Επιχειρήσεις που παράγουν και εμπορεύονται προϊόντα που αντιπροσωπεύουν το μεγαλύτερο ποσοστό αποψίλωσης των δασών, δηλαδή φοινικέλαιο, σόγια ξυλεία, κακάο, καφέ, βοοειδή και καουτσούκ θα πρέπει να συμμορφωθούν με το νέο κανονισμό της ΕΕ για τις αλυσίδες εφοδιασμού μηδενικής αποψίλωσης, ο οποίος τέθηκε σε ισχύ πριν από δύο ημέρες.
Πρόκειται για ένα σημαντικό εργαλείο για την καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής και της απώλειας βιοποικιλότητας, το οποίο αποτελεί το επιστέγασμα διεθνών διαβουλεύσεων και λειτουργεί συμπληρωματικά σε συνθήκες και κανονισμούς και συνθήκες που ήδη έχουν τεθεί σε ισχύ πριν και μετά από την Πράσινη Συμφωνία.
Πλέον, όταν οι εταιρείες εξάγουν ή διαθέτουν στην αγορά της ΕΕ φοινικέλαιο, βοοειδή, σόγια, καφέ, κακάο, ξυλεία και καουτσούκ ή παράγωγα προϊόντα, όπως βόειο κρέας, έπιπλα ή σοκολάτα, θα πρέπει να επιδεικνύουν αυστηρή δέουσα επιμέλεια για να αποδείξουν ότι τα εν λόγω προϊόντα δεν συμβάλλουν στην αποψίλωση ή την υποβάθμιση των δασών.
Ο νέος κανονισμός έρχεται να συμπληρώσει το ισχύον νομικό πλαίσιο της Ένωσης, το οποίο μέχρι πρότινος, επικεντρωνόταν στην αντιμετώπιση της παράνομης υλοτομίας και του σχετιζόμενου με αυτήν εμπορίου και δεν αντιμετώπιζε άμεσα την αποψίλωση των δασών.
Όπως προβλέπεται, για να ενισχυθεί η συμβολή της Ένωσης στην ανάσχεση της αποψίλωσης και της υποβάθμισης των δασών και να διασφαλιστεί ότι δεν θα διατίθενται στην αγορά ούτε θα εξάγονται σχετικά παράγωγα προϊόντα από αλυσίδες εφοδιασμού που σχετίζονται με την αποψίλωση και την υποβάθμιση των δασών.
Οι έμποροι θα πρέπει να είναι υπεύθυνοι για τη συλλογή και τη διατήρηση πληροφοριών που διασφαλίζουν τη διαφάνεια της αλυσίδας εφοδιασμού των σχετικών παράγωγων προϊόντων που διαθέτουν στην αγορά. Οι επιχειρηματικές τακτικές σε αυτόν τον τομέα θα ελέγχονται από τις αρμόδιες κρατικές αρχές που θα έχουν οριστεί μέχρι το τέλος του έτους και σε περίπτωση διαπίστωσης «κενών» στην ενημέρωση από την πλευρά των επιχειρήσεων ή παραβάσεων θα επιβάλλονται κυρώσεις οι οποίες θα περιλαμβάνουν πρόστιμα, δήμευση προϊόντων, απαγόρευση συμμετοχής σε δημόσιες συμβάσεις κλπ.
Συγκεκριμένα, οι ευρωπαϊκές χώρες θα πρέπει να ορίσουν μία ή περισσότερες αρμόδιες αρχές που φέρουν την ευθύνη για την εκπλήρωση των υποχρεώσεων που απορρέουν από τον παρόντα κανονισμό και μέχρι τις 30 Δεκεμβρίου να ενημερώσουν την Κομισιόν σχετικά με τις ονομασίες, τις διευθύνσεις και τα στοιχεία επικοινωνίας των αρμόδιων αρχών. Οι αρμόδιες αρχές με τη σειρά τους θα διενεργούν ελέγχους χωρίς προειδοποίηση εντός της επικράτειάς τους για να διαπιστώσουν αν οι φορείς εκμετάλλευσης (εταιρείες κλπ) και οι έμποροι που είναι εγκατεστημένοι στην ΕΕ συμμορφώνονται με τον παρόντα κανονισμό.
Σε περίπτωση μη συμμόρφωσης, οι προβλεπόμενες κυρώσεις περιλαμβάνουν πρόστιμα αναλογικά προς την οικολογική ζημία και προς την αξία των επίμαχων σχετικών βασικών ή σχετικών παράγωγων (το μέγιστο ποσό του εν λόγω προστίμου καθορίζεται τουλάχιστον στο 4 % του συνολικού ετήσιου κύκλου εργασιών του φορέα εκμετάλλευσης ή του εμπόρου σε επίπεδο Ένωσης κατά το οικονομικό έτος που προηγείται της απόφασης επιβολής προστίμου), δήμευση των επίμαχων σχετικών παράγωγων προϊόντων από τον φορέα εκμετάλλευσης ή/και τον έμπορο, δήμευση εσόδων που προσπορίζεται ο φορέας εκμετάλλευσης ή/και ο έμπορος από συναλλαγή με τα επίμαχα σχετικά παράγωγα προϊόντα κλπ.
Μάλιστα, για να ενισχυθεί η διαφάνεια και να διευκολυνθεί η επιβολή, οι φορείς εκμετάλλευσης που δεν εμπίπτουν στις κατηγορίες των ΜΜΕ, συμπεριλαμβανομένων των πολύ μικρών επιχειρήσεων, ή των φυσικών προσώπων, θα πρέπει να υποβάλλουν σε ετήσια βάση δημόσια έκθεση σχετικά με το σύστημα δέουσας επιμέλειάς τους, συμπεριλαμβανομένων των μέτρων που έχουν λάβει για την εκπλήρωση των υποχρεώσεών τους.
Τα οφέλη από τη διατήρηση των δασικών εκτάσεων
Οι μεγάλες δασικές εκτάσεις λειτουργούν ως πηγή υγρασίας και συντελούν στην αποτροπή της απερήμωσης των ηπειρωτικών περιοχών. Τα δάση εξασφαλίζουν μέσα διαβίωσης και εισόδημα για το ένα τρίτο περίπου του παγκόσμιου πληθυσμού και η καταστροφή τους έχει σοβαρές συνέπειες στην επιβίωση των πλέον ευάλωτων ατόμων, συμπεριλαμβανομένων των αυτοχθόνων πληθυσμών και των τοπικών κοινοτήτων που εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό από τα δασικά οικοσυστήματα. Η αποψίλωση και η υποβάθμιση των δασών μειώνουν τις βασικές καταβόθρες διοξειδίου του άνθρακα και αυξάνουν την πιθανότητα επαφής μεταξύ άγριων ζώων, εκτρεφόμενων ζώων και ανθρώπων, εντείνοντας έτσι τον κίνδυνο εξάπλωσης νέων ασθενειών και τους κινδύνους νέων επιδημιών και πανδημιών.
Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις του Οργανισμού Τροφίμων και Γεωργίας των Ηνωμένων Εθνών (FAO), την περίοδο μεταξύ 1990 και 2020 χάθηκαν παγκοσμίως περίπου 420 εκατομμύρια εκτάρια δάσους , δηλαδή το 10 % των εναπομεινάντων δασών του πλανήτη, που ισούται με έκταση μεγαλύτερη από εκείνη της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η αποψίλωση και η υποβάθμιση των δασών αποτελούν, με τη σειρά τους, σημαντικούς παράγοντες υπερθέρμανσης του πλανήτη και απώλειας της βιοποικιλότητας δηλαδή των δύο σημαντικότερων περιβαλλοντικών προκλήσεων της εποχής μας. Παρά ταύτα, κάθε χρόνο ο πλανήτης συνεχίζει να χάνει 10 εκατομμύρια εκτάρια δάσους. Τα δάση επηρεάζονται επίσης σημαντικά από την κλιματική αλλαγή και θα χρειαστεί να αντιμετωπιστούν πολλές προκλήσεις προκειμένου να διασφαλιστεί η προσαρμοστικότητα και η ανθεκτικότητά τους τις επόμενες δεκαετίες
Η κατανάλωση στην Ένωση αποτελεί σημαντικό παράγοντα αποψίλωσης και υποβάθμισης των δασών σε παγκόσμια κλίμακα. Με βάση την εκτίμηση επιπτώσεων του συγκεκριμένου κανονισμού εκτιμάται ότι, εάν δεν υπάρξει κατάλληλη κανονιστική παρέμβαση, η κατανάλωση και η παραγωγή στην Ένωση των έξι βασικών προϊόντων (βοοειδή, κακάο, καφές, ελαιοφοίνικας, σόγια και ξυλεία) και μόνο, θα μπορούσε να έχει ως αποτέλεσμα την αποψίλωση περίπου 248 000 εκταρίων δάσους ετησίως έως το 2030.
Η επέκταση της γεωργίας ευθύνεται για το 90 % σχεδόν της αποψίλωσης των δασών σε παγκόσμια κλίμακα, με πάνω από το ήμισυ της απώλειας δασών να οφείλεται στη μετατροπή δασών σε καλλιεργήσιμες εκτάσεις, ενώ η βοσκή ζώων ευθύνεται για το 40 % σχεδόν της απώλειας δασών.
Στις διαθέσιμες εκθέσεις επιβεβαιώνεται ότι σημαντικό μέρος της υπό εξέλιξη αποψίλωσης δασών είναι νόμιμο σύμφωνα με τη νομοθεσία της χώρας παραγωγής. Έκθεση της «Forest Policy Trade and Finance Initiative» που δημοσιεύτηκε τον Μάιο του 2021 εκτιμά ότι, μεταξύ 2013 και 2019, το 30 % περίπου της αποψίλωσης δασών με σκοπό την εμπορική γεωργία σε τροπικές χώρες ήταν νόμιμο.
Όσον αφορά την κατάσταση των δασών εντός της Ένωσης η έκθεση για την κατάσταση των δασών της Ευρώπης του 2020 αναφέρει ότι, μεταξύ 1990 και 2020, η έκταση των δασών στην Ευρώπη αυξήθηκε κατά 9 %, ο άνθρακας που αποθηκεύεται στη βιομάζα αυξήθηκε κατά 50 % και η προσφορά ξυλείας αυξήθηκε κατά 40 %. Τα πρωτογενή και τα φυσικά αναγεννημένα δάση κινδυνεύουν, μεταξύ άλλων, από την εντατική διαχείριση, η δε μοναδική τους βιοποικιλότητα και τα μοναδικά δομικά τους χαρακτηριστικά απειλούνται. Επιπλέον, ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Περιβάλλοντος έχει επισημάνει ότι λιγότερο από το 5 % των ευρωπαϊκών δασικών εκτάσεων θεωρούνται πλέον αδιατάρακτες ή φυσικές, ενώ το 10 % των ευρωπαϊκών δασικών εκτάσεων έχει ταξινομηθεί ως υπαγόμενο σε εντατική διαχείριση.
