Πόσοι από εμάς γνωρίζουμε τις βασικές έννοιες που είναι απαραίτητες για απλές οικονομικές λειτουργίες, όπως να πάρουμε ένα δάνειο, να κατανοήσουμε το οικονομικό πρόγραμμα μιας κυβέρνησης ή να σχεδιάσουμε τη συνταξιοδότησή μας;
Μόνο ένας στους τρεις ενήλικες παγκοσμίως μπορεί να αντιληφθεί αυτές τις απλές έννοιες, όπως προκύπτει από έρευνα του οίκου Standard & Poor's με επικεφαλής την καθηγήτρια Αnna Lussardi με θέμα τον Χρηματοοικονομικό Αλφαβητισμό (Financial Literacy) που δημοσιοποιήθηκε στο τέλος του 2015.
Περισσότερα από 150.000 άτομα σε 140 χώρες, συμμετείχαν σε συνεντεύξεις και απάντησαν σε απλές ερωτήσεις χρηματοοικονομικής γνώσης σχετικά με τον πληθωρισμό, τα επιτόκια, τον ανατοκισμό και τη διασπορά του κινδύνου.
Σύμφωνα με τα ευρήματα της έρευνας, την οποία σχολίασε στο insider.gr ο καθηγητής Χρηματοοικονομικής του Πανεπιστημίου Πειραιά, Νικόλος Φίλιππας, η χώρα μας παρουσιάζει σχετικά μέτρια ποσοστά χρηματοοικονομικού αλφαβητισμού και βρίσκεται λίγο πιο κάτω από την Ισπανία και την Ιταλία.
Η άγνοια, όμως, σε μεγάλη μερίδα του πληθυσμού όσον αφορά στις βασικές οικονομικές έννοιες συνεπάγεται άστοχη και, συχνά, ανεύθυνη οικονομική διαχείριση και στην Ελλάδα έχουμε δει πολλά τέτοια παραδείγματα, όπως για παράδειγμα η φούσκα του χρηματιστηρίου το 1999.
Αντίθετα, τα άτομα που είναι σωστά καταρτισμένα είναι σε θέση να λαμβάνουν πιο αποτελεσματικές αποφάσεις αναφορικά με τις αποταμιεύσεις, τις επενδύσεις αλλά και τη συνταξιοδότησή τους, όπως επιβεβαιώνει ο κ. Φίλιππας.
Η υπερχρέωση των νοικοκυριών αλλά και των επιχειρήσεων στην Ελλάδα –και αλλού– οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στην άγνοια και την έλλειψη οικονομικής παιδείας των πολιτών. Σε πολλές περιπτώσεις, βέβαια, ευθύνη φέρουν και οι κυβερνήσεις, οι οποίες παρότρυναν τους πολίτες να χρησιμοποιούν διάφορα χρηματοπιστωτικά προϊόντα, χωρίς να συνειδητοποιούν τους κινδύνους που αυτά εμπερικλείουν.
Όμως, η χρηματοοικονομική άγνοια κοστίζει, σημειώνει ο δρ Φίλιππας. Όπως εξηγεί, οι καταναλωτές που αδυνατούν να κατανοήσουν την έννοια του ανατοκισμού των τόκων πληρώνουν περισσότερα τραπεζικά έξοδα, έχουν μεγαλύτερα χρέη και καταλήγουν να επιβαρύνονται με υψηλότερα επιτόκια δανεισμού.
Η υπερβολική χρήση πιστωτικών καρτών για παράδειγμα, η λήψη στεγαστικών και καταναλωτικών δανείων, αλλά και η αγορά πολύπλοκων χρηματοπιστωτικών προϊόντων –όπως τα σύνθετα δομημένα και παράγωγα προϊόντα που προωθήθηκαν σε επενδυτές, σε ασφαλιστικά ταμεία αλλά και σε τράπεζες– είχαν ολέθριες συνέπειες για βιωσιμότητα του οικονομικού συστήματος. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η χρηματοοικονομική κρίση του 2008 στις ΗΠΑ, η οποία εξαπλώθηκε και στην Ευρώπη.
Από την άλλη μεριά, τα οφέλη της κατάρτισης σε βασικές οικονομικές έννοιες είναι πολλαπλά: τα άτομα με χρηματοοικονομική γνώση κάνουν καλύτερο χρηματοοικονομικό και συνταξιοδοτικό προγραμματισμό.
Οι καλά πληροφορημένοι επενδυτές είναι πιο πιθανό να προβούν σε διασπορά του κινδύνου, τόσο σε επίπεδο κατανομής κεφαλαίων σε διαφορετικές επιχειρήσεις, όσο και σε επίπεδο επενδύσεων.
Οι χρηματοοικονομικά καλά εκπαιδευμένοι πολίτες θα λάβουν πιο συνετές και αποτελεσματικές αποφάσεις για τις οικογένειές τους, αυξάνοντας την οικονομική και προσωπική τους ασφάλεια και την ποιότητα της ζωής τους. Οι αποφάσεις αυτές θα διασφαλίσουν έμμεσα τη σταθερότητα του χρηματοπιστωτικού συστήματος.
Όπως αποδεικνύουν τα εμπειρικά αποτελέσματα, υπάρχει μία σαφής θετική και στατιστικά σημαντική επίδραση του χρηματοοικονομικού αλφαβητισμού στην ανάπτυξη, γεγονός που επιβεβαιώνεται και από το σχετικά υψηλό R2, το οποίο φθάνει το 46%.
Θα πρέπει, επίσης, να ελεγχθεί εάν η σχέση αυτή είναι και αμφίδρομη, δηλαδή κατά πόσο το ύψος του κατά κεφαλήν ΑΕΠ επηρεάζει το μέγεθος του χρηματοοικονομικού αναλφαβητισμού, κάτι το οποίο οι ερευνητές δεν έχουν ελέγξει οι αρμόδιοι χάραξης πολιτικής, όπως επισημαίνει ο δρ. Φίλιππας.
Η συσχέτιση χρηματοοικονομικού αλφαβητισμού και ανάπτυξης είναι μεγάλη και η εκάστοτε Πολιτεία θα πρέπει να διασφαλίζει την εκπαίδευση των πολιτών, ιδίως στις πιο ευάλωτες κατηγορίες όπως είναι οι γυναίκες, οι φτωχοί και τα άτομα που πλησιάζουν τη συνταξιοδότηση.
Η διαμόρφωση μιας νέας γενιάς ενημερωμένων πολιτών, ξεκινώντας τη χρηματοοικονομική εκπαίδευση από μικρή ηλικία, παραμένει στόχος κάθε δημοκρατικής κοινωνίας αφού οι ενημερωμένοι πολίτες θα είναι σε θέση να αξιολογήσουν την αξιοπιστία των εναλλακτικών πολιτικών των κομμάτων εξουσίας.
Προς αυτή την κατεύθυνση, κυκλοφορεί το νέο βιβλίο του δρα Νίκου Φίλιππα για παιδιά με τίτλο «Αποταμιεύοντας για το μέλλον μας!» από τις εκδόσεις της Interamerican.
