Τη μεγαλύτερη μείωση που έχει παρατηρηθεί ποτέ σε καιρό ειρήνης θα υποστεί την τρέχουσα χρονιά η παγκόσμια τουριστική βιομηχανία, εξαιτίας της πανδημίας του κορονοϊού και του δραστικού περιορισμού των μετακινήσεων που αυτή έχει επιφέρει. Δεδομένων των πρωτόγνωρων συνθηκών η ανάκαμψη είναι αδύνατο να προσδιοριστεί τόσο χρονικά όσο και ποσοτικά, ωστόσο η επόμενη μέρα για την Ελλάδα φαντάζει πιο αισιόδοξη, εν συγκρίσει με τους βασικούς ευρωπαίους ανταγωνιστές της.
Τα παραπάνω είναι μόνο μερικά από τα συμπεράσματα της νέας μελέτης «Η πανδημία του COVID-19 και ο ελληνικός τουρισμός» την οποία πραγματοποίησε το Ινστιτούτο του Συνδέσμου Ελληνικών Τουριστικών Επιχειρήσεων, ΙΝΣΕΤΕ.
Τεράστιες οι απώλειες των εσόδων
Η εμφάνιση και εξάπλωση του COVID-19 δεν προκάλεσε μια πρωτόγνωρη κρίση δημόσιας υγείας διεθνώς, αλλά είναι υπεύθυνη και μια πρωτοφανή ύφεση της παγκόσμιας οικονομίας. Ο τουρισμός είναι από τους πρώτους τομείς που επλήγησαν με μεγάλη ταχύτητα και ένταση και θα εξακολουθήσουν να δοκιμάζονται σκληρά.
Δεδομένης της πανδημίας και του μερικού ή ολικού κλεισίματος των συνόρων που έχει εφαρμοστεί σε αμέτρητες χώρες οι ταξιδιωτικοί προορισμοί σε ολόκληρο τον κόσμο έχουν ερημώσει γεγονός που θα οδηγήσει σε μεγάλη αλλά κι ανυπολόγιστη μέχρι στιγμής υστέρηση εσόδων, αφού κανείς δεν γνωρίζει την εξέλιξη της νόσου και το χρονικό διάγραμμα άρσης των περιορισμών.
Οι μέχρι στιγμής εκτιμήσεις του Παγκόσμιου Οργανισμού Τουρισμού (UNWTO) σχετικά με τον πιθανό αντίκτυπο του Covid19 στον διεθνή τουρισμό κάνουν λόγο για μείωση της τάξης του 20% με 30% στις διεθνείς αφίξεις εν συγκρίσει με το 2019. Ωστόσο τα στοιχεία αυτά είναι πολύ πιθανόν να αναθεωρηθούν όσο εξελίσσεται η τρέχουσα κρίση. Ακόμα κι αν παραμείνουμε σε αυτά τα νούμερα βέβαια, η κρίση αυτή θα είναι με διαφορά η χειρότερη της σύγχρονης παγκόσμιας ιστορίας. Να υπενθυμίσουμε ότι το 2009, με την παγκόσμια οικονομική κρίση, οι διεθνείς αφίξεις τουριστών μειώθηκαν κατά -4%, ενώ η επιδημία SARS οδήγησε σε πτώση μόλις -0,4% το 2003.
Λαμβάνοντας υπόψη ότι το επίκεντρο της της πανδημίας είναι πλέον στην Ευρώπη, μάλλον μπορεί να αναμένει κανείς ότι η ποσοστιαία μείωση στην Ευρώπη θα είναι μεγαλύτερη από τον παγκόσμιο μέσο όρο ενώ πολυάριθμες θα είναι και οι θέσεις εργασίας που κινδυνεύουν να χαθούν. Σύμφωνα με τα τελευταία στοιχεία του WTTC, αναμένεται απώλεια περίπου 75 εκατ. θέσεων εργασίας σε όλον τον κόσμο, από τις οποίες 10,2 εκατ. στην Ευρώπη.
Μια κάκιστη τουριστική χρονιά θα αποτελέσει το 2020 και στην περίπτωση της χώρας μας, ειδικά αν λάβει κανείς υπόψη του την κατανομή των τουριστικών εσόδων ανά τρίμηνο όπως αυτή προκύπτει από τα στοιχεία της Έρευνας Συνόρων 2019. Ειδικότερα στην περίπτωση της Ελλάδας μόνο το 15% των τουριστικών εσόδων προκύπτει από το πρώτο και το τελευταίο τρίμηνο του έτους (4% και 11% αντίστοιχα), ενώ το 85% προκύπτει από το δεύτερο και το τρίτο τρίμηνο του έτους (26% και 59% αντίστοιχα). Αν σκεφτεί κανείς ότι το δεύτερο τρίμηνο έχει πρακτικά χαθεί ενώ μεγάλο είναι το ρίσκο και για την θερινή σεζόν η οποία παραδοσιακά εισφέρει την μερίδα του λέοντος στον κλάδο, κατανοεί ότι η έκταση της ζημιάς θα είναι μεγάλη.
Φυσικά ο αντίκτυπος της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης δεν αφορά μόνο στον τουριστικό κλάδο. Σύμφωνα με την Tourism Economics, αναμένεται πτώση του παγκόσμιου ΑΕΠ μεγαλύτερη από αυτήν της κρίσης του 2008 – 2009, το μεγαλύτερο μέρος από την οποία θα προέλθει από την Κίνα (2020, Q1) και τις ανεπτυγμένες οικονομίες (2020, Q2). Ειδικά για την Ευρωζώνη, η πτώση του Δείκτη Προμηθειών PMI υπερβαίνει την αντίστοιχη κατά τη διάρκεια της κρίσης 2008 – 2009.
Μεγάλο το πλήγμα σε νευραλγικής σημασίας επιμέρους κλάδους
Τους κλυδωνισμούς του τουρισμού επισφραγίζει και το γεγονός ότι το πλήγμα είναι μεγάλο σχεδόν σε όλους τους νευραλγικής σημασίας επιμέρους κλάδους, αρχής γενομένης από τον αεροπορικό.
Οι αερομεταφορές είναι σίγουρα από τους πρώτους επιμέρους κλάδους που επλήγησαν, με την δυναμικότητα των αεροπορικών δρομολογίων παγκοσμίως έχει πέσει κάτω από το 50% της προ-COVID-19 πρόβλεψης ενώ παράλληλα έχουν μειωθεί κατά πολύ και οι πληρότητες. Σύμφωνα μάλιστα με τις τελευταίες εκτιμήσεις της ΙΑΤΑ η πτώση του τζίρου στην περίπτωση των αεροπορικών το 2020 σε σχέση με το 2019 θα φτάσει σε 252 δισ. δολάρια (-38%) (Πίνακας 4) – έναντι 63 δισ. έως 113 δισ. δολάρια που υπολόγιζε στις αρχές του μήνα.
Εξίσου ισχυρό αναμένεται και το πλήγμα του ξενοδοχειακού κλάδου. Η μείωση σε Έσοδα ανά διαθέσιμο δωμάτιο (RevPAR) όπως προκύπτει από έρευνα του Tourism Economics αναμένεται να φτάσει το -37% στην περίπτωση της Ευρώπης.
Οι παράγοντες που θα επηρεάσουν την ανάκαμψη
Το στοίχημα για όλους είναι η ανάκαμψη η οποία σύμφωνα με τις εκτιμήσεις θα μπορούσε να ξεκινήσει την επόμενη μέρα της αντιμετώπισης της πανδημίας αλλά σίγουρα θα είναι σταδιακή και αποτελεί μια σύνθετη εξίσωση. Αυτό μαρτυρούν και τα στοιχεία από τις κρίσεις της τελευταίας 20ετίας, κατά τις οποίες η ανάκαμψη των αφίξεων ξεκίνησε την αμέσως επόμενη χρονιά η ανάκαμψη των εσόδων όμως, ήταν βραδύτερη.
Το πρωταρχικό ερώτημα είναι το πότε θα αντιμετωπιστεί η πανδημία από υγειονομικής απόψεως (θεραπεία ή / και εμβόλιο ή / και προληπτικά μέτρα ελέγχου) σε επαρκή βαθμό, ώστε οι πολίτες ανά τον κόσμο να αισθανθούν ξανά ασφαλείς να ταξιδέψουν. Βέβαια ακόμα κι αν το αίσθημα της ασφάλειας επαναφέρει τη διάθεση των πολιτών να ταξιδέψουν μπορεί να μην τους το επιτρέπει πλέον το εισόδημά τους.
Κρίσιμο ρόλο θα παίξει και αποκατάσταση των αεροπορικών συνδέσεων η οποία σύμφωνα με παράγοντες του κλάδου θα είναι σταδιακή όπως και η άρση των ταξιδιωτικών περιορισμών. Αυτό αφορά τόσο στον εξερχόμενο τουρισμό από τις χώρες – αγορές μας, όσο και στον εισερχόμενο τουρισμό στην Ελλάδα.
Σημαντικό ρόλο θα διαδραματίσουν πέρα από την ταχύτητα αποκατάστασης της αλυσίδας παραγωγής της ταξιδιωτικής εμπειρίας (αεροπορικές εταιρείες, tour operators, ξενοδοχεία κλπ.) και οι τυχόν χρεοκοπίες που εν τω μεταξύ θα έχουν επέλθει στην αλυσίδα αυτή
Τέλος ένας πρόσθετος παράγοντας είναι και η συγκριτική εικόνα που θα έχει δημιουργήσει η κάθε χώρα σχετικά με τον τρόπο που αντιμετώπισε την πανδημία, ιδιαίτερα ως προς το πόσο ασφαλείς θα αισθάνονται οι επισκέπτες.
Οι θετικές προοπτικές της Ελλάδας
Στα θετικά στοιχεία για την ανάκαμψη του παγκόσμιου τουρισμού συγκαταλέγεται σίγουρα η διατήρηση της επιθυμίας των πολιτών να ταξιδέψουν, όταν οι υγειονομικές συνθήκες το επιτρέψουν, η οποία επιβεβαιώνεται από αρκετές έρευνες που έχουν πραγματοποιηθεί μέχρι στιγμής. Η εικόνα όμως επιβεβαιώνεται κι από την χρονική περίοδο των ακυρώσεων. Σύμφωνα με την hosteltour.com οι ακυρώσεις για τους μακρινούς μήνες έγιναν κυρίως την πρώτη εβδομάδα ενώ για τους κοντινούς μήνες αυξάνονται κάθε βδομάδα. Ως εκ τούτου φαίνεται πως η ζήτηση παραμένει σε μεγάλο βαθμό και αναμένει τις εξελίξεις.
Επίσης, σύμφωνα με το FVW, οι TUI, Robinson και Magic Life, TUI Blue, Riu, Atlantica, Jaz, Grupotel και Grecotel δέχονται ήδη κρατήσεις για το 2021 την ίδια στιγμή που τα πρώτα σημάδια ανάκαμψης αρχίουν να φαίνονται στην αγορά της Κίνας, μετά την άρση των περιοριστικών μέτρων.
Βέβαια στην περίπτωση της χώρας υπάρχουν και πρόσθετα συγκριτικά πλεονεκτήματα που θα συμβάλλουν στο να ανακτήσει την ισχυρή τουριστική της σφραγίδα.
Ένα εξ αυτών είναι η μέχρι στιγμής συγκριτική εξέλιξη της πανδημίας η οποία έχει επιτύχει να διαφυλάξει το «brand Ελλάδα». Μέχρι στιγμής η χώρας μας έλαβε εγκαίρως όλα τα απαραίτητα μέτρα για τον περιορισμό της εξάπλωσης του ιού και η πλειονότητα των πολιτών ανταποκρίθηκαν σε αυτά. Η εικόνα υπευθυνότητας και σοβαρότητας στο ευρωπαϊκό και διεθνές περιβάλλον που έχουμε επιδείξει είναι σίγουρα κάτι που μελλοντικά θα «εισπράξει». Εφόσον συνεχίσει να κινείται με τον ίδιο ρυθμό βάσει σχεδίου η καλή εικόνα ως προς την διαχείριση της κρίσης θα βελτιώσει τη συγκριτική της θέση και μπορεί να συμβάλλει στο να ανακάμψει κάπως ταχύτερα από άλλες αγορές.
Ένα ακόμα συγκριτικό πλεονέκτημα στην περίπτωση της χώρας μας είναι και η μεγάλη διασπορά της πελατειακής βάσης του ελληνικού προορισμού. Κι αυτό γιατί θα της προσφέρει την δυνατότητα να αξιοποιήσει τις διάφορες αγορές, καθώς θα επανακάμπτουν. Για παράδειγμα η ανάκαμψη της Ασίας και ιδιαίτερα της Κίνας υπολογίζεται νωρίτερα από άλλες αγορές γεγονός που σε συνδυασμό με τη συγκριτικά καλύτερη εικόνα της χώρας σε σχέση με τον ανταγωνισμό, δημιουργεί τη δυνατότητα για περαιτέρω άνοιγμα στις αγορές αυτές.
Προϋπόθεση βέβαια για όλα τα παραπάνω, εκτός από την υγειονομική διάσταση, είναι η σφοδρότητα με την οποία θα έχει πληγεί ο παραγωγικός ιστός της τουριστικής δραστηριότητας της χώρας σε περίπτωση που η πανδημία κρατήσει πέραν του προβλεπόμενου. Για τον λόγο αυτό, όπως υποστηρίζει και η μελέτη του ΙΝΣΕΤΕ και συνομολογούν όλοι οι φορείς του τουρισμού η διατήρηση του παραγωγικού ιστού μέχρι την εξομάλυνση της κρίσης, πρέπει να αποτελεί κύριο μέλημα της ελληνικής αλλά και ευρωπαϊκής πολιτικής ηγεσίας.
