Να περιορίσουν την χρήση της πλαστικής σακούλας επιχειρούν οι τέσσερις μεγάλες αλυσίδες σουπερμάρκετ της χώρας - ΑΒ Βασιλόπουλος, Μασούτης, My Market και Σκλαβενίτης.
Υπενθυμίζεται ότι στο πλαίσιο της εναρμόνισης και της Ελλάδας με την κοινοτική οδηγία, οι δωρεάν πλαστικές σακούλες στα σούπερ μάρκετ θα αποτελούν παρελθόν από το 2018, καθώς πλέον θα κοστίζουν 8 λεπτά του ευρώ.
Στο πλαίσιο της οδηγίας 2015/720 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβούλιου της 29ης Απριλίου 2015 με σκοπό τη μείωση της κατανάλωσης λεπτών πλαστικών σακουλών μεταφοράς, το Ινστιτούτου Έρευνας Λιανεμπορίου Καταναλωτικών Αγαθών (ΙΕΛΚΑ) πραγματοποίησε μελέτη με θέμα τη χρήση της ελαφρού βάρους πλαστικής σακούλας.
Πρόκειται για τις πλαστικές σακούλες μεταφοράς πάχους μικρότερου από 50 μικρά («λεπτές πλαστικές σακούλες μεταφοράς»), που αντιπροσωπεύουν τη συντριπτική πλειονότητα του συνολικού αριθμού πλαστικών σακουλών μεταφοράς που καταναλώνονται σήμερα. Η χρήση τους έγινε δημοφιλής γιατί θεωρήθηκε από τον καταναλωτή ως ένας αποτελεσματικός, φθηνός και υγιεινός τρόπος για τη μεταφορά αντικειμένων. Όμως η υπερβολική έκταση της χρήσης τους έχει δημιουργήσει σημαντικά προβλήματα. Συγκεκριμένα, όπως αναφέρεται στην προαναφερθείσα Ευρωπαϊκή Οδηγία:
«Τα σημερινά επίπεδα κατανάλωσης πλαστικών σακουλών μεταφοράς δημιουργούν υψηλή συσσώρευση απορριμμάτων και οδηγούν σε αναποτελεσματική χρήση των πόρων, κατάσταση που αναμένεται να επιδεινωθεί, εάν δεν ληφθούν μέτρα. Η απόρριψη πλαστικών σακουλών μεταφοράς προκαλεί περιβαλλοντική ρύπανση και επιδεινώνει το εκτεταμένο πρόβλημα των απορριμμάτων στα συστήματα υδάτων, με αποτέλεσμα να απειλούνται τα υδάτινα οικοσυστήματα σε παγκόσμιο επίπεδο. Επιπλέον, η συσσώρευση πλαστικών σακουλών μεταφοράς στο περιβάλλον έχει σαφώς αρνητικές επιπτώσεις σε ορισμένες οικονομικές δραστηριότητες».
Ενδεικτικά για την σημασία του προβλήματος με βάση διεθνείς έρευνες:
1 στα 4 ψάρια ανοιχτής θαλάσσης μπορεί να περιέχει μικροπλαστικά
Έως το 2050 θα υπάρχουν πιο πολλά πλαστικά στη θάλασσα παρά ψάρια
Μόλις το 1% από τις πλαστικές σακούλες ανακυκλώνεται (Life Debag)
1 στα 2 απορρίμματα στον βυθό της θάλασσας στην Ελλάδα είναι πλαστικές σακούλες (Life Debag)
90% είναι το ποσοστό που πρέπει να μειωθούν οι πλαστικές σακούλες έως το 2020 σύμφωνα με την ΕΕ (ΕΕ)
Το κόστος για να συλλεχθεί από τον βυθό μια πλαστική σακούλα είναι 10 φορές περισσότερο από το να παραχθεί
Μέσα σε αυτό το πλαίσιο το ΙΕΛΚΑ πραγματοποίησε μελέτη τόσο σε καταναλωτές, όσο και με συνεντεύξεις στελεχών προκειμένου να καταγράψει τα βασικά μεγέθη του προβλήματος. Η σχετική έρευνα καταναλωτών του ΙΕΛΚΑ που πραγματοποιήθηκε τον Μάιο του 2017 σε δείγμα 530 άτομα από όλη τη χώρα είναι αποκαλυπτική για το μέγεθος του προβλήματος. Συγκεκριμένα:
Ο Έλληνας παίρνει κατά μέσο όρο 3,9 σακούλες ανά επίσκεψη στο σουπερμάρκετ. Αυτός ο αριθμός αντιστοιχεί σε περίπου 270 πλαστικές σακούλες κατά κεφαλήν μόνο από το σουπερμάρκετ ή 2,9 δισ. σακούλες ανά έτος συνολικά στη χώρα ανά έτος.
Τα αντίστοιχα στοιχεία από τις αγορές πλαστικής σακούλας που συγκεντρώθηκαν μέσω συνεντεύξεων αναφέρουν τουλάχιστον 2,7 δισ. σακούλες από τα σουπερμάρκετ.
Εκτιμάται ότι συνολικά οι πλαστικές σακούλες για το σύνολο του λιανεμπορίου (οργανωμένο λιανεμπόριο, μικρή λιανική και την εστίαση) ανά έτος στη χώρα ξεπερνούν 4,5 δισεκατομμύρια. Πρακτικά αυτό σημαίνει ότι στην Ελλάδα αντιστοιχούν περίπου 400 σακούλες ανά κάτοικο ανά έτος το 2016, αυξημένες από την μέτρηση του ΙΕΛΚΑ του 2015 η οποία ανέφερε 363 σακούλες ανά κάτοικο ανά έτος. Η μέτρηση αυτή είναι κατά 50% μεγαλύτερη από την δημοσιευμένη εκτίμηση του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου του 2010 (Πηγή Eunomia), στις 242 σακούλες ανά κάτοικο, η οποία τότε κατέτασσε την Ελλάδα στην 4η θέση ανάμεσα στις 19 χώρες με διαθέσιμα στοιχεία. Σημειώνεται ότι ακόμα και η συντηρητική η εκτίμηση για 363 σακούλες φέρνει την Ελλάδα στην 1ηθέση σε κατανάλωση, υπερδιπλάσια από τον Ευρωπαϊκό Μέσο Όρο των 175 τεμαχίων.
Το 21% του κοινού δηλώνει ότι παίρνει περισσότερες σακούλες από όσες χρειάζεται για τις αγορές του (σχήμα 1) και με δεδομένο ότι η βασική χρήση για το 81% του κοινού είναι ο κάδος απορριμμάτων φαίνεται ότι υπάρχει σαφώς περιθώριο μείωσης.
Αντίθετα, οι επαναχρησιμοποιούμενες σακούλες (π.χ. υφασμάτινες) είναι ελάχιστες. Οι πωλήσεις υπολογίζονται με βάση την έρευνα του ΙΕΛΚΑ σε 400.000-500.000 ανά έτος, δηλαδή περίπου 0.05 σακούλες ανά κάτοικο, όταν π.χ. η Δανία η οποία είναι από τις πιο προχωρημένες χώρες στη μείωση της πλαστικής σακούλας έχει 75 επαναχρησιμοποιούμενες σακούλες ανά κάτοικο, ενώ ο μέσος της Ευρωπαϊκής Ένωσης είναι 23.
2 στους 3 καταναλωτές δηλώνουν ότι κατέχουν κάποιου είδους επαναχρησιμοποιούμενη τσάντα (σχήμα 3) αλλά μόλις το 8% την χρησιμοποιεί συστηματικά (πάντα) και το 23% επαρκώς (συχνά) (σχήμα 4). Ο βασικός λόγος φαίνεται ότι είναι ότι δεν έχουν ενεργοποιηθεί επαρκώς τα αντανακλαστικά τους καθώς 1 στους 2 δηλώνει ότι δεν τις χρησιμοποιεί επειδή δεν το θυμάται.
Παράλληλα το 91% του κοινού συμφωνεί ότι οι σακούλες πρέπει να μειωθούν, ενώ μάλιστα το 64% θεωρεί ότι πρέπει να απαγορευτεί η διάθεση τους.
Το μέγεθος του προβλήματος γίνεται περισσότερο εμφανές όταν συγκρίνεται η σημερινή κατάσταση στην Ελλάδα με την υποχρέωση της χώρας προς την Ευρωπαϊκή Ένωση. Συγκεκριμένα η Ευρωπαϊκή Οδηγία αναφέρει ότι τα κράτη μέλη θα πρέπει να λάβουν μέτρα «που εξασφαλίζουν ότι το ετήσιο επίπεδο κατανάλωσης δεν θα υπερβαίνει τις 90 λεπτές πλαστικές σακούλες μεταφοράς κατά κεφαλήν το αργότερο στις 31 Δεκεμβρίου 2019 και τις 40 λεπτές πλαστικές σακούλες μεταφοράς κατά κεφαλήν το αργότερο στις 31 Δεκεμβρίου 2025». Προκειμένου να επιτευχθούν αυτοί οι στόχοι, θα πρέπει η κατανάλωση στην Ελλάδα να μειωθεί κατά 80% ως το 2019 και 90% ως το 2025.
Η πρωτοβουλία του ΙΕΛΚΑ
Στο πλαίσιο των συγκεκριμένων συνθηκών και με γνώμονα ταυτόχρονα την προστασία του περιβάλλοντος το Ινστιτούτο Έρευνας Λιανεμπορίου Καταναλωτικών Αγαθών (ΙΕΛΚΑ) προχωρά στο ερχόμενο διάστημα και με πρόσφατη ανακοίνωση του στην πρωτοβουλία με την ονομασία «Νοιαζόμαστε Σήμερα – Ζούμε Καλύτερα Αύριο», έχοντας και την υποστήριξη τεσσάρων αλυσίδων Σουπερμάρκετ της Ελλάδας. Στο πλαίσιο αυτή της πρωτοβουλίας ο στόχος είναι "η ενημέρωση των καταναλωτών για ένα θέμα περιβάλλοντος τόσο μεγάλης σημασίας" με τις αλυσίδες των Σουπερμάρκετ "να έχουν πλέον πιο μεγάλη δέσμευση".
Η πρωτοβουλία ξεκινά στις 20 Ιουνίου σε περισσότερα από 1500 καταστήματα στη χώρα με ενημερωτικό υλικό, καθαρισμούς παραλιών, συνεργασία με την τοπική αυτοδιοίκηση σε ενέργειες και χρήση ενός βασικού εργαλείου που είναι η καθιέρωση της επαναχρησιμοποιούμενης τσάντας. Σε αυτό το πλαίσιο θα επιδιωχθεί κύρια η χρήση τέτοιας τσάντας, η αλλαγή της συνήθειας και σε επίπεδο ψυχολογίας σε όλες της τις μορφές, αλλά και η επίδειξη των πλεονεκτημάτων της ενώ βάρος θα δοθεί και σε δράσεις στα σχολεία. Σε επόμενο στάδιο σχεδιάζεται και συστήματα που θα επιβραβεύουν τον καταναλωτή (σ.σ για τη μη χρήση πλαστικής σακούλας) και διάφορα κίνητρα.
