Η Τουρκία έχει πλησιάσει πιο κοντά στην εφαρμογή της περσινής συμφωνίας με τη Λιβύη, για συνεργασία στον τομέα των υδρογονανθράκων με το κράτος της Βόρειας Αφρικής- μια συμφωνία η οποία προκάλεσε επικρίσεις στη Λιβύη και στο εξωτερικό, ειδικά από την Ελλάδα και την Αίγυπτο.
Σύμφωνα με το Nordic Monitor, η συμφωνία, που καταρτίστηκε με τη μορφή Μνημονίου Κατανόησης (MoU) και υπογράφηκε στις 3 Οκτωβρίου 2022, στάλθηκε στο κοινοβούλιο για έγκριση από τον Τούρκο Πρόεδρο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν στις 10 Ιανουαρίου 2023. Τρεις ημέρες αργότερα, ο πρόεδρος του κοινοβουλίου την έστειλε στην Επιτροπή Εξωτερικών Υποθέσεων για εξέταση και πιθανή έγκριση.
«Με το εν λόγω μνημόνιο κατανόησης ενθαρρύνεται η ανάπτυξη επιστημονικής, τεχνικής, τεχνολογικής, νομικής, διοικητικής και εμπορικής συνεργασίας μεταξύ των δύο χωρών στον τομέα των υδρογονανθράκων και κοινά έργα όπως η ανάπτυξη και χρήση πόρων υδρογονανθράκων και η έρευνα, πραγματοποιείται ανάπτυξη και παραγωγή χερσαίων και θαλάσσιων πόρων των δύο χωρών. Στοχεύει στην αύξηση της υπάρχουσας συνεργασίας με αυτά τα βήματα», ανέφερε ο Ερντογάν στην επιστολή του προς το κοινοβούλιο, εξηγώντας τη σημασία της συμφωνίας.
«Επιπλέον, τονίζεται για άλλη μια φορά η σημασία της συνεργασίας μεταξύ των μερών και των εθνικών πετρελαϊκών εταιρειών», πρόσθεσε ο Τούρκος πρόεδρος.
Η συμφωνία αναμένεται να περάσει τόσο την Επιτροπή όσο και τη Βουλή χωρίς προβλήματα και σύντομα θα λάβει την υπογραφή του Ερντογάν για να μετατραπεί σε νόμο.
Λεπτομέρειες και ασάφειες
Η τετρασέλιδη συμφωνία, που περιήλθε σε γνώση του Nordic Monitor, στοχεύει συγκεκριμένα στην προώθηση της κοινής εργασίας από κρατικές εταιρείες πετρελαίου και φυσικού αερίου για την εκμετάλλευση των πόρων υδρογονανθράκων στη Λιβύη. Η Turkish Petroleum Corporation (Türkiye Petrolleri Anonim Ortaklığı, TPAO), η εθνική εταιρεία πετρελαίου της Τουρκίας, θα είναι ο πρωταγωνιστής στην εφαρμογή της συμφωνίας, ενώ η Εθνική Εταιρεία Πετρελαίου της Λιβύης (NOC) δεσμεύεται να διευκολύνει τη συνεργασία όχι μόνο στη θάλασσα αλλά και στη στεριά.
Το πεδίο εφαρμογής της συμφωνίας είναι αρκετά ευρύ και περιλαμβάνει ορισμένες διατάξεις που παραμένουν ασαφείς. Καλύπτει όχι μόνο υφιστάμενα κοιτάσματα υδρογονανθράκων προς εκμετάλλευση, αλλά και μελλοντικά κοιτάσματα σε ξηρά ή υπεράκτια, σύμφωνα με το άρθρο 2, το οποίο καλύπτει τις μορφές συνεργασίας μεταξύ των δύο πλευρών.
Στη συμφωνία κατονομαζόταν και η Turkish Petroleum International Company (TPIC), θυγατρική της TPAO που δραστηριοποιείται σε όλους τους τομείς της πετρελαϊκής βιομηχανίας. Η παράγραφος που ανέφερε την TPIC, κάνει αναφορά σε απροσδιόριστες (επιχειρηματικές) οντότητες που και οι δύο πλευρές ενδέχεται αργότερα να αποφασίσουν να συμπεριλάβουν στο πρόγραμμα συνεργασίας.
«Τα μέρη συμφωνούν να ενθαρρύνουν τη συνεργασία μεταξύ της Turkish Petroleum Intemational Company (TPIC) ή/και των φορέων που ορίζονται από τα μέρη μέσω της διπλωματικής οδού, στους τομείς του εμπορίου πετρελαίου και φυσικού αερίου, πετροχημικών προϊόντων και προϊόντων πετρελαίου», αναφέρει η έκτη παράγραφος του άρθρου 2.
Αυτό σημαίνει ότι ο πρόεδρος Ερντογάν, γνωστός για την κατάφωρη κατάχρηση τέτοιων συμφωνιών με στόχο να πλουτίζει ο ίδιος και οι φίλοι του, μέσω σκοτεινών επιχειρηματικών συμφωνιών, θα έχει πλήρη ελευθερία στον ορισμό εταιρειών, εργολάβων και υπεργολάβων για την εκτέλεση του Μνημονίου Συνεννόησης με την κρατική εταιρεία πετρελαίου της Λιβύης.
Η TPAO στο παρελθόν είχε παρουσία στη Λιβύη και μάλιστα ίδρυσε μια θυγατρική, την TP Libya Ltd, τον Μάιο του 2013, η οποία διέκοψε τη λειτουργία της τον Αύγουστο του 2014 λόγω της αναταραχής στη χώρα. Εκκαθαρίστηκε τον Νοέμβριο του 2016 και το υποκατάστημα της TPAO στη Λιβύη έκλεισε τον Απρίλιο του 2017. Με το νέο Μνημόνιο, η TPAO πρόκειται να επιστρέψει στη Λιβύη, ίσως με περισσότερη πολιτική υποστήριξη τόσο από Τούρκους όσο και από Λίβυους αξιωματούχους.
Η Τουρκία συμπεριέλαβε επίσης την κρατική Turkish Pipeline Corporation (BOTAŞ) στη συμφωνία, η οποία εγγυάται ότι και οι δύο χώρες θα υποστηρίξουν τα έργα της BOTAŞ συμπεριλαμβανομένων των κοινοπραξιών στις οποίες συμμετέχει. Το ίδιο τέχνασμα υπάρχει και σε αυτή τη διάταξη, με την προσθήκη αναφοράς σε μη κατονομαζόμενες «οντότητες που ορίζονται από τα συμβαλλόμενα μέρη μέσω της διπλωματικής οδού». Η ασάφεια ανοίγει το δρόμο στην κυβέρνηση Ερντογάν να επεκτείνει τη συμφωνία χωρίς να φέρει καμία τροποποίηση στο κοινοβούλιο για έγκριση.
Το μνημόνιο συνεργασίας ισχύει για πέντε χρόνια και θα παραταθεί αυτόματα για άλλα πέντε, εκτός εάν ένα από τα μέρη θέλει να αποσυρθεί και ενημερώσει το άλλο μέρος τρεις μήνες πριν από τη λήξη. Σύμφωνα με το άρθρο 4, οποιαδήποτε εργασία γίνεται σε συνδυασμό με το Μνημόνιο Κατανόησης διατηρείται εμπιστευτική, ακόμη και αν η συμφωνία τερματιστεί σε μεταγενέστερη ημερομηνία.
Αντιδράσεις
Η συμφωνία προκάλεσε κριτική στη Λιβύη καθώς και αντιδράσεις από περιφερειακές χώρες όπως η Αίγυπτος και η Ελλάδα. Το βασικό σημείο τριβής, βασίζεται στον ισχυρισμό ότι η απερχόμενη κυβέρνηση ενότητας στην Τρίπολη δεν έχει την εξουσία να υπογράψει διεθνείς συμφωνίες ή μνημόνια συνεργασίας. Η αντίπαλη κυβέρνηση της ανατολική Λιβύης, καθώς και το κοινοβούλιο της Λιβύης απέρριψαν το Μνημόνιο. Ο πρόεδρος της Βουλής των Αντιπροσώπων της Λιβύης Αγκίλα Σάλεχ- ο οποίος έχει υποστηρίξει εδώ και καιρό ότι η εντολή της κυβέρνησης με έδρα την Τρίπολη έχει λήξει- χαρακτήρισε τη συμφωνία με την Άγκυρα «παράνομη και απαράδεκτη».
Οι εκλογές στη Λιβύη είχαν προγραμματιστεί για τις 24 Δεκεμβρίου 2021, με βάση σχέδιο υποστηριζόμενο από τον ΟΗΕ για την αντικατάσταση της προσωρινής κυβέρνησης. Όμως δεν πραγματοποιήθηκαν ποτέ λόγω αγεφύρωτων διαφορών μεταξύ των αντιπάλων πλευρών στη Λιβύη, των συνεχιζόμενων ένοπλων συγκρούσεων και της παρουσίας ξένων στρατευμάτων.
Η υπό την ηγεσία του ΟΗΕ διαδικασία για μια πολιτική επίλυση της λιβυκής αναταραχής, αναφερόταν στον «οδικό χάρτη» του 2020, για την προπαρασκευαστική φάση μιας συνολικής λύσης. Σε αυτή, στο άρθρο 10 αναφέρεται ότι η μεταβατική κυβέρνηση ενότητας δεν θα εξετάσει τυχόν νέες ή προηγούμενες συμφωνίες ή αποφάσεις με τρόπο που βλάπτει τη σταθερότητα των εξωτερικών σχέσεων του λιβυκού κράτους ή επιβάλλει μακροπρόθεσμες υποχρεώσεις. Οι επικριτές του μνημονίου συμφωνίας Τουρκίας-Λιβύης, τονίζουν ότι η λιβυκή κυβέρνηση παραβίασε αυτό το άρθρο με τη συμφωνία με την Τουρκία για τους υδρογονάνθρακες, η οποία επιβάλλει μακροπρόθεσμες υποχρεώσεις στη Λιβύη.
Η τουρκική και η λιβυκή κυβέρνηση υποστηρίζουν, ωστόσο, ότι η μεταβατική κυβέρνηση έχει την πλήρη εξουσία να συνάψει μνημόνια συμφωνίας με άλλα κράτη. Επισημαίνουν επίσης ότι η Λιβύη έχει συνάψει πολυάριθμα μνημόνια συνεργασίας με άλλες χώρες, συμπεριλαμβανομένων μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Η συμφωνία για τους υδρογονάνθρακες αποτελεί αντικείμενο αμφισβήτησης στα δικαστήρια της Λιβύης για διάφορους λόγους, όπως η έλλειψη εμπειρίας τουρκικών εταιρειών στη βιομηχανία πετρελαίου και φυσικού αερίου, καθώς και λόγω μιας ρήτρας εμπιστευτικότητας που φέρεται να παραβιάζει τη διαφάνεια που απαιτείται από τους λιβυκούς ελεγκτικούς νόμους.
Η θεμελιώδης πρόκληση για το Μνημόνιο προέρχεται από την Ελλάδα, την Κύπρο και την Αίγυπτο, τις τρεις χώρες που έχουν εκφράσει την αντίθεσή τους στη συμφωνία του 2019 μεταξύ της Τουρκίας και της πρώην Λιβυκής Κυβέρνησης Εθνικής Συμφωνίας για την οριοθέτηση των θαλάσσιων συνόρων. Αν και το νέο Μνημόνιο δεν έκανε αναφορά στη συμφωνία του 2019, η διατύπωση στο προοίμιο υπενθύμισε σιωπηρά τη συμφωνία, αναφέροντας ότι και οι δύο χώρες «γνωρίζουν ότι μια τέτοια συνεργασία είναι πιθανό να ενισχύσει τις σχέσεις μεταξύ των δύο χωρών» και ότι επιθυμούν «να αναπτυχθούν περαιτέρω οι υφιστάμενες σχέσεις και στον τομέα των υδρογονανθράκων».
Η Τουρκία και η Ελλάδα έχουν αντικρουόμενες διεκδικήσεις στην ανατολική Μεσόγειο, με τις δύο πλευρές να κατηγορούν η μία την άλλη για παραβίαση των κυριαρχικών τους δικαιωμάτων για τον καθορισμό αποκλειστικών οικονομικών ζωνών στη θάλασσα.
Σύμφωνα με την άποψη της Ελλάδας, το νέο Μνημόνιο είναι μια κλιμάκωση από την Τουρκία, για να υπονομεύσει τη σταθερότητα στην ανατολική Μεσόγειο και αντιπροσωπεύει το επόμενο στάδιο στην εφαρμογή της συμφωνίας του 2019, η οποία παραβιάζει το διεθνές δίκαιο. Για την Αθήνα, αυτό είναι επίσης παραβίαση των κυριαρχικών δικαιωμάτων της Ελλάδας και της Αιγύπτου, που καθόρισαν τα σύνορα των αποκλειστικών οικονομικών ζωνών τους με τη συμφωνία του Αυγούστου 2020, που περιελάμβανε επικαλυπτόμενες περιοχές που διεκδικούσαν η Τουρκία και η Λιβύη στη συμφωνία του 2019.
Επιμέλεια: Τέρρυ Μαυρίδης
