Σημαντικά εκπαιδευτικά εργαλεία για την ενίσχυση της υγείας και ασφάλειας των τηλεργαζομένων έχουν αναπτυχθεί τα τελευταία χρόνια και κυρίως μετά τις νέες ανάγκες που επέβαλλαν η πανδημία κορονοϊού και τα lockdowns.
Σύμφωνα με το Eurofound (Ευρωπαϊκό Ίδρυμα για τη Βελτίωση των Συνθηκών Διαβιώσεως και Εργασίας), ακόμα και μετά τη λήξη των περιορισμών λόγω της νόσου COVID-19 σε όλα τα κράτη μέλη της ΕΕ, πολλοί εργαζόμενοι συνεχίζουν την τηλεργασία σε κάποια μορφή.
Η τηλεργασία έχει πλέον εδραιωθεί και επηρεάζει τη συνολική οργάνωση και τις συνθήκες εργασίας, καθώς και την ισορροπία μεταξύ επαγγελματικής και προσωπικής ζωής και την ευημερία των εργαζομένων.
Στο πλαίσιο του ευρωπαϊκού προγράμματος MENTOR+ (Multidimensional and transversal well-being program for Tele-working) σχεδιάστηκε μία δωρεάν εφαρμογή web app που παρέχει έναν ψηφιακό χώρο προσαρμοσμένο για όσους τηλεργάζονται, βοηθώντας τους στην καθημερινή εφαρμογή πρακτικών αυτο-καθοδήγησης (self-leadership) με στόχο να ενισχύσει την ευεξία τους στο σπίτι. Το περιεχόμενο της διαδικτυακής εφαρμογής βασίζεται σε ένα ολοκληρωμένο Πρόγραμμα Ευεξίας, το οποίο μπορεί να εφαρμοστεί σε διαφορετικά εργασιακά περιβάλλοντα.
Το MENTOR+ είναι ένα πρόγραμμα Erasmus+ που χρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση και έχει ως στόχο την ενίσχυση της γνώσης των εργαζομένων για τις συνθήκες που προάγουν την υγεία και την ασφάλεια κατά την τηλεργασία, σε ψυχολογικό, σωματικό και διατροφικό επίπεδο.
Η κοινοπραξία του έργου περιλαμβάνει οργανισμούς από τρεις ευρωπαϊκές χώρες: Social IT Software & Consulting SRL (συντονιστής του έργου, Ιταλία), Ινστιτούτο Prolepsis (Ελλάδα) Am.ic.a Società Cooperativa Sociale, (Ιταλία) και University of Valencia Polibienestar (Ισπανία). Οι τέσσερις οργανισμοί δημιούργησαν ένα ολοκληρωμένο πρόγραμμα ευεξίας, το οποίο περιλαμβάνει καινοτόμα μαθήματα κατάρτισης σχετικά με την υγεία και ασφάλεια των τηλεργαζομένων.
Πρακτικός οδηγός για την υγεία και την ευεξία στην τηλεργασία
Το MENTOR+ app περιλαμβάνει τρεις πυλώνες: σωματική ευεξία, ψυχική ευεξία, διατροφή. Κάθε πυλώνας προσφέρει πληροφορίες και γνώσεις για κρίσιμα ζητήματα που
απασχολούν τους εργαζόμενους, όπως πρόληψη και διαχείριση εργασιακού στρες, συναισθηματικός αυτοέλεγχος και γνωστικές τεχνικές, εργονομικές συμβουλές, σωματική δραστηριότητα στο σπίτι, δημιουργία ενός ισορροπημένου πιάτου, πρακτικές συμβουλές για την υιοθέτηση υγιεινών διατροφικών συνηθειών κλπ.
Μέσω της διαδικτυακής εφαρμογής και αξιοποιώντας μία βιωματική εκπαιδευτική προσέγγιση, προσφέρονται γνώσεις και δραστηριότητες που μπορούν να βελτιώσουν την ψυχική και σωματική ευεξία των τηλεργαζομένων. Η εφαρμογή παρουσιάζεται σε μια εύχρηστη μορφή, με εξατομικευμένες υπενθυμίσεις κατά τη διάρκεια της εργάσιμης ημέρας και παρέχει συμβουλές που καθιστούν το MENTOR+ app έναν πρακτικό οδηγό ευεξίας.
Η διαμόρφωση του περιεχομένου και των πρακτικών δραστηριοτήτων του προγράμματος βασίστηκε στη μεθοδολογία συν-δημιουργίας. Τηλεργαζόμενοι από την Ελλάδα, την Ιταλία και την Ισπανία εξέφρασαν μέσω ποσοτικής και ποιοτικής έρευνας τις ανάγκες και τις προτιμήσεις τους και συμμετείχαν ενεργά στην ανάπτυξη του εκπαιδευτικού προγράμματος, το οποίο ενσωματώνεται στη διαδικτυακή εφαρμογή MENTOR+ app. Η διαδικτυακή εφαρμογή είναι προσβάσιμη εδώ: www.mentorplusapp.eu και διατίθεται δωρεάν σε τέσσερις γλώσσες (αγγλικά, ελληνικά, ιταλικά, ισπανικά).
Οι επιπτώσεις στην υγεία
Η τηλεργασία βοήθησε τις επιχειρήσεις να αναπτυχθούν και να επιβιώσουν στην πανδημία COVID-19, εξέθεσε ωστόσο τους εργαζομένους σε μεγαλύτερο κίνδυνο να εμφανίσουν μυοσκελετικές διαταραχές και προβλήματα ψυχικής υγείας, επισημαίνει η κ. Αναστασία Πανταζοπούλου-Φωτεινά, MD, MSc, PhD, Ιατρός Δημόσιας Υγείας, Ιατρός Εργασίας, τ. Γενική Διευθύντρια, Γενική Διεύθυνση Δημόσιας Υγείας, Υπουργείο Υγείας, Σύμβουλος Ινστιτούτου Προληπτικής Περιβαλλοντικής και Εργασιακής Ιατρικής “Prolepsis”
Όπως η ίδια τονίζει, πρόσφατες συστηματικές ανασκοπήσεις ερευνών σχετικά με την τηλεργασία και τις επιπτώσεις της στην υγεία των εργαζομένων δείχνουν ότι οι ψυχοκοινωνικοί κίνδυνοι αποτελούν τους πιο διαδεδομένους κινδύνους για την υγεία. Οι κίνδυνοι αυτοί αφορούν στην παράταση του χρόνου εργασίας και στην αύξηση της δυσκολίας αποσύνδεσης από την εργασία, που συχνά συνδέονται με την αντίληψη του εργαζόμενου της ανάγκης διαρκούς διαθεσιμότητας.
«Σε ορισμένες περιπτώσεις, φάνηκε ότι η τηλεργασία δυσχεραίνει το συνδυασμό επαγγελματικής και οικογενειακής ζωής, αφού η σύγκρουση μεταξύ τους προκαλεί άγχος και στρες ως αποτέλεσμα της αδυναμίας απόδοσης σε φυσιολογικά επίπεδα. Σε άλλες περιπτώσεις, προκαλεί την εμφάνιση αισθημάτων ενοχής, τα οποία σχετίζονται με την υπερβολική εστίαση στην εργασία και την αδυναμία εκπλήρωσης των ευθυνών φροντίδας.
Επιπλέον, η απομόνωση εντοπίστηκε από τις έρευνες ως ένας από τους βασικούς ψυχοκοινωνικούς κινδύνους της εντατικής τηλεργασίας με κυριότερες επιπτώσεις την εμφάνιση αισθημάτων απομόνωσης, κόπωσης και ανασφάλειας σχετικά με τυχόν παρανοήσεις.
Ωστόσο, η εξοικονόμηση του χρόνου μετακίνησης θεωρείται ένα από τα πλέον θετικά αποτελέσματα της τηλεργασίας, όμως, ο χρόνος που διανυόταν προηγουμένως κατά τη διάρκεια της μετακίνησης συχνά μετατρέπεται (εξ ολοκλήρου ή εν μέρει) σε χρόνο εργασίας», αναφέρει η κ. Πανταζοπούλου - Φωτεινέα. Και προσθέτει:
«Επίσης, στοιχεία αποδεικνύουν ότι η συχνότητα εμφάνισης των Μυοσκελετικών προβλημάτων (ΜΣΠ) αυξάνεται εξαιτίας της παρατεταμένης καθιστής στάσης και των άβολων στάσεων του σώματος λόγω παρατεταμένης εργασίας, αλλά και εξαιτίας ψυχολογικών παραγόντων καταπόνησης (υψηλός φόρτος εργασίας, απομόνωση, κακές εργονομικές συνθήκες στο σπίτι). Επιπλέον η καθιστική ζωή μπορεί να επιδεινώσει προϋπάρχοντα σωματικά προβλήματα και να συμβάλει στην εμφάνιση νέων (αύξηση βάρους, πόνος στην πλάτη και στον αυχένα, οφθαλμική κόπωση).
Τέλος, η έλλειψη κατάλληλου χώρου εργασίας στο σπίτι επιδεινώνει σαφώς τον κίνδυνο συγκρούσεων μεταξύ της επαγγελματικής και της προσωπικής ζωής τόσο για τις γυναίκες όσο και για τους άνδρες. Οι περιορισμοί χώρου στο σπίτι δεν επιτρέπουν σε πολλούς εργαζόμενους τη δημιουργία ενός χώρου εργασίας που να συμμορφώνεται με τα ελάχιστα εργονομικά πρότυπα. Πρόβλημα ιδιαίτερα έντονο για εργαζόμενους οι οποίοι πρέπει να μοιράζονται τον χώρο εργασίας τους με άλλα μέλη της οικογένειας(συντρόφους που επίσης εργάζονται από το σπίτι και παιδιά σχολικής ηλικίας). Αυτοί που πλήττονται περισσότερο από την ανεπάρκεια διαθέσιμου χώρου για τηλεργασία είναι οι εργαζόμενοι που ζουν σε μεγάλες πόλεις».
Κοινό σημείο σε όλο τον κόσμο
Υπάρχει διαφορετική προσέγγιση της τηλεργασίας από χώρα σε χώρα, εκτός από ένα κοινό σημείο σε όλο τον κόσμο: η τηλεργασία επιδεινώνει τη σύγκρουση του συνδυασμού της επαγγελματικής και της οικογενειακής ζωής.
Στις ΗΠΑ: οι τηλεργαζόμενοι περνούσαν ποιοτικό χρόνο με τα κατοικίδια και την οικογένειά τους, παρόλο που οι εργαζόμενοι στο γραφείο είχαν την ευκαιρία να συναναστρέφονται με συναδέλφους.
Στην Ιταλία: το ωράριο τηλεργασίας επιδεινώνει τη σύγκρουση μεταξύ επαγγελματικής και προσωπικής ζωής, καθιστώντας ασαφή τη διαφοροποίηση μεταξύ ιδιωτικής και
επαγγελματικής ζωής. Αυτό επηρεάζει την ικανότητα να «κλείνει κανείς τον διακόπτη», να θέτει ένα χρονοδιάγραμμα προκειμένου να ανακτήσει ενέργεια.
Στην Ελλάδα: ένας σημαντικός αριθμός Ελλήνων τηλεργαζομένων ανέφερε ότι οι εργοδότες τους ζητούσαν να είναι διαθέσιμοι εκτός του κανονικού ωραρίου εργασίας ή ότι τους ζητούσαν να εργαστούν εκτός του ωραρίου εργασίας.
Παράγοντες μετριασμού
Οι έρευνες δείχνουν ότι οι επιπτώσεις της τηλεργασίας στις συνθήκες εργασίας και την ευημερία των τηλεργαζομένων μπορούν να αντμετωπιστούν μέσω διάφορων παραγόντων μετριασμού, τονίζει η κ. Πανταζοπούλου - Φωτεινέα.
«Στοιχεία ζωτικής σημασίας αποτελούν σαφώς η ένταση της τηλεργασίας και το δικαίωμα στην αποσύνδεση. Άλλοι συναφείς παράγοντες μετριασμού είναι η αυτονομία, η παρέμβαση στις πρακτικές οργάνωσης της εργασίας σε επίπεδο επιχείρησης (έλεγχος, υποστήριξη, διάλογος, συλλογικές διαπραγματεύσεις κ.ά.). Απαραίτητες θεωρούνται οι κανονιστικές ρυθμίσεις σε επίπεδο κρατικό, που όμως ρυθμίζουν και ζητήματα υγείας και ασφάλειας στην εργασία. Η συμφωνία-πλαίσιο της ΕΕ για την τηλεργασία (2002) αποτελεί το βασικό σημείο αναφοράς για την προσαρμογή της εθνικής νομοθεσίας και τις συλλογικές διαπραγματεύσεις για την τηλεργασία», καταλήγει.
