Συναρπαστικές εξελίξεις λαμβάνουν χώρα τα τελευταία χρόνια στον τομέα των ψηφιακών υπηρεσιών υγείας, παρέχοντας νέες επιλογές στους ασθενείς και τους επαγγελματίες υγείας. Στο πλαίσιο αυτό, σήμερα, υπάρχει ένα ευρύ φάσμα ψηφιακών υπηρεσιών , οι οποίες ουσιαστικά κατατάσσονται σε τρεις κύριους τομείς: Πρώτον, την «ψηφιακή υγεία» (Digital Health) που εστιάζει στον τρόπο ζωής και συμβάλλει στην βελτίωση της φυσικής κατάστασης και διατροφής μέσω εφαρμογών. Δεύτερον, την «ψηφιακή ιατρική» (Digital Medicine), που χρησιμοποιεί λογισμικό ή υλικό τεχνολογίας για μέτρηση ή παρέμβαση στην υγεία μέσω digital biomarkers ή digital diagnostics ή εξ αποστάσεως παρακολούθηση. Τρίτον, την «ψηφιακή θεραπεία» (Digital Therapeutics), που περιλαμβάνει προϊόντα (εφαρμογές ή συσκευές), που παρέχουν τεκμηριωμένες θεραπευτικές παρεμβάσεις, βοηθώντας στη διαχείριση ή αποφυγή κάποιας ιατρικής νόσου.
Ένα από τα πιο καινοτόμα πεδία, το οποίο φαίνεται ότι θα συναντήσουμε πολύ σύντομα τα επόμενα χρόνια και αναμένεται να αλλάξει το… παιχνίδι στον τομέα της υγείας είναι οι «ψηφιακές θεραπείες» ή «ψηφιακές θεραπευτικές εφαρμογές». Πρόκειται στην ουσία για λογισμικά, που στηρίζονται πάνω είτε σε τεχνολογίες (π.χ. τεχνητή νοημοσύνη, γονιδιωματική), είτε σε πλατφόρμες που λειτουργεί γενικότερα η ψηφιακή υγεία, όπως smartphones, σταθερές βάσεις, kits, wearables.
«Οι ψηφιακές θεραπείες στην ουσία αποτελούν ένα υποσύνολο αυτού που γενικότερα ονομάζεται ψηφιακή υγεία και ακόμα ένα υποσύνολο της λεγόμενης Ψηφιακής Ιατρικής, δηλαδή, του τρόπου μέσα από τον οποίο αξιοποιούνται οι καινοτομίες και οι λειτουργίες της ψηφιοποιημένης πλέον οικονομίας, δίνοντας τη δυνατότητα χρήσης ενός μέσου το οποίο καθημερινά χρησιμοποιούμε σε διάφορες άλλες δραστηριότητές μας να λειτουργήσει σαν φάρμακο για τα άτομα τα οποία το έχουν ανάγκη. Και η έννοια “φάρμακο” μπορεί να αφορά σε πραγματικά θεραπευτική προσέγγιση, ή τη διαχείριση κάποιου νοσήματος ή προβλήματος ή μπορεί να έχει τη θέση παρέμβασης, η οποία λειτουργεί θεραπευτικά στο κομμάτι της πρόληψης», ανέφερε ο καθηγητής Αθανάσιος Βοζίκης, από το Εργαστήριο Οικονομικών και Διοίκησης της Υγείας (LabHEM) του Πανεπιστημίου Πειραιώς, στο πλαίσιο του πρώτου εργαστηρίου συμμετοχικού σχεδιασμού CoDesign Lab, με θέμα την Ψηφιακή Υγεία και τις Ψηφιακές Θεραπείες.
Τεκμηρίωση και θεραπευτικές κατηγορίες
Τα προϊόντα ψηφιακής θεραπείας χρησιμοποιούνται ανεξάρτητα, ή παράλληλα με θεραπεία που χορηγείται από τον κλινικό γιατρό ή σε συνδυασμό με φάρμακα, συσκευές και άλλες θεραπείες για τη βελτιστοποίηση της φροντίδας και τα αποτελέσματα υγείας του ασθενούς.
Η αξιολόγηση και τεκμηρίωση της κλινικής αποτελεσματικότητάς τους γίνεται μέσω κλινικών μελετών, όπως ακριβώς συμβαίνει και με τα φάρμακα. Ήδη στη διεθνή βάση (όπου καταχωρούνται όλες οι κλινικές μελέτες) έχουν καταγραφεί περίπου 4.000-5.000 κλινικές μελέτες, αναδεικνύοντας το ενδιαφέρον και το κενό που υπάρχει, το οποίο γίνεται προσπάθεια να καλυφθεί μέσα από τέτοιου είδους προσεγγίσεις.
Οι ψηφιακές θεραπείες διαχειρίζονται κυρίως χρόνιες παθήσεις, ψυχικά και συμπεριφορικά νοσήματα καθώς και γνωσιακά προβλήματα. Υπάρχουν πολλές που έχουν να κάνουν με τη διαχείριση πόνου, με νευρολογικά, μυοσκελετικά και άλλα νοσήματα. Στο κομμάτι της διαχείρισης εστιάζουν κυρίως στα μεταβολικά νοσήματα και στις νόσους του αναπνευστικού και στο κομμάτι της θεραπείας κυρίως στα ψυχικά νοσήματα.
«Η βασική τους σπουδαιότητα αλλά και ο τρόπος μέσα από τον οποίο μπορούν να βρουν εύκολα εφαρμογή είναι ότι πρόκειται στην ουσία για ένα λογισμικό, το οποίο μπορεί να το λειτουργήσει κανείς σε ένα κινητό. Ακόμη και άτομα που δεν είναι εξοικειωμένα με την ψηφιακή τεχνολογία, μπορούν να διαχειριστούν πολύ καλά τέτοιου είδους εφαρμογές, που ήδη χρησιμοποιούν σε κάποια άλλη μορφή στο κινητό τους», επεσήμανε ο κ. Βοζίκης.
Τα οφέλη
• Δίνουν τη δυνατότητα στους ασθενείς να παρακολουθούν και να διαχειρίζονται την ασθένειά τους
• Βελτιώνουν τη διαχείριση της θεραπείας και την συμμόρφωση σε αυτήν
• Παρέχουν προγνωστική, προληπτική, εξατομικευμένη και συμμετοχική φροντίδα
• Βοηθούν στη συλλογή και ανάλυση δεδομένων υγείας
• Μειώνουν το κόστος στα συστήματα υγείας
• Μειώνουν τις ανισότητες στην υγεία
• Συμπληρώνουν άλλες μορφές θεραπείας
Το παράδειγμα της κατάθλιψης
Παρά τον αυξανόμενο αριθμό ασθενών που «παλεύουν» με διάφορες καταστάσεις ψυχικής υγείας, εξακολουθούν να υπάρχουν εμπόδια στη θεραπεία, όπως οι περιορισμένες θεραπευτικές επιλογές ή η ανεπαρκής πρόσβαση στη φροντίδα. Σε απάντηση, μια αμερικανική εταιρεία κυκλοφόρησε μια εφαρμογή για να υποστηρίξει όσους βρίσκονται αντιμέτωποι με τη μείζονα καταθλιπτική διαταραχή ή τη γενικευμένη αγχώδη διαταραχή. Η εφαρμογή προσφέρει ένα καλά δομημένο πρόγραμμα 16 εβδομάδων που βασίζεται στη Γνωσιακή Συμπεριφορική Θεραπεία, σε συνδυασμό με στοιχεία από τη νευροεπιστήμη και τη βιοψυχολογία. Επιπλέον, παρέχει υποστηρικτικά βίντεο και κείμενα από πιστοποιημένους ειδικούς.
Η ψηφιακή θεραπεία για την ψυχική υγεία και η εφαρμογή της δίνει τη δυνατότητα στους ασθενείς να λαμβάνουν βοήθεια ανά πάσα στιγμή, οπουδήποτε, ακόμα κι αν δεν μπορούν να αντέξουν οικονομικά τις τακτικές επισκέψεις στο ιατρείο. Με αυτόν τον τρόπο, η χρήση της εφαρμογής μπορεί επιπλέον να βοηθήσει στην πρόληψη επιπλοκών που σχετίζονται με τη διακοπή της θεραπείας.
Το κατάλληλο «έδαφος»
Οι ψηφιακές θεραπείες βρίσκονται προ των πυλών και υπάρχει ανάγκη να διαμορφωθεί ένα φιλικό περιβάλλον για την υποδοχή τους. Tο κομμάτι αυτό πραγματεύτηκε το πρόσφατο πρώτο εργαστήρι συμμετοχικού σχεδιασμού CoDesign Lab.
Όπως επισημάνθηκε, ήδη, μεγάλα Ευρωπαϊκά Κράτη, έχουν κάνει σημαντικά βήματα στην υιοθέτηση ψηφιακών εφαρμογών, που πλαισιώνουν τις υπάρχουσες θεραπείες και βοηθούν στη διάγνωση και την παρακολούθηση των ασθενών. Ωστόσο, παρατηρείται η ανάγκη για ένα κανονιστικό, νομοθετικό και τιμολογιακό/αποζημιωτικό πλαίσιο, ώστε να διευκολυνθεί η υιοθέτηση και εφαρμογή αυτών των ψηφιακών παρεμβάσεων.
«Υπάρχει μία θετική προσέγγιση από τα συστήματα υγείας στην ένταξή τους, γιατί στο πλαίσιο της εισαγωγής καινοτομιών που σχετίζονται με την ψηφιακή υγεία, τέτοιου είδους θεραπευτικές επιλογές μπορεί να προσφέρουν προστιθέμενη αξία στο κομμάτι της κλινικής αποτελεσματικότητας, προκαλώντας μικρότερο κόστος στη διαχείριση των νοσημάτων. Εντούτοις, εντοπίζονται προβλήματα ως προς την αποδοχή τους, είτε από τους λειτουργούς υγείας, είτε από τους ασθενείς – χρήστες αλλά και από άλλους εμπλεκομένους, οι οποίοι ενδιαφέρονται να επενδύσουν σε τέτοιου είδους παρεμβάσεις», τόνισε ο κ. Βοζίκης.
Ο Πρόεδρος της Ελληνικής Εταιρείας Ψηφιακής Ιατρικής, Ιωάννης Λεκάκκης, υπογράμμισε τη σπουδαιότητα της εμπλοκής των εν δυνάμει χρηστών - ασθενών και επαγγελματιών υγείας - στο σχηματισμό του πλαισίου και την αναγκαιότητα συνεργασίας με το υπουργείο Υγείας, ώστε το τελικό προϊόν να είναι εύκολο στη χρήση, διασφαλίζοντας την ασφάλεια των ασθενών και την εμπιστευτικότητα των δεδομένων. Επίσης, σημείωσε την ανάγκη για την επικαιροποίηση του νομικού ιατρικού πλαισίου καθώς επίσης και για πρόβλεψη αποζημίωσης των επαγγελματιών υγείας για την παρακολούθηση ασθενών μέσω αυτών των εφαρμογών.
Τέλος, η Δρ. Μαρία Πανουσοπούλου, Προϊσταμένη Περιφερειακής Διεύθυνσης Ε.Ο.Π.Υ.Υ. Νότιας Αθήνας, τόνισε την ανάγκη δημιουργίας ενός πλαισίου έγκρισης ψηφιακών θεραπευτικών εφαρμογών με βάση την κλινική αξία και την αποζημίωση τους. Βασική παράμετρο ανέδειξε την ανάγκη δημιουργίας μιας Επιτροπής Αξιολόγησης για τις εφαρμογές αυτές, αντίστοιχη με εκείνη που υπάρχει για την αξιολόγηση φαρμάκων.
