Η σύγχρονη ζωή χαρακτηρίζεται από χρόνιο, ανηλεές και συνεχόμενο ελαφρό ή μέτριο ψυχο-κοινωνικο-οικονομικό στρες, προκαλώντας τεράστιες επιπτώσεις στον ανθρώπινο οργανισμό. Το χρόνιο στρες συνδέεται με χρόνια μη μεταδοτικά νοσήματα και είναι πιθανότατα ο σημαντικότερος παράγοντας στην νοσηρότητα της ανθρωπότητας στην εποχή μας. Ωστόσο, ο υγιεινός τρόπος ζωής και η διαχείριση του στρες μέσα από εκπαίδευση από ειδικούς αποτελούν σημαντικά «εργαλεία» πρόληψης των επιπτώσεών του.
Τα παραπάνω αναφέρει ο καθηγητής Γεώργιος Χρούσος*, σε συνέντευξη που παραχώρησε στο Insider, με αφορμή το Life Project, το πρώτο event αυτογνωσίας στην Ελλάδα, που θα πραγματοποιηθεί στο Ωδείο Αθηνών το Σάββατο 18 Νοεμβρίου, με τίτλο «Connected».
- Κύριε καθηγητά, τί είναι και πώς επηρεάζει τον οργανισμό μας το στρες;
- Το στρες είναι η κατάσταση στην οποία απειλείται ή διαταράσσεται η ψυχική και η σωματική μας ισορροπία ή όπως την ονομάζουμε, ομοιόσταση. Γενικά, ο οργανισμός μας είναι φτιαγμένος για να αντιμετωπίζει οξύ ή, έστω, υποξύ στρες, δηλαδή βραχυχρόνιο στρες που δεν διαρκεί πολύ. Έτσι, μόλις το στρεσογόνο ερέθισμα και η προσαρμοστική αντίδραση του οργανισμού μας υποχωρήσουν, η έκβαση είναι συνήθως επάνοδος στην πρότερη ομοιόστασή μας. Το χρόνιο, ανηλεές και συνεχόμενο ελαφρό ή μέτριο ψυχο-κοινωνικο-οικονομικό στρες, όπως αυτό της μοντέρνας ζωής, αντίθετα, είναι γενικά βλαπτικό για την ψυχοσωματική μας υγεία. Βέβαια, καμιά φορά, σε συγκεκριμένα ευάλωτα άτομα, το οξύ στρες μπορεί να πυροδοτήσει οξείες παθολογικές καταστάσεις, όπως αλλεργίες, άσθμα, υπερτασικά επεισόδια, λιποθυμίες, ψυχωσικά επεισόδια, ακόμη και, σπανιότατα να προκαλέσει αιφνίδιο θάνατο.
Το χρόνιο στρες, από την άλλη μεριά, είναι σχεδόν πανταχού παρόν και έχει σημαντική ενδοκρινική και μεταβολική βάση και τεράστιες αρνητικές επιπτώσεις για τον σύγχρονο άνθρωπο. Η κατανόηση της παθοφυσιολογίας του, η πρόληψη των επιπτώσεών του και η θεραπεία του, εξαρτώνται από αυτούς τους ορμονικούς και μεταβολικούς μηχανισμούς. Παγκόσμια, δισεκατομμύρια ανθρώπων πάσχουν απο χρόνιο, κυρίως ψυχο-κοινωνικο-οικονομικό στρες, το οποίο μέσω των μεσολαβητών του «Συστήματος του Στρες» και της φλεγμονής, προκαλεί καταστάσεις και νόσους, που συνδέονται με τις ουσιαστικά προλήψιμες κατά βάσιν ψυχο-καρδιο-μεταβολικές διαταραχές, που ονομάζονται συλλήβδην «χρόνια μη-μεταδιδόμενα νοσήματα». Οι διαταραχές αυτές θα μπορούσαν να ονομαστούν αιτιολογικά «σύνδρομο χρονίου στρες και φλεγμονής», ένας όρος που φανερώνει το κοινό υπόβαθρό τους και τη λογική βάση της πρόληψής τους και της θεραπείας τους. Τα τελευταία δέκα χρόνια, η οικονομική κρίση, η πανδημία COVID-19 και ο πόλεμος στην Ουκρανία, ήταν καταλυτικά στην αποδοχή αυτού του γενικού συμπεράσματος.
- Ποιες νόσοι έχει διαπιστωθεί ότι σχετίζονται με το στρες και πώς αξιοποιείται αυτή η γνώση; Μπορεί π.χ. να προληφθεί ή να αντιμετωπιστεί μια νόσος εάν ελεγχθεί το στρες ως παράγοντας που την πυροδοτεί;
- Με βάση ισχυρά βασικά πειραματικά και κλινικά δεδομένα, φαίνεται το εύρος και το βάθος της παθογενετικής συμβολής των μεσολαβητών του στρες και της συνοδού φλεγμονής πρακτικά σε όλα τα χρόνια μη-μεταδιδόμενα νοσήματα που ανέφερα παραπάνω, τα οποία είναι υπεύθυνα για το μεγαλύτερο ποσοστό της νοσηρότητας και θνησιμότητας των σημερινών κοινωνιών. Συνεπώς, το χρόνιο στρες είναι πιθανότατα ο σημαντικότερος παράγοντας στην νοσηρότητα της ανθρωπότητας στην εποχή μας, μέσω των λεγόμενων «νόσων της προσαρμογής», που περιλαμβάνουν όχι μόνο τα ως άνω χρόνια μη-μεταδιδόμενα νοσήματα, αλλά και ορισμένα μεταδιδόμενα (π.χ., COVID-19), μέσω της ανοσοκαταστολής που είναι απόρροια της χρόνιας δυσπροσαρμοστικής ενεργοποίησης του Συστήματος του Στρες.
- Ποια είναι η θεραπεία που ενδείκνυται για το στρες; Πού έχετε καταλήξει μετά από τόσα χρόνια μελέτης;
- Έχω καταλήξει καταρχήν στον υγιεινό τρόπο ζωής που έχει τα εξής 5 συστατικά: Υγιεινή διατροφή, μέτρια άσκηση, επαρκής ύπνος, καθημερινή κανονικότητα των ωρών δραστηριότητας, γευμάτων και ύπνου, και διαχείριση του στρες. Αυτά βοηθούν να αποφύγουμε το σύνδρομο του χρόνιου στρες και της φλεγμονής που ανέφερα παραπάνω και, συνεπώς, όλα του τα συνεπακόλουθα, που είναι τα ως άνω χρόνια μη-μεταδιδόμενα νοσήματα, αλλά και, όπως είπα, και ορισμένα μεταδιδόμενα. Ο υγιεινός τρόπος ζωής είναι η βάση που επάνω της μπορεί να χτιστεί μια ευτυχισμένη ζωή, με ασφάλεια, πνευματικότητα, φιλία, ανθρωπισμό και όλες τις άλλες ιδιότητες που μας κάνουν ανθρώπους με κεφαλαία γράμματα.
Όπως έγραψε και ο Ιπποκράτης, είναι καλύτερο το προλαμβάνειν από το θεραπεύειν, και αυτό ισχύει και για τα προβλήματα ψυχοσωματικής υγείας που προκαλούνται από το χρόνιο στρες. Η ανάπτυξη ψυχοσωματικής ανθεκτικότητας είναι ένα βασικό ζητούμενο που και προλαμβάνει και προστατεύει από τις νόσους της προσαρμογής. Ποτέ δεν είναι αργά, όμως, και η έστω καθυστερημένη παρέμβαση, που επίσης μπορεί να αναστρέψει χρόνια εγκατεστημένα προβλήματα υγείας. Η διαχείριση του στρες διδάσκεται από ειδικούς και μαθαίνεται.
*Ο Γεώργιος Χρούσος είναι Ομότιμος Καθηγητής Παιδιατρικής και Ενδοκρινολογίας, Υπεύθυνος της Ενδοκρινολογικής Μονάδας του Πανεπιστημίου Αθηνών και Διευθυντής του Ερευνητικού Πανεπιστημιακού Ινστιτούτου Υγείας Μητέρας, Παιδιού και Ιατρικής Ακριβείας, UNESCO Chair on Adolescent Health Care του Πανεπιστημίου Αθηνών.
