Απέναντι σε ένα μείζον ζήτημα, με βιοηθικές, νομικές και κοινωνικές προεκτάσεις, βρίσκονται οι επιστήμονες που ασχολούνται με την Ιατρικώς Υποβοηθούμενη Αναπαραγωγή, σε μια εποχή που το συγκεκριμένο πεδίο της ιατρικής επιστήμης παρέχει διαρκώς εξελισσόμενες λύσεις.
Ένας μεγάλος αριθμός εξωσωματικά γονιμοποιημένων εμβρύων - στην Ελλάδα υπολογίζεται σε χιλιάδες- που έχουν καταψυχθεί για μελλοντική χρήση, βρίσκονται «ξεχασμένα» στις Μονάδες Ιατρικώς Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής, την ίδια ώρα που χιλιάδες υπογόνιμα ζευγάρια αγωνίζονται προκειμένου να τεκνοποιήσουν.
Το γεννητικό υλικό παραμένει «αζήτητο», είτε γιατί τα ζευγάρια ικανοποίησαν την επιθυμία τους και απέκτησαν παιδί, είτε γιατί παραιτήθηκαν από την προσπάθεια, ή γιατί μεσολάβησε διάσταση ή χωρισμός.
Ο εντοπισμός των ζευγαριών αυτών είναι ιδιαίτερα δύσκολος έως αδύνατος, πολλές φορές γιατί άλλαξαν τα στοιχεία επικοινωνίας τους χωρίς να ενημερώσουν τη μονάδα όπου φυλάσσεται το βιολογικό υλικό τους ή ακόμα γιατί έχουν φύγει από τη ζωή.
Οι επιστήμονες εντοπίζουν ένα παγκόσμιο νομικό κενό όσον αφορά στο συγκεκριμένο ζήτημα, την ώρα που οι Επιτροπές Βιοηθικής προσπαθούν εδώ και πολλά χρόνια να κατασταλάξουν στον ορισμό του «εξωσωματικά γονιμοποιημένου εμβρύου». Η συνθήκη αυτή κρατά δεμένα τα «χέρια» των μονάδων, οι οποίες φαίνεται ότι δεν έχουν καμία νομικά κατοχυρωμένη επιλογή για τη διαχείριση αυτών των εμβρύων.
Το πολυδιάστατο αυτό ζήτημα, το οποίο σημειωτέον δεν αποτελεί ελληνικό αλλά παγκόσμιο φαινόμενο, συζητήθηκε μεταξύ άλλων στο πλαίσιο της 1ης Διαβαλκανικής Επιστημονικής Εκδήλωσης Ιατρικώς Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής, που έλαβε χώρα στις 24-25 Ιανουαρίου 2025, στην Αλεξανδρούπολη. Επιστήμονες από το χώρο της Ιατρικής, της Νομικής, της Γενετικής, της Βιοηθικής αλλά και εκπρόσωποι της Εκκλησίας, επιχείρησαν να δώσουν απαντήσεις σε αυτό το δυσαπάντητο ερώτημα, εκφράζοντας τις απόψεις και τις προτάσεις τους.
«Ο αριθμός των εμβρύων τα οποία δεν αξιοποιούνται με κάποιον τρόπο συνεχώς αυξάνεται, όχι μόνο στην Ελλάδα, αλλά σε όλες τις χώρες», δήλωσε η Πρόεδρος της Εθνικής Αρχής Ιατρικώς Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής (ΕΑΙΥΑ), Ομότιμη Καθηγήτρια Συνταγματικού Δικαίου και Βιοηθικής και Δικαίου, μέλος της Εθνικής Επιτροπής Βιοηθικής και Τεχνοηθικής, Ισμήνη Κριάρη. Ειδικά όσον αφορά στην χώρα μας, τόνισε ότι το ζήτημα θα τεθεί εκ νέου στο Εποπτικό Συμβούλιο της ΕΑΙΥΑ, θα συζητηθούν οι προοπτικές που υπάρχουν και θα ληφθούν οι σχετικές αποφάσεις.
Κρίσιμα ερωτήματα
Στην ΕΕ δεν υπάρχει ενιαία νομοθεσία για την κρυοσυντήρηση εμβρύων και το κάθε κράτος-μέλος ρυθμίζει το ζήτημα σε εθνικό επίπεδο. Στο πλαίσιο αυτό, η δικηγόρος, ειδικευμένη σε θέματα Ιατρικώς Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής, Ευαγγελία Σφακιανούδη, αναφέρθηκε στα δύο πολύ κρίσιμα ερωτήματα στα οποία καλείται να απαντήσει η Ελληνική Πολιτεία και η ΕΑΙΥΑ:
- Τι θα γίνει με τα ήδη εγκαταλελειμμένα έως σήμερα έμβρυα που φυλάσσονται στις μονάδες.
- Τι μπορεί να προβλεφθεί νομοθετικά ώστε να περιοριστεί ή ακόμα καλύτερα να εξαλειφθεί το φαινόμενο αυτό στο μέλλον.
«Καταρχήν, η Πολιτεία πρέπει να ορίσει επακριβώς τι εννοούμε ως “εγκαταλελειμμένα έμβρυα” νομικά», τόνισε η κ. Σφακιανούδη. «Για τα ήδη κρυοσυντηρημένα μπορεί να ενεργοποιηθεί η κυκλωθείσα ήδη από το ζευγάρι επιλογή και η μονάδα να το εφαρμόσει σε αυτές τις περιπτώσεις;» πρόσθεσε, εκφράζοντας την πεποίθηση ότι απαιτείται κατευθυντήρια οδηγία της ΕΑΙΥΑ.
Σημειώνεται ότι κατά την έναρξη της διαδικασίας τα ζευγάρια καλούνται να κυκλώσουν μία από τις τρεις επιλογές για την περίπτωση που τα έμβρυα δεν χρησιμοποιηθούν: καταστροφή, δωρεά ή έρευνα.
«Σύμφωνα με την Επιτροπή Ηθικής της Αμερικανικής Εταιρείας Αναπαραγωγικής Ιατρικής (ASRM), οι αποφάσεις για το μέλλον των κρυοσυντηρημένων εμβρύων πρέπει να λαμβάνονται από τους ασθενείς με γνώμονα τις ηθικές, συναισθηματικές και νομικές προεκτάσεις», δήλωσε η Γεωργία Κόκκαλη, PhD Ιατρική Γενετική EKΠΑ, Κλινικός Εμβρυολόγος (ESHRE Certified).
Η επιλογή της καταστροφής των πλεοναζόντων εμβρύων δεν φαίνεται, πάντως, να είναι δημοφιλής ανάμεσα στην ιατρική κοινότητα και αυτό δεν αφορά μόνο στην Ελλάδα, αφού όπως επεσήμανε η κ. Σφακιανούδη, υπάρχουν κλινικές στην Αμερική που απαγορεύουν την καταστροφή των γονιμοποιημένων ωαρίων, αναγνωρίζοντας την ανθρώπινη υπόστασή τους.
Όπως σημείωσε η κ. Κόκκαλη, στις Ηνωμένες Πολιτείες δεν υπάρχει ομοσπονδιακή νομοθεσία για την κρυοσυντήρηση εμβρύων, η οποία καθορίζεται σε επίπεδο πολιτείας. Ενδεικτικά ανέφερε την περίπτωση της Λουιζιάνα, όπου τα κρυοσυντηρημένα έμβρυα θεωρούνται «νομικά πρόσωπα» και δεν μπορούν να καταστραφούν ή να δωριστούν για έρευνα καθώς και την περίπτωση της Αλαμπάμα, όπου απόφαση του Ανώτατου Δικαστηρίου (2024) αναγνωρίζει τα κρυοσυντηρημένα έμβρυα ως «νομικά ισοδύναμα με υπάρχοντα παιδιά».
Σεβόμενες την ανθρώπινη υπόσταση του εμβρύου, ορισμένες χώρες, όπως η Ιταλία, έχουν αποφασίσει στο εξής να αναπτύσσουν όσα έμβρυα θα χρησιμοποιήσουν στον ίδιο κύκλο εξωσωματικής και όχι παραπάνω, ούτως ώστε να μην δημιουργούνται πλεονάζοντα, μια πρακτική που -όπως τονίστηκε- θα μπορούσε να αξιοποιηθεί και στην Ελλάδα.
Διάθεση στην έρευνα
Η διάθεση των ήδη κρυοσυντηρημένων εμβρύων στην έρευνα είναι μία από τις επιλογές, όμως, προβλέπονται προϋποθέσεις που δημιουργούν προσκόμματα στην αξιοποίησή τους.
«Όταν τα ζευγάρια συναινούν να δοθούν τα πλεονάζοντα έμβρυα για έρευνα, η έρευνα αυτή πρέπει να διεξάγεται στο κέντρο στο οποίο δίνουν την άδεια. Αν στο συγκεκριμένο κέντρο δεν διεξάγεται κάποια έρευνα, παραμένουν τα έμβρυα αναξιοποίητα. Και υπάρχει η δυνατότητα να καταστραφούν, υπό συγκεκριμένες προϋποθέσεις που είχε θέσει η προηγούμενη Αρχή», αναφέρει η Πρόεδρος της ΕΑΙΥΑ.
Όπως η ίδια εξηγεί, θα πρέπει να γίνουν δύο επικοινωνίες με τους ανθρώπους από τους οποίους προέρχεται το βιολογικό υλικό και αν δεν υπάρξει απάντηση ζητούν οι μονάδες άδεια από την Αρχή για να προχωρήσουν στην καταστροφή τους.
«Θα συζητήσουμε εκ νέου το θέμα στο Εποπτικό Συμβούλιο και τις προοπτικές που υπάρχουν. Μία πιθανότητα είναι, για παράδειγμα, να υπάρχει άδεια παραχώρησης των εμβρύων για έρευνα όχι μόνο στις μονάδες από τις οποίες προέρχονται αλλά και σε δημόσια ή πανεπιστημιακά νοσοκομεία όπου διεξάγονται έρευνες. Με τους όρους, βέβαια, που προβλέπει ο νόμος», πρόσθεσε η κ. Κριάρη.
Η πρόταση για Δημόσια Τράπεζα
Εκπρόσωποι της Ελληνικής Εταιρείας Αναπαραγωγικής Ιατρικής (EEAI), επανάφεραν στο τραπέζι την πρόταση για τη δημιουργία μιας Εθνικής Δημόσιας Τράπεζας «Εγκαταλελειμμένων» Κρυοσυντηρημένων Γονιμοποιημένων Ωαρίων, με δυνατότητα «υιοθεσίας» των εμβρύων αυτών από άλλα άτεκνα ζευγάρια. Η Δημόσια Τράπεζα προτείνεται να εγκατασταθεί σε Δημόσιο Νοσοκομείο Αναφοράς, το οποίο διαθέτει ήδη Μονάδα Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής.
«Η δημιουργία μιας Δημόσιας Τράπεζας Εμβρύων θα μπορούσε να παίξει σημαντικό ρόλο στην εκπλήρωση του ονείρου πολλών γυναικών/ζευγαριών για την απόκτηση ενός τέκνου», δήλωσε ο Πρόεδρος της EEAI, Ομότιμος Καθηγητής Ιατρικής, Μιχαήλ Κουτσιλιέρης.
Υπενθυμίζεται ότι, ήδη από το 2020, η ΕΑΙΥΑ είχε ανακοινώσει την έναρξη διαβούλευσης με το υπουργείο Υγείας για την πρόταση, ωστόσο, έκτοτε φαίνεται ότι η προοπτική αυτή μπήκε στο … συρτάρι.
«Με τη δημιουργία μιας Εθνικής Δημόσιας Τράπεζας, εντός Δημόσιου Νοσοκομείου, η Ελλάδα θα καταστεί διεθνώς σημείο αναφοράς στη δημόσια αντίληψη -από ηθικής, νομικής κι επιστημονικής άποψης- ως προς την τύχη των πλεοναζόντων κρυοσυντηρημένων “εγκαταλελημμένων” εμβρύων αλλά και για την αξιοπρέπεια με την οποία αντιμετωπίζει την ανθρώπινη ζωή, ήδη από τα πρώτα στάδιά της», δήλωσε ο Γενικός Γραμματέας της EEAI, μαιευτήρας-γυναικολόγος, εξειδικευμένος στην υπογονιμότητα, Κωνσταντίνος Πάντος.
Επιπλέον, όπως αναφέρθηκε μεταξύ άλλων, με την υιοθέτηση της πρότασης τα ζευγάρια που θα καταφεύγουν στη Δημόσια Τράπεζα δεν θα επωμίζονται το κόστος της υποβολής τους σε προσπάθεια τεχνητής γονιμοποίησης, ενώ το κράτος θα απαλλάσσεται από το κόστος για τη δημιουργία εμβρύων. Ειδική μνεία έγινε και στη συμβολή της Δημόσιας Τράπεζας στην αντιμετώπιση της υπογεννητικότητας, ένα ζήτημα που ταλανίζει την χώρα μας και αναγνωρίζεται ως μία αντικειμενική απειλή για το μέλλον της.
Όπως ανέφερε η Πρόεδρος της ΕΑΙΥΑ και αυτή η προοπτική θα τεθεί στο Εποπτικό Συμβούλιο και, αφού ληφθεί υπόψη το τι γίνεται και στις άλλες χώρες, θα καταλήξει η Αρχή στην πρόταση την οποία θα καταθέσει στο υπουργείο Υγείας.
Στο πλαίσιο της εκδήλωσης, προτάθηκε και ο ορισμός ειδικών Επιτροπών, με τη σύνθεσή τους να περιλαμβάνει -εκτός από θεωρητικούς- και πρακτικούς επιστήμονες από μονάδες, ούτως ώστε να μπορέσουν να κατανοήσουν τη διάσταση του ζητήματος και να προχωρήσουν στην επίλυσή του.
Η απάντηση σχετικά με την… τύχη αυτών των εμβρύων είναι κάθε άλλο παρά απλή και αυτός είναι ο λόγος που δεν έχει δοθεί με σαφήνεια σε κανένα επίπεδο. Όμως, οι απόψεις φαίνεται να συγκλίνουν σε ένα κοινό σημείο: ότι πρέπει να δοθεί λύση.
Photo: Shutterstock
