Η ανεξέλεγκτη οικιστική επέκταση και η μεγάλης έκτασης διάνοιξη δρόμων αποτελούν βασικές αιτίες της καταστροφής των οικοσυστημάτων με άμεσες συνέπειες για την ελληνική πανίδα. Η Ελλάδα ξεκινά την ανανέωση του «Κόκκινου Καταλόγου» για τα είδη που αντιμετωπίζουν κίνδυνο στο πλαίσιο της στρατηγικής συνεργασίας που έχει υπογράψει ο Οργανισμός Φυσικός Περιβάλλοντος και Κλιματικής Αλλαγής (ΟΦΥΠΕΚΑ) με τη Διεθνή Ένωση Προστασίας της Φύσης (IUCN). Εκατό αξιολογητές θα συμμετέχουν στην καταγραφή των ειδών, η οποία θα διαρκέσει πάνω από έναν χρόνο και θα παραδοθεί στα τέλη του 2023.
Ο κ. Πέτρος Λυμπεράκης, Πρόεδρος της Ελληνικής Ζωολογικής Εταιρείας, μιλάει στο Insider.gr για τη διαδικασία καταγραφής του νέου κόκκινου καταλόγου για την πανίδα στην Ελλάδα και αναλύει τις αιτίες καταστροφής της ελληνικής πανίδας και τις ιδιαίτερες συνθήκες που επικρατούν στη χώρα μας.
Ακολουθεί η συνέντευξη που παραχώρησε ο κ. Λυμπεράκης στο Insider.gr:
Κύριε Λυμπεράκη, τι πρέπει να συμβεί ώστε ένα είδος να χαρακτηριστεί απειλούμενο στην Ελλάδα; Είναι ίδια τα κριτήρια για όλη την πανίδα, εννοώ ας πούμε για τα πτηνά και για τα μεγάλα θηλαστικά;
Για να χαρακτηριστεί ένας οργανισμός απειλούμενος, υπάρχει μια πολύ επεξεργασμένη μεθοδολογία από την IUCN την οποία ακολουθούμε, όπως εξάλλου όλοι οι σχετικοί επιστήμονες ανά τον κόσμο. Αυτή εξετάζει σειρά σύνθετων κριτηρίων (ενδεικτικά: μέγεθος πληθυσμού, καταγεγραμμένη αύξηση ή μείωσή του, γεωγραφική εξάπλωση κ.ά.) που σχετίζονται με θέματα βιολογίας αλλά και οικολογικών σχέσεων του οργανισμού που είναι υπό διερεύνηση κάθε φορά. Στις οικολογικές σχέσεις, κυρίαρχο ρόλο παίζει το είδος και το μέγεθος των απειλών που δέχεται. Συνεπώς η σύντομη απάντηση είναι ναι: είναι η ίδια δέσμη κριτηρίων για όλους τους οργανισμούς.
Πόσα και ποια είδη αυτή τη στιγμή απειλούνται στην Ελλάδα; Έχουμε σπάνιους πληθυσμούς που δεν εντοπίζονται σε άλλες χώρες της Ευρώπης;
Σύμφωνα με το προηγούμενο Κόκκινο Βιβλίο Απειλούμενων Ειδών Πανίδας (Λεγάκις & Μαραγκού 2009) περίπου το 50% από τα περισσότερα από 1000 είδη που εξετάστηκαν κατατάχθηκαν σε κάποια κατηγορία κινδύνου. Ασφαλώς σε αυτά συγκαταλέγονται και σπάνιοι πληθυσμοί, όπως η μεσογειακή φώκια, ο λαγόγυρος και ο χρυσαετός, αλλά και σημαντικότερο, πολλά είδη ενδημικά της χώρας: Είδη δηλαδή που βρίσκονται στην Ελλάδα και πουθενά αλλού στον κόσμο.
Ποιες περιοχές στη χώρα αντιμετωπίζουν το μεγαλύτερο πρόβλημα;
Τα προβλήματα μάλλον δεν εντοπίζονται γεωγραφικά, αλλά οικοσυστημικά. Το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελούν οι υγρότοποι, οικοσυστήματα που φιλοξενούν πολύ πλούσια βιοποικιλότητα. Οι υγρότοποι, περιοχές προβληματικές για τον μη γνώστη (βάλτοι, βούρκοι, μικρά τέλματα, εκβολές ποταμών) τον προηγούμενο αιώνα αντιμετωπίστηκαν και από την πολιτεία περισσότερο ως πρόβλημα παρά ως περιοχή με υψηλή βιοποικιλότητα και αξία. Έτσι σε μελέτη του 1992, καταγράφηκε ότι από τη δεκαετία του 1920 ως τη συγγραφή της μελέτης είχαμε καταστρέψει (ως έκταση) το 60% των υγροτόπων της χώρας. Μόνο υποθέσεις μπορούμε να κάνουμε για τις επιπτώσεις στη βιοποικιλότητα.
Ποιοι είναι οι βασικοί παράγοντες που οδηγούν στη συρρίκνωση της πανίδας; Να υποθέσω οι καταστροφικές φωτιές, όπως αυτή στη Βόρεια Εύβοια το 2021;
Υπάρχουν δεκάδες σχετικές μελέτες, στις οποίες καταγράφεται συναίνεση ως προς τους κύριους λόγους συρρίκνωσης της βιοποικιλότητας, χωρίς όμως να υπάρχει συναίνεση για την κατάταξή τους. Αυτοί είναι: Η καταστροφή των οικοσυστημάτων, η υπερεκμετάλλευση της φύσης, οι βιολογικές εισβολές (ξενικά είδη), η κλιματική αλλαγή και ο συνδυασμός ρύπανση/μόλυνση.
Τα περισσότερα είναι αρκετά προφανή: π.χ. η υπερεκμετάλλευση αφορά θέματα όπως την εξάντληση των ιχθυοαποθεμάτων από την υπεραλίευση, ή την εκμετάλλευση των δασών (ιδίως των τροπικών) για ξυλεία.
Τα δάση όμως καταστρέφονται ταυτοχρόνως και για τη (ληστρική) αύξηση της γεωργικής γης. Το πρόβλημα είναι πολύ σύνθετο.
Η δική μου εμπειρία δείχνει ασφαλώς τον πρώτο λόγο (καταστροφή των οικοσυστημάτων) ως κυρίαρχο στη χώρα μας. Παραδείγματα από την Ελλάδα έχουν να κάνουν με την καταστροφή υγροτόπων και ακτών που προαναφέρθηκαν, κυρίως για οικιστική επέκταση και για τουριστικούς σκοπούς. Άλλο παράδειγμα έχει να κάνει με την (εξωφρενικής έκτασης) διάνοιξη δρόμων, η οποία συμπαρασύρει δεκάδες άλλες δραστηριότητες που υποβαθμίζουν το περιβάλλον. Ειδική περίπτωση του τελευταίου αποτελεί η διάνοιξη δρόμων σε ψηλά βουνά για την εγκατάσταση αιολικών, τη στιγμή που τεκμηριωμένες μελέτες δείχνουν ότι υπάρχει άφθονος χώρος για την εγκατάστασή τους αλλού, όπου οι επιπτώσεις στη βιοποικιλότητα θα είναι ηπιότερες.
Ποια η σημασία της συνεργασίας με τη Διεθνή Ένωση για την Προστασία της Φύσης; Τι ακριβώς περιλαμβάνει;
Η IUCN που δραστηριοποιείται ήδη αμέσως μετά τον Β’ ΠΠ (με πρωτοβουλία και αρχικά στήριξη από την UNESCO) και έχει μέλη πάνω από 1.400 Κυβερνητικές και Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις, είναι το σημείο αναφοράς για κάθε δράσης διατήρησης της φύσης. Έχει συσσωρεύσει και διαθέτει εξαιρετικά μεγάλη πείρα στο αντικείμενο. Το έργο της στηρίζεται από περισσότερους από 16.000 επιστήμονες). Το έργο του ελληνικού κόκκινου καταλόγου, αποκτά πολύ μεγαλύτερη αξία δεδομένης της συνεργασίας με της IUCN ή αντιστρόφως, δεν νοείται χωρίς αυτήν τη συνεργασία.
Πιστεύετε ότι με τη συνεργασία θα αλλάξει ο αριθμός των απειλούμενων ειδών, έχοντας ως πιθανότητα ότι ενδεχομένως να διαφοροποιηθεί ο προσδιορισμός του είδους που απειλείται;
Κατ’ αρχάς θα αλλάξει, καθώς το σχέδιο ξεκινά με πολύ μεγαλύτερο αριθμό ειδών που θα εξεταστούν. Αλλαγές θα προκύψουν πιθανώς και με την προσθήκη σύγχρονων δεδομένων.
Μπορείτε να μας περιγράψετε το χρονοδιάγραμμα και τη διαδικασία καταγραφής ώστε να έχουμε μια εικόνα των εργασιών; Σας αφορούν μόνο τα ενδημικά είδη;
Το χρονοδιάγραμμα έχει προσδιοριστεί από το χρηματοδοτικό εργαλείο το οποίο επιλέχθηκε για τη δράση. Έτσι, ο κατάλογος πρέπει να έχει παραδοθεί ως το τέλος του 2023. Εντούτοις, καθώς δεν είναι δυνατή η αξιολόγηση του συνόλου της Πανίδας ως τότε, μέρος του έργου περιλαμβάνει και τη διαμόρφωση ομάδας επιστημόνων και διαδικασιών για τη συνέχιση του έργου στο διηνεκές: τόσο σε ότι έχει να κάνει με την προσθήκη νέων ειδών που θα αξιολογηθούν μελλοντικά, όσο και με την τακτική (τουλάχιστον ανά 10ετία) αναθεώρηση των αξιολογήσεων που θα γίνουν στο παρόν πλαίσιο, σύμφωνα και με τα πρότυπα της IUCN.
Τι προσδοκάτε με τη σύνταξη του «Κόκκινου Καταλόγου»; Να παρθούν μέτρα περαιτέρω προστασίας; Να ευαισθητοποιηθεί ο κόσμος;
Η σύνταξη του καταλόγου είναι το πρώτο από σειρά βημάτων που θα πρέπει να ακολουθήσουμε. Πρώτα θα παραχθεί ένας αξιόπιστος εθνικός κατάλογος με τα είδη σε κατηγορία κινδύνου που σήμερα λείπει, παρά τις θεσμικές προβλέψεις. Τα δεδομένα του κόκκινου καταλόγου, πέρα από την εγγενή αξία τους για κάθε ένα από τα είδη που θα αξιολογηθούν, θα παραγάγουν και νέα δεδομένα για ομάδες ειδών, οικοσυστήματα, κατηγορίες κινδύνου κ.ά. Έτσι θα έχουμε έναν αντικειμενικό τρόπο αξιολόγησης των προβλημάτων, που σημαίνει και αξιολόγηση των προτεραιοτήτων και αξιολόγηση των τρόπων και των πόρων για την αντιμετώπισή τους.
Η γνώση είναι το πρώτο αναγκαίο για να αγαπήσουμε τη φύση που είναι γύρω μας. Αγάπη που υπάρχει μέσα μας, καταπλακωμένη όμως από την τεχνοκρατική ρητορική για άλλες «αξίες» και κυρίως αυτήν του χρήματος. Ευελπιστούμε η γνώση που θα παραχθεί, να βοηθήσει να ανασύρουμε την αξία της φύσης και εν τέλει του ανθρώπου, πάνω από πρόσκαιρα οικονομικά οφέλη πολύ μικρού, συνήθως, μέρους της κοινωνίας.
