναία αξιοποίηση των ανανεώσιμων πηγών και πλήρης κατάργηση κάθε χρήσης ορυκτού καυσίμου. Όμως αυτά λύνονται με τον ένα ή τον άλλο τρόπο. Παρόλα αυτά σε πολλούς η εξοικονόμηση ενέργειας στα κτίρια φαίνεται ακόμη βουνό. Δεν πρέπει να ξεχνάμε μια σημαντική παράμετρο. Η εξοικονόμηση ενέργειας αυτοχρηματοδοτείται. Χρειάζεται μόνο μια χρηματοδοτική εκκίνηση και μετά μπορεί να μοχλεύσει μόνη της τα εξοικονομούμενα χρήματα και να αυτοτροφοδοτηθεί με κεφάλαιο. Εδώ το πρότυπο του παθητικού κτιρίου έρχεται να παίξει έναν πολύ σημαντικό ρόλο, μια και ο σωστός σχεδιασμός αποφέρει καλύτερα αποτελέσματα εξοικονόμησης βήμα - βήμα, άρα και μεγαλύτερη εξοικονόμησης χρημάτων με μικρότερο κόστος.
6)Πρόσφατα δημοσιεύθηκε μια μελέτη του ΕΜΠ όπου αναφέρεται ότι η θέρμανση με αντλίες θερμότητας είναι πιο κοστοβόρα από τον απλό καυστήρα. Στην Ελλάδα, από το 2030 θα απαγορεύεται η χρήση καυστήρα στα κτίρια αλλά οι εναλλακτικές τελικά είναι περιορισμένες...
Η πιο φθηνή ενέργεια είναι αυτή που δεν καταναλώνεται. Το ξέρω, καταντάει μονότονο να το λέμε, αλλά όσο συγκρίνουμε συστήματα θέρμανσης έχοντας ένα κτίριο που χάνει από παντού, απλά αυξομειώνουμε τα λεφτά που συνεχίζουμε να πετάμε σε έναν τρύπιο κουβά. Τρία πράγματα πρέπει να κάνουμε πριν αρχίσουμε να συγκρίνουμε συστήματα θέρμανσης : ΜΟΝΩΣΗ , ΜΟΝΩΣΗ και ΜΟΝΩΣΗ! Αν καταφέρουμε και έχουμε ένα καλά μονωμένο και αεροστεγανό κτίριο, με σωστά παράθυρα και υαλοπίνακες, ένα κτίριο με κορυφαία θερμική άνεση και ασύγκριτη ποιότητα εσωτερικής ατμόσφαιρας, λόγω του συστήματος ελεγχόμενου μηχανικού αερισμού με ανάκτηση θερμότητας που θα διαθέτει, αν αξιοποιούμε επιτόπου τις ΑΠΕ για τη λίγη ενέργεια που χρειαζόμαστε, τότε, πιστέψτε με, καρφί δεν θα μας καίγεται για το σύστημα θέρμανσης και τις τιμές των καυσίμων. Και σας το λέω ζώντας σε ένα τέτοιο σπίτι εδώ και 6 χρόνια. Δεν ξέρω τι θα πει λογαριασμός ενέργειας, δεν με απασχολεί η τωρινή αύξηση των τιμών, δεν με αφορά η ενεργειακή φτώχεια.
7)Η Ταξινομία τείνει να εντάξει το φυσικό αέριο και τα πυρηνικά στις βιώσιμες επενδύσεις. Κάποιοι παράγοντες αναφέρουν ότι η ενεργειακή κρίση δεν αφήνει περιθώρια να αποκλείονται κάποια μεταβατικά καύσιμα …
Το ποια συμφέροντα στον κλάδο της ενέργειας επικρατούν κάθε περίοδο σε παγκόσμιο επίπεδο και τι επιβάλλουν στα κράτη και τους λαούς είναι στην εποχή της κλιματικής κρίσης κάτι διαρκώς μεταβαλλόμενο. Σήμερα είναι το φυσικό αέριο, αύριο μπορεί να είναι τα πυρηνικά, μεθαύριο το υδρογόνο. Θα το ξαναπώ άλλη μια φορά! Αν οι πολίτες ενημερωθούν σωστά και υπεύθυνα, αν το επιστημονικό και τεχνικό προσωπικό καταρτιστεί ολοκληρωμένα, αν το θεσμικό πλαίσιο εκσυγχρονιστεί, αν τα χρηματοδοτικά σχήματα τολμήσουν και δώσουν κίνητρα, αν η κοινωνία αποφασίσει ότι η μόνη άμυνα της σε αυτή τη λαίλαπα καταστροφής του πλανήτη είναι η δραστική εξοικονόμηση ενέργειας στις βασικές δραστηριότητες των ανθρώπων δηλαδή στα κτίρια που ζουν το 80% της ζωής και στις μετακινήσεις τους, τότε δεν θα ξανασυζητήσουμε ξανά για «μεταβατικά καύσιμα» , δεν θα συζητήσουμε γενικά για «καύσιμα». Ακούγεται ουτοπικό? Δεν είναι! Μπορεί και θα γίνει πραγματικότητα και είναι κρίμα στην Ελλάδα να χάσουμε για μια ακόμη φορά το τραίνο.
