Η σφαγή που εκτυλίσσεται στο Ισραήλ και τη Γάζα από τις 7 Οκτωβρίου καθιστά σαφές ότι το status quo στη Μέση Ανατολή δεν είναι βιώσιμο. Από τον Πόλεμο των Έξι Ημερών του 1967, το κράτος του Ισραήλ, του οποίου ο πληθυσμός είναι πάνω από 70% Εβραίοι, ελέγχει τόσο τη Δυτική Όχθη όσο και τη Λωρίδα της Γάζας, εδάφη που κατοικούνται κυρίως από Μουσουλμάνους Άραβες. Υπήρξαν προσπάθειες στο παρελθόν για τη δημιουργία ενός παλαιστινιακού κράτους από τα δύο κατεχόμενα εδάφη και συγκεκριμένα μέσω της ειρηνευτικής διαδικασίας του Όσλο που ξεκίνησε το 1993. Αλλά αυτές οι προσπάθειες δεν καρποφόρησαν ποτέ. Πράγματι, ακόμη και πριν από την έναρξη του τρέχοντος πολέμου στη Γάζα, η επίτευξη μιας «λύσης δύο κρατών» φαινόταν πιο μακριά από ποτέ.
Όπως αναφέρει το World Politics Review, αυτό δεν σημαίνει ότι δεν υπάρχει ακόμη ενδιαφέρον για μια λύση δύο κρατών. Αντίθετα, ο πρόεδρος των ΗΠΑ Τζο Μπάιντεν κάλεσε τους Ισραηλινούς και Παλαιστίνιους ηγέτες να επιδιώξουν και να υιοθετήσουν ένα τέτοιο ψήφισμα μόλις τελειώσει ο πόλεμος στη Γάζα. Η πλειοψηφία των Παλαιστινίων τάσσεται υπέρ της λύσης των δύο κρατών. Και ενώ η υποστήριξη στο Ισραήλ για αυτό είχε πέσει σε λίγο πάνω από το 40% ακόμη και πριν από τις 7 Οκτωβρίου, μια σταθερή πλειοψηφία ευνόησε αυτό το αποτέλεσμα το 2021.
Παρά το γεγονός ότι ένα μοντέλο δύο κρατών θεωρείται από καιρό ως η λύση στο πρόβλημα των ισραηλινο-παλαιστινιακών σχέσεων στο πρώην βρετανικό προτεκτοράτο της Παλαιστίνης, είναι καιρός να ξανασκεφτούμε τη βιωσιμότητα της λύσης των δύο κρατών. Η ίδια η Διαδικασία του Όσλο ήταν ελαττωματική, καθώς δεν έλαβε επαρκώς υπόψη την ανισορροπία ισχύος που ευνοούσε το Ισραήλ, όπως η δημιουργία ενός μη συνεχόμενου παλαιστινιακού κράτους που απαιτούσε έναν συνδετικό χερσαίο διάδρομο που το Ισραήλ μπορούσε εύκολα να αποκόψει. Αλλά ακόμη και μια εναλλακτική διαδικασία που οδηγεί σε μια λύση δύο κρατών θα μπορούσε κάλλιστα να αποδειχθεί εξίσου αβάσιμη. Αντίθετα, υπάρχει ανάγκη για μια πιο τολμηρή προσέγγιση, μια προσέγγιση που το ίδιο το Ισραήλ θα πρέπει να εξετάσει το ενδεχόμενο να υιοθετήσει μονομερώς: Μια λύση τριών ή και τεσσάρων κρατών.
Η ιδέα μιας λύσης τριών κρατών υπάρχει εδώ και αρκετό καιρό. Πράγματι, ήταν ουσιαστικά το σχέδιο που υποβλήθηκε από τα Ηνωμένα Έθνη το 1948, αν και τα δύο παλαιστινιακά εδάφη της Λωρίδας της Γάζας και της Δυτικής Όχθης επρόκειτο να διοικούνται από την Αίγυπτο και την Ιορδανία, αντίστοιχα, αντί να είναι πλήρως ανεξάρτητα κράτη. Έχει επίσης προταθεί μια λύση τεσσάρων κρατών, αλλά οι διατυπώσεις ποικίλλουν από τη συμπερίληψη τμημάτων του Λιβάνου, έως την περαιτέρω διαίρεση του Ισραήλ ή της Δυτικής Όχθης. Θα μπορούσε κανείς να υποστηρίξει ότι το αρχικό σχέδιο του ΟΗΕ του 1948 ήταν, στην πραγματικότητα, ένα μοντέλο τεσσάρων κρατών, καθώς η Ιερουσαλήμ προοριζόταν να είναι μια ανεξάρτητη πόλη-κράτος κατά το πρότυπο της Πόλης του Βατικανού.
Οπότε το ερώτημα που τίθεται είναι εφόσον το status quo, αν και μη βιώσιμο, ευνοεί το Ισραήλ, γιατί να υιοθετήσει μία από αυτές τις πολυκρατικές λύσεις; Γιατί είναι προς το συμφέρον του Ισραήλ να το κάνει, τονίζει το WPR.
Αρχικά, θα εξαλείψει αμέσως μια πηγή μόνιμης διεθνούς δυσαρέσκειας. Ανεξάρτητα από τους λόγους για τους οποίους το Ισραήλ ελέγχει τη Δυτική Όχθη και τη Γάζα, η αλήθεια είναι ότι το κάνει. Όχι μόνο τους ελέγχει, αλλά προωθεί την εγκατάσταση Ισραηλινών στη Δυτική Όχθη. Αυτό ουσιαστικά καθιστά το Ισραήλ μια αποικιακή δύναμη, και πιο συγκεκριμένα μια δύναμη που ασχολείται με την αποικιοκρατία εποίκων. Εκτός από το ότι κατηγορείται για την επιβολή του κανόνα του «απαρτχάιντ» και ακόμη και για τη διάπραξη «γενοκτονίας» σε αυτά τα εδάφη, το Ισραήλ αψηφά πολλά ψηφίσματα του ΟΗΕ, τόσο στη Γενική Συνέλευση όσο και στο Συμβούλιο Ασφαλείας, σχετικά με αυτήν την πρακτική. Ενώ οι ΗΠΑ προσπάθησαν συχνά να προστατεύσουν το Ισραήλ εντός των οργάνων του ΟΗΕ, οι πολιτικές του Ισραήλ εντούτοις έρχονται σε αντίθεση με την προτιμώμενη πολιτική της ίδιας της Ουάσιγκτον να ιδρύσει τελικά ένα βιώσιμο παλαιστινιακό κράτος.
Εάν το Ισραήλ τερμάτιζε τους εποικισμούς και αναγνώριζε τόσο τη Γάζα όσο και τη Δυτική Όχθη ως ανεξάρτητα και κυρίαρχα έθνη, αυτό θα άρει αμέσως το κύριο εμπόδιο στο Ισραήλ να αποκτήσει πλήρη εξομάλυνση των σχέσεων με πολλές χώρες της περιοχής και θα τερματίσει τον βασικό λόγο για τον οποίο καταδικάζεται επανειλημμένα στα Ηνωμένα Έθνη. Με τη σειρά του, αυτό θα διευκόλυνε την ικανότητα του Ισραήλ να συνεργάζεται με τους περιφερειακούς εταίρους του για να διασφαλίσει ότι τα νεοσύστατα παλαιστινιακά κράτη παραμένουν σταθερές, αναπτυσσόμενες και ειρηνικές οντότητες στα σύνορά του. Αλλά όσο συνεχίζει να κατέχει και να εποικίζει αυτές τις εκτάσεις, μια τέτοια ενεργή συνεργασία θα είναι δύσκολη.
Αυτό θα απαιτούσε διάλυση οικισμών στη Δυτική Όχθη; Ναι, αλλά ούτως ή άλλως η παρουσία των εποίκων απαιτεί ήδη μεγάλη προσπάθεια για να αμυνθούν, και αυτό το πρόβλημα έχει οξυνθεί ύστερα από τις 7 Οκτωβρίου. Μια λύση τεσσάρων κρατών που θα καθιστούσε την Ιερουσαλήμ μια αυτόνομη οντότητα θα σήμαινε ότι το Ισραήλ δεν θα μπορούσε να κάνει την πόλη πρωτεύουσά του; Ναι, αλλά το Τελ Αβίβ είναι μια περισσότερο από βιώσιμη εναλλακτική λύση, καθώς έχει αναγνωριστεί εδώ και πολύ καιρό από πολλά έθνη στη διεθνή κοινότητα ως πρωτεύουσα του Ισραήλ. Μόνο οι ΗΠΑ αποτελούν αξιοσημείωτη εξαίρεση, ύστερα από την αμφιλεγόμενη κίνηση του τότε προέδρου Τραμπ να αναγνωρίσει το 2018 την Ιερουσαλήμ ως πρωτεύουσα του Ισραήλ.
Κάποιος θα μπορούσε να αντικρούσει ότι αυτό θα ανταμείψει επί της ουσίας τη Χαμάς για την επιθετικότητά της κατά του Ισραήλ. Αλλά η υιοθέτηση μιας πολυκρατικής λύσης θα διευκόλυνε το Ισραήλ να κερδίσει την περιφερειακή και διεθνή υποστήριξη που απαιτείται για να ειρηνεύσει τη Χαμάς. Αυτό θα ξεκινούσε με τη βοήθεια των ειρηνευτικών δυνάμεων του ΟΗΕ στην παρακολούθηση και την περιπολία των συνόρων μεταξύ Γάζας και Ισραήλ, όπως κάνουν ήδη στο νότιο Λίβανο. Αυτό θα έθετε επίσης πλήρως οποιαδήποτε αρχή αντικαθιστά τη Χαμάς στη Γάζα, στη θέση της ανάγκης να κυβερνήσει, όχι απλώς να εκμεταλλευτεί τα παράπονα εναντίον ενός κατακτητή.
Μπορεί να υποστηριχθεί ότι μια πολυκρατική λύση δοκιμάστηκε και απέτυχε το 1948, θεαματικά και αμέσως. Αυτό είναι αλήθεια, καθώς το αρχικό σχέδιο του ΟΗΕ κατέρρευσε μόλις το Ισραήλ κέρδισε την ανεξαρτησία του, όταν δέχθηκε επίθεση από μια σειρά από γειτονικά κράτη. Πράγματι, το Ισραήλ ελέγχει επί του παρόντος τη Δυτική Όχθη και τη Γάζα αφού τις κατέκτησε στον Πόλεμο των Έξι Ημερών του 1967 με αυτά τα ίδια κράτη και διατήρησε αυτές τις περιοχές ως στρατηγικές ζώνες ασφαλείας. Αργότερα δέχτηκε ξανά επίθεση από αυτά τα κράτη στον πόλεμο του Γιομ Κιπούρ το 1973.
Όμως οι συνθήκες είναι πολύ διαφορετικές σήμερα. Αυτοί οι προηγούμενοι διακρατικοί πόλεμοι εκτυλίχθηκαν στη σκιά του ανταγωνισμού του Ψυχρού Πολέμου μεταξύ των ΗΠΑ και της ΕΣΣΔ, με το Ισραήλ να εξοπλίζεται από την Ουάσιγκτον και τις αραβικές χώρες από τους Σοβιετικούς. Από το τέλος του Ψυχρού Πολέμου, και ιδιαίτερα τα τελευταία χρόνια, οι ΗΠΑ έχουν γίνει ο κύριος προμηθευτής όπλων σε χώρες σε όλη τη Μέση Ανατολή. Αυτό, με τη σειρά του, διευκόλυνε την υιοθέτηση και τη σταδιακή επέκταση των Συμφωνιών του Αβραάμ που επιδιώκουν την εξομάλυνση των σχέσεων μεταξύ του Ισραήλ και των Αράβων γειτόνων του. Αυτά θα ήταν αδιανόητα από τα μέσα έως τα τέλη του 20ου αιώνα. Εν ολίγοις, οι παράγοντες που οδήγησαν το Ισραήλ να δημιουργήσει μια ουδέτερη ζώνη ενάντια σε περιφερειακούς αντιπάλους δεν ισχύουν πλέον.
Είναι βέβαιο ότι η επιδίωξη μιας λύσης τριών ή τεσσάρων κρατών δεν θα είναι πολιτικά εύκολη ακόμα και υπό τις καλύτερες συνθήκες. Όπως εύστοχα παρατήρησε ο αρθρογράφος του Bloomberg, Νόα Σμιθ όταν εξέταζε τις προοπτικές μιας λύσης τριών κρατών, «το πιο δύσκολο ερώτημα, φυσικά, είναι πώς να πάμε από εδώ, εκεί». Αυτή είναι πράγματι μια δύσκολη ερώτηση. Αλλά είναι σαφές ότι ούτε το τρέχον πολιτικό status quo ενός μεμονωμένου κράτους, ούτε η εκτυλισσόμενη μεγάλης κλίμακας στρατιωτική επιχείρηση κατά της Χαμάς είναι πιθανό να προσφέρει μια διαρκή ειρήνη. Αντίθετα, οι παρούσες συνθήκες μόνο θα υποκινήσουν τη συνεχιζόμενη αιματοχυσία και την αποσταθεροποίηση.
Επιμέλεια: Τέρρυ Μαυρίδης
