Την βελτίωση της πορείας ψηφιακού μετασχηματισμού της Ελλάδας τον τελευταίο χρόνο επισημαίνει η 3η ετήσια έκθεση του Παρατηρητηρίου Ψηφιακού Μετασχηματισμού του ΣΕΒ, καθώς υλοποιήθηκαν σημαντικές παρεμβάσεις και μεταρρυθμίσεις σε δημόσιο και ιδιωτικό τομέα, και συνεχίστηκαν οι ιδιωτικές επενδύσεις στα ψηφιακά συστήματα.
Σύμφωνα με το ΣΕΒ, η Ελλάδα ανέβηκε τρεις θέσεις στην κατάταξη στο ρυθμιστικό περιβάλλον, ενώ ψηλά κινήθηκε η Έρευνα & Ανάπτυξη στον κλάδο ΤΠΕ (τεχνολογίες πληροφοριών και επικοινωνίας). Επίσης, πραγματοποιήθηκαν σημαντικές επενδύσεις σε υποδομές υψηλής ταχύτητας και η εκπαίδευση STEM (Science, Technology, Engineering, Mathematics) βελτιώθηκε. Τέλος, αναβαθμίστηκε η χρήση των τεχνολογιών μέσα στην πανδημία. Όλα τα παραπάνω είναι στη σωστή κατεύθυνση, αλλά δεν έχουν ακόμα το απαιτούμενο βάθος και ταχύτητα ώστε να ανατρέψουν τη διαχρονική ψηφιακή υστέρηση της χώρας. Η 25η θέση στην ΕΕ υποδηλώνει πως η ψαλίδα παραμένει ανοιχτή, μια και η υπόλοιπη ΕΕ βελτιώνεται εξίσου γρήγορα. Είναι προφανές ότι η Ελλάδα πρέπει να επιταχύνει σημαντικά προκειμένου να φτάσει τους ευρωπαϊκούς μέσους όρους. Ειδικότερα:
• Οι επενδύσεις σε ψηφιακά συστήματα παραμένουν μεν σημαντικές (11οι στην ΕΕ), αλλά συνεχίζουν να εστιάζουν σε συστήματα προηγούμενης γενιάς.
• Στο ρυθμιστικό περιβάλλον, η Ελλάδα ανέβηκε τρεις θέσεις (στην 23η), αλλά η απόσταση παραμένει σημαντική, μια και οι υπόλοιπες χώρες της ΕΕ απλοποιούν το ρυθμιστικό τους περιβάλλον εξίσου γρήγορα.
• Παρά τις συνεχείς βελτιώσεις στη Δημόσια Διοίκηση, η Ελλάδα βρίσκεται στην τελευταία θέση. Αυτό αναδεικνύει τόσο το μεγαλύτερο εύρος και την ταχύτητα ενσωμάτωσης ψηφιακών λύσεων στην υπόλοιπη ΕΕ, όσο και την καθυστέρηση αντιμετώπισης δομικών προβλημάτων στην Ελλάδα (π.χ. μειωμένη διαλειτουργικότητα μητρώων, καθυστέρηση στην ψηφιοποίηση δικαιοσύνης, κλπ.).
• Στον κλάδο ΤΠΕ, η Έρευνα & Ανάπτυξη και η επιχειρηματική δραστηριότητα είναι δυνατά στοιχεία (11η και 19η θέση). Όμως, οι λοιπές χώρες υπερτερούν σε όρους προστιθέμενης αξίας, απασχόλησης και εξωστρέφειας.
• Οι σημαντικές επενδύσεις σε υποδομές και ειδικά σε δίκτυα υψηλής ταχύτητας δεν μειώνουν την συγκριτική απόσταση με την ΕΕ, καθώς και οι υπόλοιπες χώρες επενδύουν με εξίσου ταχείς ρυθμούς.
• Ως προς τις δεξιότητες, αν και η εκπαίδευση STEM βελτιώνεται, η διασύνδεσή της με την αγορά εργασίας υστερεί σημαντικά. Ως αποτέλεσμα, η Ελλάδα παραμένει χαμηλά (25η) συγκριτικά με την υπόλοιπη ΕΕ .
• Στην κοινωνία, η πανδημία αύξησε τη χρήση ψηφιακών τεχνολογιών (24η). Όμως, οι χώρες της ΕΕ έχουν καλύτερες επιδόσεις, κυρίως λόγω της υιοθέτησης της τεχνολογίας από περισσότερες ηλικιακές ομάδες.
• Η ταχύτερη υλοποίηση της Ψηφιακής Βίβλου πρέπει να μπει στο επίκεντρο της εθνικής προσπάθειας, μια και θα επιδράσει θετικά στις επόμενες μετρήσεις του Παρατηρητηρίου. Σήμερα, περίπου 145 από τα 453 έργα (ποσοστό 32%) είναι σε εξέλιξη, με τα περισσότερα σε εκκίνηση των διαγωνιστικών διαδικασιών. Στη σωστή κατεύθυνση είναι οι χρηματοδοτήσεις του Ταμείου Ανάκαμψης, του ΕΣΠΑ και του αναπτυξιακού νόμου για την ψηφιακή αναβάθμιση της οικονομίας. Αναμένουμε τις θετικές επιδράσεις στις νέες μετρήσεις του Παρατηρητηρίου.
Όπως επισημαίνει η έκθεση, σήμερα οι ψηφιακές αλλαγές στη χώρα πραγματοποιούνται με ραγδαίους ρυθμούς. Το ηλεκτρονικό εμπόριο, αυξήθηκε κατά 77% (η μεγαλύτερη αύξηση στην Ευρώπη), η τηλεργασία τριπλασιάστηκε, και ο ψηφιακός μετασχηματισμός του δημοσίου τομέα (ειδικά στην εξυπηρέτηση του πολίτη) έχει βελτιωθεί ουσιαστικά, διευκολύνοντας σημαντικά την καθημερινότητα των πολιτών. Ενδεικτικά, το 2021 πραγματοποιήθηκαν πάνω από 350 εκ. ηλεκτρονικές συναλλαγές, μέσα από 1.300 ψηφιακές υπηρεσίες.
Οι προκλήσεις και ευκαιρίες της 4ης Βιομηχανικής Επανάστασης απασχολούν τον ΣΕΒ πολύ πριν την πανδημία, η οποία αποκάλυψε απότομα και επίπονα το εύρος της προσπάθειας, που χρειάζεται, για να μπορέσει η ελληνική οικονομία και κατ’ επέκταση και ολόκληρή η κοινωνία μας να παρακολουθήσει και να συμμετάσχει στην πρόοδο, που συντελείται διεθνώς λόγω της συνεχούς εξέλιξης της τεχνολογίας. Βλέποντας ότι ο ψηφιακός μετασχηματισμός απασχολεί την υπόλοιπη ΕΕ εδώ και περίπου μια δεκαετία, ο ΣΕΒ το 2017 και το 2019 παρουσίασε τις πλέον ολοκληρωμένες προτάσεις μετάβασης της οικονομίας στην ψηφιακή εποχή, αναδεικνύοντας κρίσιμες διαστάσεις για τα συστήματα υγείας, τα δίκτυα εφοδιασμού, τον εξ΄ αποστάσεως έλεγχο της παραγωγής, το εργασιακό περιβάλλον, τις διεπαφές επιχειρήσεων, αλλά και πολιτών, με τη δημόσια διοίκηση, κ.ά.
Η 3η ετήσια έκθεση του Παρατηρητηρίου Ψηφιακού Μετασχηματισμού, επιβεβαιώνει πως παρά την εμφανή βελτίωση της χώρας σε σχέση με το παρελθόν, η συγκριτική μας απόκλιση με την ΕΕ παραμένει σημαντική και χωρίς ιδιαίτερες ανατροπές. Για να κλείσει η ψαλίδα, πρέπει να υπερ-πολλαπλασιάσουμε τις ψηφιακές ιδιωτικές επενδύσεις και να αντιμετωπίσουμε τα δομικά προβλήματα λειτουργίας της δημόσιας διοίκησης. Ανάλογα ευρήματα ανέδειξε και ο δείκτης DESI 2021, ο οποίος καταγράφει τη ψηφιακή πρόοδο που έχει σημειωθεί στην ΕΕ.
Να σημειωθεί ότι οι μετρήσεις του Παρατηρητηρίου Ψηφιακού Μετασχηματισμού είναι πιο σύνθετες και εξειδικευμένες σε σχέση με άλλους δείκτες (π.χ. DESI, IMD, WEF). Αξιολογούν δε, την ψηφιακή ωριμότητα συγκριτικά με την ΕΕ και λιγότερο σε σχέση με το παρελθόν. Η ενσωμάτωση νέων τεχνολογιών όπως επιδιώκει το ΕΣΠΑ, το Ταμείο Ανάκαμψης και ο Αναπτυξιακός Νόμος θα συνεισφέρουν καθοριστικά, ώστε σύντομα να βελτιωθούν οι ακόλουθοι δείκτες:
• Επιχειρήσεις: Αν και πραγματοποιούνται ιδιωτικές επενδύσεις σε ψηφιακά συστήματα (11η θέση), αυτές συχνά εστιάζουν σε συστήματα ξεπερασμένων δυνατοτήτων, με αποτέλεσμα η ψηφιακή ωριμότητα των επιχειρήσεων να παραμένει χαμηλή (24οι). Ενδεικτικά, μέχρι πρόσφατα, μόνο το 3% των επιχειρήσεων αξιοποιούσε συστήματα τεχνητής νοημοσύνης, έναντι 40% στις υπόλοιπες αναπτυγμένες χώρες. Αλλά και σε μέτριας τεχνολογικής έντασης λύσεις όπως το Cloud, η απόσταση παραμένει σημαντική: το 26% των επιχειρήσεων τις υιοθετεί στην ΕΕ, έναντι μόνο 7% στην Ελλάδα. Εξαίρεση αποτελούν τα εργαλεία ανάλυσης μεγάλου όγκου δεδομένων όπου η Ελλάδα είναι κοντά στον μ.ο. (στο 13% των επιχειρήσεων), αν και η χρήση τους παραμένει περιστασιακή.
• Ρυθμιστικό περιβάλλον: Η βελτίωση κατά τρεις θέσεις (πλέον στην 23η), σηματοδοτεί την επιτάχυνση του ψηφιακού μετασχηματισμού. Ωστόσο, η απόσταση από τον Ευρωπαϊκό μέσο όρο παραμένει σημαντική, γεγονός που φανερώνει την αντίστοιχη επιτάχυνση σχεδόν σε όλη την ΕΕ. Η ταχεία υλοποίηση της Ψηφιακής Βίβλου αναμένεται να επιδράσει θετικά στις μετρήσεις των επόμενων ετών. Όμως, σήμερα είναι ακόμα σε αρχικά στάδια.
• Δημόσια Διοίκηση: Η Ελλάδα παρά την πρόοδο με περίπου 1.300 ηλεκτρονικές δημόσιες διαδικασίες, βρίσκεται στην τελευταία θέση. Οι χώρες της ΕΕ που βρίσκονται κοντά στο μέσο όρο, διαθέτουν και εκείνες περίπου 1.300 ψηφιακές δημόσιες υπηρεσίες, οι οποίες όμως καλύπτουν το 97% και το 90% των συνολικών διεπαφών της δημόσιας διοίκησης με επιχειρήσεις και πολίτες αντίστοιχα, έναντι 54% στην Ελλάδα. Συνεπώς, η ανατροπή του ψηφιακού ελλείματος της δημόσιας διοίκησης εξαρτάται περισσότερο από την ταχύτητα επίλυσης δομικών προβλημάτων (π.χ. περιορισμένη διαλειτουργικότητα μητρώων, αποσπασματική ψηφιοποίηση της δικαιοσύνης, γραφειοκρατικές αγκυλώσεις και αχρείαστες διαδικασίες, κ.λπ.), παρά από την ταχύτητα ψηφιοποίησης της υφιστάμενης γραφειοκρατίας. Ομοίως, οι χώρες που βρίσκονται στο μέσο όρο της ΕΕ, αξιοποιούν εκτεταμένα συστήματα τεχνητής νοημοσύνης στην επικοινωνία πολιτών με τη δημόσια διοίκηση, στη διαχείριση οδικών αρτηριών και ατυχημάτων, στον έλεγχο συμμόρφωσης στους κανόνες γεωργικών επιδοτήσεων, στη διαχείριση της μακροχρόνιας ανεργίας, κ.λπ. Ανάλογες «ευφυείς» εφαρμογές δεν έχουν υιοθετηθεί ακόμα στην Ελλάδα. Επιπλέον, η ηλεκτρονική τιμολόγηση στις χώρες αυτές είναι στο 95% (9% στην Ελλάδα), με το 90% των δημοσίων φορέων να δέχονται ηλεκτρονικά τιμολόγια B2G, ενώ στην Ελλάδα μόλις πρόσφατα ξεκίνησε η σχετική εφαρμογή. Τέλος, οι χώρες αυτές επενδύουν στην εξοικείωση των πολιτών με τις ψηφιακές τους πύλες. Ενδεικτικά, στην Πορτογαλία λειτουργούν πάνω από 700 σημεία δωρεάν εκπαίδευσης (Citizen Spots) πολιτών με μειωμένες ψηφιακές δεξιότητες (όπως οι ηλικιωμένοι) στη χρήση της πύλης gov.pt. Τα παραδείγματα αυτά δείχνουν το μέγεθος της προσπάθειας ώστε η χώρα να προσεγγίσει τον μέσο όρο της ΕΕ.
• Κλάδος ΤΠΕ: Τα δυνατά σημεία της Ελλάδας εντοπίζονται στην Έρευνα & Ανάπτυξη (11η θέση) και την επιχειρηματική δραστηριότητα του κλάδου (19η θέση). Ωστόσο, στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες η ψηφιακή ωριμότητα οδηγεί σε πιο ουσιαστική συνεισφορά του κλάδου στην οικονομία (σε όρους προστιθέμενης αξίας), στην απασχόληση και στην εξωστρέφεια προϊόντων και υπηρεσιών ΤΠΕ.
• Υποδομές: Συνεχίζονται οι σημαντικές επενδύσεις για την περαιτέρω διείσδυση των συνδέσεων υψηλής ταχύτητας. Εξαιρετική είναι η 3η θέση στην ετοιμότητα 5G. Όμως η απόσταση της Ελλάδας από την υπόλοιπη ΕΕ παραμένει, καθώς οι περισσότερες χώρες αναπτύσσουν τις υποδομές αυτές με σαφώς ταχύτερους ρυθμούς.
• Δεξιότητες: Η Ελλάδα έχει ικανοποιητική παραγωγή αποφοίτων σε θέματα STEM. Όμως συνεχίζει να υστερεί στη διασύνδεση της εκπαίδευσης με την αγορά εργασίας, με αποτέλεσμα τη (διαχρονικά) χαμηλή θέση (25η).
• Κοινωνία: Παρά τη μεγάλη αύξηση του ηλεκτρονικού εμπορίου, η χρήση ψηφιακών τεχνολογιών από τους Έλληνες εμφάνισε μικρή βελτίωση (24οι). Αυτό αναδεικνύει την ταχύτητα διάδοσης στις υπόλοιπες ευρωπαϊκές χώρες και ειδικά σε ηλικιακές κατηγορίες, που δεν ήταν οι συνήθεις χρήστες νέων τεχνολογιών.
Πρόοδος της Βίβλου Ψηφιακού Μετασχηματισμού
Η Βίβλος περιλαμβάνει ένα εκτενές χαρτοφυλάκιο 453 έργων ψηφιακής μετάβασης, με εκτιμώμενο προϋπολογισμό €7δισ. Περίπου 145 από τα 453 έργα (ποσοστό 32%) βρίσκονται σε εξέλιξη, τα περισσότερα σε στάδιο εκκίνησης των διαγωνιστικών διαδικασιών. Η χρηματοδότησή τους από το Ταμείο Ανάκαμψης είναι στη σωστή κατεύθυνση. Ιδιαίτερα θετική εξέλιξη είναι η έγκριση τεχνικών δελτίων, για την ανάπτυξη του συστήματος επιχειρησιακού σχεδιασμού στο δημόσιο (Government ERP), τη ψηφιοποίηση των υποθηκοφυλακείων, την επέκταση του εθνικού δικτύου τηλεπικοινωνιών, την επέκταση του gov.gr, τη διαλειτουργικότητα των συστημάτων της Δημόσιας Διοίκησης, την παροχή ανοιχτών δεδομένων της πλατφόρμας data.gov.gr, τις ψηφιακές δεξιότητες, κ.ά.
Η επιτυχία της Βίβλου όμως δεν θα κριθεί από το σχεδιασμό της (που είναι εντυπωσιακός), αλλά από την ταχύτητα υλοποίησής της. Η υλοποίηση είναι εκείνη που θα επιδράσει θετικά σε επόμενες μετρήσεις του Παρατηρητηρίου, μέσα από την επιτάχυνση των ιδιωτικών επενδύσεων σε σύγχρονες τεχνολογίες, αλλά και την αντιμετώπιση δομικών προβλημάτων στη δημόσια διοίκηση, με κορυφαίο τη διαλειτουργικότητα των συστημάτων και των διαδικασιών.
1. Ο Covid-19 επίδρασε στην ψηφιοποίηση
Η έξαρση και η ταχεία μετάδοση της πανδημίας Covid-19 από το Μάρτιο του 2020 στις ευρωπαϊκές χώρες, δημιούργησε ασφυκτικές πιέσεις στα συστήματα υγείας, τα εφοδιαστικά δίκτυα και την επιχειρηματική κοινότητα, αλλά και μια νέα πραγματικότητα για τους πολίτες. Μέσα σε ελάχιστο χρονικό διάστημα οι χώρες έπρεπε να ανταποκριθούν σε πρωτόγνωρες προκλήσεις, να αντιμετωπίσουν κινδύνους και να εκμεταλλευθούν ευκαιρίες. Οι κυβερνήσεις και οι επιχειρήσεις προσπάθησαν να προσαρμοστούν στις νέες συνθήκες μέσα από την αξιοποίηση καινοτόμων ψηφιακών τεχνολογιών και εργαλείων, τα οποία καταργούν την ανάγκη για φυσική παρουσία.
Στην Ελλάδα, κάποιες από τις αλλαγές αυτές αναμένεται να επικρατήσουν και σε μακροχρόνιο ορίζοντα, και να παγιώσουν έτσι νέα δεδομένα στο εγχώριο οικονομικό, κοινωνικό και επιχειρηματικό περιβάλλον:
• Λιανικό εμπόριο: Οι καταναλωτές, λόγω των περιορισμών μετακίνησης, στράφηκαν σε μεγάλο βαθμό στο ηλεκτρονικό εμπόριο, δημιουργώντας έτσι πιέσεις -αλλά και ευκαιρίες- τόσο στις εμπορικές επιχειρήσεις, όσο και στους ταχυμεταφορείς. Σύμφωνα με τον Ελληνικό Σύνδεσμο Ηλεκτρονικού Εμπορίου (GRECA), το 2020 ο κύκλος εργασιών του ηλεκτρονικού εμπορίου στην Ελλάδα εμφάνισε τον υψηλότερο ρυθμό ανάπτυξης στην Ευρώπη με 77%.
• Οργάνωση εργασίας: Τα ποσοστά τηλεργασίας αυξήθηκαν σημαντικά και μεγάλος αριθμός εταιρειών προώθησε και εφάρμοσε το μοντέλο της τηλεργασίας, σε θέσεις εργασίας όπου κάτι τέτοιο είναι εφικτό. Στην Ελλάδα το ποσοστό των απασχολουμένων που εργάζονται συνήθως εξ’ αποστάσεως αυξήθηκε από 1,9% το 2019 σε 7% το 2020, ενώ ο ευρωπαϊκός μέσος όρος είναι στο 12%. Πλέον, οι επιχειρήσεις επενδύουν σε συστήματα και ψηφιακές δεξιότητες και επανασχεδιάζουν τους χώρους εργασίας, με μεγαλύτερη ευελιξία με βάση τις ΤΠΕ. Οι επιπτώσεις αυτών των επιλογών αναμένεται να φανούν σε επόμενες μετρήσεις
• Δημόσια διοίκηση: Οι αρχές έδωσαν έμφαση στην προώθηση του ψηφιακού μετασχηματισμού του δημόσιου τομέα. Στα πλαίσια αυτά, εντάσσεται η ανάπτυξη της ενιαίας ψηφιακής πύλης gov.gr, μέσω της οποίας παρέχονται πλέον ηλεκτρονικά περίπου 1.300 υπηρεσίες σε 11 κατηγορίες υπηρεσιών, κυρίως στο G2C κομμάτι. Οι πολίτες έχουν τη δυνατότητα να πραγματοποιήσουν ταχύτατα πολλές συναλλαγές τους με το δημόσιο μέσω του ηλεκτρονικού καναλιού, χωρίς την ανάγκη φυσικής παρουσίας (π.χ. πληρωμή φόρων, ψηφιακή έκδοση εγγράφων και πιστοποιητικών).
2. Σύνοψη χαρτογράφησης ψηφιακής και τεχνολογικής ωριμότητας
Με βάση την τρίτη έκδοση του σύνθετου, αναθεωρημένου δείκτη SEV Digital Maturity Index 2021 (αφορά μετρήσεις που καλύπτουν μέχρι και τα μέσα του 2020), η Ελλάδα πραγματοποίησε βήματα προόδου όσον αφορά την ψηφιακή και τεχνολογική ωριμότητα οικονομίας και επιχειρήσεων. Τον τελευταίο χρόνο, υπό την επίδραση και της πανδημίας, η χώρα προχώρησε σε αρκετές παρεμβάσεις για την προώθηση της ψηφιοποίησης, τόσο στη δημόσια διοίκηση όσο και στον ιδιωτικό τομέα. Οι δράσεις αυτές επέτρεψαν τη βελτίωση της συνολικής βαθμολογίας και την άνοδο δύο θέσεων στην ευρωπαϊκή κατάταξη, στην 25η θέση.
Η βελτίωση του τελευταίου έτους τροφοδοτήθηκε σε μεγάλο βαθμό από την άνοδο 3 θέσεων στις «πολιτικές & ρυθμιστικό πλαίσιο» και στις «υποδομές συνδεσιμότητας», όπου πλέον βρισκόμαστε στην 23η και 24η θέση αντίστοιχα. Συγχρόνως, η Ελλάδα παραμένει στην τελευταία θέση στην «ψηφιακή ωριμότητα δημοσίου», παρά την υψηλότερη βαθμολογία. Στην 24η θέση η «ψηφιακή ωριμότητα κοινωνίας» και «επιχειρήσεων», ενώ προβληματίζει η υποχώρηση στις «ψηφιακές δεξιότητες», στην 25η θέση.
Βασικά συμπεράσματα της χαρτογράφησης – Σύγκριση με την υπόλοιπη ΕΕ-27
1. Επιχειρήσεις: Στην Ελλάδα γίνονται ιδιωτικές επενδύσεις σε ψηφιακά και τεχνολογικά συστήματα (11η θέση), με την αναπόσβεστη αξία των παγίων ΤΠΕ να καταλαμβάνει το 5,3% του ΑΕΠ. Όμως οι εταιρείες εστιάζουν κυρίως σε προηγούμενης γενιάς συστήματα, με αποτέλεσμα η κατάταξη στη Διάσταση της ψηφιακής ωριμότητας επιχειρήσεων να εξακολουθεί να είναι χαμηλή (24η). Πιο καλή είναι η εικόνα στις πλατφόρμες ERP και CRM (11η και 16η θέση αντίστοιχα), καθώς και στα εργαλεία ανάλυσης big data (12η θέση), ενώ αντιθέτως καταγράφεται υστέρηση σε σαφώς πιο καινοτόμες τεχνολογίες, όπως το Cloud (27η θέση). Επίσης, μόνο 1 στις 10 ελληνικές επιχειρήσεις έχει μεταβεί σε περιβάλλον ηλεκτρονικής τιμολόγησης (27η θέση), ενώ η αξία του ηλεκτρονικού εμπορίου το 2019 καταλάμβανε μόλις το 4% του κύκλου εργασιών των ΜμΕ (27η θέση), ποσοστό που το επόμενο έτος εκτιμάται ότι αυξήθηκε απότομα λόγω της πανδημίας. Η υστέρηση στη Διάσταση αποδίδεται τόσο στην έλλειψη πλήρως αναπτυγμένων ψηφιακών στρατηγικών από τις περισσότερες ελληνικές επιχειρήσεις, αλλά και στην απουσία μιας εθνικής στρατηγικής για την ομαλή, ταχεία και αποτελεσματική μετάβαση στην 4η Βιομηχανική Επανάσταση. Για να γίνει αντιληπτή η απαιτούμενη προσπάθεια σύγκλισης με την ΕΕ, να σημειωθεί ότι ο μ.ο. της ΕΕ στη χρήση λύσεων «μέτριας τεχνολογικής έντασης» στις επιχειρήσεις όπως το Cloud είναι 26%, έναντι 7% στην Ελλάδα (DESI 2021). Αντιθέτως, στην προμήθεια εργαλείων ανάλυσης μεγάλου όγκου δεδομένων προσεγγίζουμε κοντά τον ευρωπαϊκό μ.ο. (στο 13% των επιχειρήσεων, DESI 2021), ωστόσο οι περισσότερες τα χρησιμοποιούν περιστασιακά στη βελτιστοποίηση των αποφάσεών τους.
2. Ρυθμιστικό περιβάλλον: Η Ελλάδα το τελευταίο έτος βελτίωσε την κατάταξή της κατά 3 θέσεις (από 26η σε 23η), γεγονός που σηματοδοτεί τη σταδιακή διαμόρφωση καλύτερων συνθηκών για την επιτάχυνση του ψηφιακού μετασχηματισμού. Παρ’ όλα αυτά, η απόσταση από την υπόλοιπη Ευρώπη εξακολουθεί να είναι σημαντική. Η χώρα εμφάνισε αρκετά καλύτερη εικόνα στο βαθμό αποτελεσματικής ανταπόκρισης της δημόσιας διοίκησης στις αλλαγές (22η από 26η), στη διαμόρφωση μακροχρόνιου οράματος για την ψηφιακή μετάβαση της χώρας (20η από 26η), στην κατάρτιση συνεργασιών δημόσιου και ιδιωτικού τομέα (14η από 24η) και στην υποστήριξη της ανάπτυξης και εφαρμογής ψηφιακών τεχνολογιών από τη νομοθεσία (19η από 24η). Φυσικά, θετικό βήμα αποτέλεσε η ψήφιση του Κώδικα Ψηφιακής Διακυβέρνησης (Ν. 4727/2020), όμως -όπως αναφέραμε και στην περυσινή έκθεσή μας- όλα θα εξαρτηθούν από την έγκαιρη εφαρμογή του.
3. Δημόσια Διοίκηση: Η Ελλάδα έχει σημειώσει πρόοδο, ωστόσο υστερεί σε σχέση με τη μεγαλύτερη βελτίωση των υπολοίπων χωρών, με αποτέλεσμα να χάσει μια θέση και να βρεθεί τελευταία. Βελτίωση σημειώθηκε σε τομείς όπως η ετοιμότητα της χώρας για την αξιοποίηση των ανοιχτών δεδομένων (13η θέση) και η διαφάνεια των συναλλαγών (23η θέση), ενώ πρέπει να καλυφθεί μεγαλύτερη απόσταση (παρά την πρόοδο που έχει επιτευχθεί) και στην ψηφιοποίηση εσωτερικών υποστηρικτικών λειτουργιών (26η), την ηλεκτρονική ταυτοποίηση (25η), την καθιέρωση των πιστοποιημένων ηλεκτρονικών εγγράφων (26η), τη διαλειτουργικότητα των ηλεκτρονικών μητρώων (25η) και τη γενικότερη ζήτηση για υπηρεσίες e-Government (27η). Όσον αφορά την ψηφιοποίηση των διεπαφών, σήμερα μέσω της πύλης gov.gr παρέχονται ηλεκτρονικά περίπου 1.300 διεπαφές, κυρίως στον G2C τομέα, ενώ το G2B κομμάτι δεν κινείται το ίδιο γρήγορα. Συνολικά, το 2020 πραγματοποιήθηκαν πάνω από 94 εκ. συναλλαγές (μέχρι στιγμής το 2021 έχουν ξεπεράσει τα 350 εκ.), υποβλήθηκαν 2,2 εκ. αιτήσεις για υπεύθυνες δηλώσεις και 850 χιλ. εξουσιοδοτήσεις και εκδόθηκαν 1 εκ. πιστοποιητικά δημοτολογίου. Στο σύστημα άυλης συνταγογράφησης εκδόθηκαν 12,2 εκ. άυλες συνταγές και 3,4 εκ. άυλα παραπεμπτικά εξετάσεων. Αναμένουμε περαιτέρω άνοδο στη Διάσταση το επόμενο έτος, όταν και θα έχουν ενσωματωθεί στις μετρήσεις οι θετικές επιδράσεις της Βίβλου Ψηφιακού Μετασχηματισμού, η οποία καθιερώνει ενιαία στρατηγική έως το 2025 για την ψηφιοποίηση του δημόσιου κυρίως τομέα μέσα από περίπου 450 έργα (αναβάθμιση πληροφοριακών συστημάτων, ψηφιοποίηση και διαλειτουργικότητα μητρώων, κ.ά.). Και σε αυτή την περίπτωση πάντως, η οποιαδήποτε πρόοδος συνάδει με την τήρηση των χρονοδιαγραμμάτων για την υλοποίηση έργων κομβικής σημασίας.
Σημαντικό επίτευγμα στην Ελλάδα είναι οι περίπου 1.300 ηλεκτρονικές διαδικασίες του δημόσιου τομέα. Για να γίνει όμως αντιληπτή η απαιτούμενη προσπάθεια σύγκλισης με την ΕΕ, να σημειωθεί ότι ο μ.ο. της ΕΕ επιπλέον των 1.300 ηλεκτρονικών διαδικασιών περιλαμβάνει παραδείγματα όπως: Ψηφιοποίηση κατά 97% των δημόσιων υπηρεσιών προς επιχειρήσεις και 90% προς τους πολίτες, έναντι 54% στην Ελλάδα. Λειτουργία συστημάτων τεχνητής νοημοσύνης στην επικοινωνία πολιτών με τη δημόσια διοίκηση, στη διαχείριση οδικών αρτηριών και οδικών ατυχημάτων, στον έλεγχο συμμόρφωσης των αγροτών στους κανόνες επιδοτήσεων, στη διαχείριση της μακροχρόνιας ανεργίας, κλπ.. Εκτεταμένη διαλειτουργικότητα δημόσιων μητρώων. Ηλεκτρονική τιμολόγηση στο 95% έναντι 9% στην Ελλάδα με το 90% των δημοσίων φορέων να δέχονται ηλεκτρονικά τιμολόγια B2G, ενώ η Ελλάδα ακόμα βρίσκεται σε πιλοτική εφαρμογή. Διευρυμένη χρήση του ηλεκτρονικού φακέλου υγείας. Τέλος για την ταχύτερη εξοικείωση με την ψηφιακή πύλη της “gov.pt”, η Πορτογαλία λειτουργεί πάνω από 700 σημεία δωρεάν εκπαίδευσης πολιτών (Citizen Spots) με μειωμένες ψηφιακές δεξιότητες (πχ ηλικιωμένοι). Οι πολίτες εξοικειώνονται στις ψηφιακές διευκολύνσεις λαμβάνοντας βοήθεια σε πραγματικό χρόνο.
Τα παραδείγματα αυτά δείχνουν το μέγεθος της προσπάθειας που πρέπει να καταβάλει η χώρα, απλά για να προσεγγίσει τον μέσο όρο της ΕΕ.
4. Κλάδος ΤΠΕ: Η Ελλάδα βρίσκεται σε σχετικά καλό επίπεδο στην Έρευνα & Ανάπτυξη και την επιχειρηματική δραστηριότητα στον κλάδο (11η και 19η θέση αντίστοιχα). Ωστόσο, οι ευρωπαϊκές χώρες είναι πολύ πιο ώριμες αναφορικά με τη συνεισφορά του κλάδου στο ΑΕΠ και στην απασχόληση (όπου κατατασσόμαστε στην 26η και 27η θέση αντίστοιχα), όπως και την εξωστρέφεια σε όρους εξαγωγών προϊόντων και υπηρεσιών (19η και 26η θέση αντίστοιχα για την Ελλάδα), τομείς που σίγουρα χρήζουν σημαντικής ενίσχυσης. Η υψηλή εξάρτηση του κλάδου από έργα του δημοσίου τομέα, η απουσία σαφούς στρατηγικής και ταυτότητας του κλάδου, η ελλιπής διασύνδεση πανεπιστημίων και επιχειρήσεων, το συνεχιζόμενο brain drain και η απουσία κινήτρων / παρουσία αντικινήτρων για προσέλκυση υψηλής προστιθέμενης αξίας επενδύσεων, εκτιμάται ότι αποτελούν βασικά αίτια της κατάστασης αυτής.
5. Υποδομές: Συνεχίζονται οι σημαντικές επενδύσεις που υλοποιούν οι πάροχοι τηλεπικοινωνιών για την περαιτέρω διείσδυση των ευρυζωνικών συνδέσεων υπερ-υψηλής ταχύτητας (π.χ. fiber-to-the-home). Έτσι, η χώρα κατάφερε να βελτιώσει την κατάταξή της κατά 3 θέσεις, στην 24η πλέον θέση, μειώνοντας σημαντικά την απόσταση από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο (από το 75% στο 87% αυτού). Θετική πτυχή πάντως αποτελεί η 3η θέση στην ετοιμότητα 5G, καθώς μέσω των σχετικών διαγωνιστικών διαδικασιών έχει εκχωρηθεί το σύνολο σχεδόν του φάσματος, προϋπόθεση απαραίτητη για μελλοντική διείσδυση στους καταναλωτές και ανάπτυξη καινοτόμων υπηρεσιών με τη χρήση των εν λόγω δικτύων.
6. Δεξιότητες: Η Ελλάδα έχει ικανοποιητική παραγωγή αποφοίτων σε θέματα STEM (13η θέση). Όμως υστερεί συγκριτικά με την ΕΕ στη διασύνδεση της εκπαίδευσης με την αγορά εργασίας, τομέας όπου οι περισσότερες χώρες εφαρμόζουν εδώ και χρόνια σχετικές πολιτικές. Επομένως, εντοπίζονται χαμηλές, και μάλιστα επιδεινούμενες το τελευταίο έτος επιδόσεις, τόσο στις ψηφιακές δεξιότητες εντός των επιχειρήσεων (27η), με την Ελλάδα να εμφανίζει το μεγαλύτερο κενό ψηφιακών δεξιοτήτων στην ΕΕ, όσο και στην παροχή εκπαίδευσης ΤΠΕ στους εργαζομένους (25η). Η αντιστροφή του φαινομένου προϋποθέτει μηχανισμούς σύνδεσης της εκπαίδευσης με τις επιχειρήσεις και την αγορά εργασίας, καθώς και ενίσχυση του θεσμού της δια βίου μάθησης.
7. Κοινωνία: Η Ελλάδα εμφάνισε μικρή βελτίωση στην αποδοχή και χρήση ψηφιακών τεχνολογιών και εργαλείων διαδικτύου από τους πολίτες, κατατασσόμενη στην 24η θέση. Πάντως, απέχει αρκετά από τις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες, οι οποίες έχουν φτάσει σε υψηλότερα επίπεδα στην εν λόγω Διάσταση από τα προηγούμενα χρόνια. Σαφώς ικανοποιητική είναι η χρήση του διαδικτύου για συγκεκριμένους σκοπούς, όπως ενημέρωση (5η θέση), βιντεοκλήσεις (14η θέση), δημοσίευση περιεχομένου (9η θέση), πρόσβαση στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης (11η θέση) και online εκπαίδευση (15η). Αντιθέτως, σε πιο «σύνθετες» εργασίες, όπως οι τραπεζικές συναλλαγές (25η) και οι ηλεκτρονικές αγορές (23η) ο πληθυσμός δείχνει μικρότερη εξοικείωση (αν και οι συνθήκες στο ηλεκτρονικό εμπόριο έχουν πλέον διαφοροποιηθεί λόγω της πανδημίας του Covid-19).
3. Πρόοδος των έργων της Βίβλου Ψηφιακού Μετασχηματισμού
Tον Ιούλιο του 2021, το Υπουργείο Ψηφιακής Διακυβέρνησης ανακοίνωσε τη Βίβλο Ψηφιακού Μετασχηματισμού (ΒΨΜ) για την περίοδο 2020-2025 (ΥΑ 120301 ΕΞ 2021-ΦΕΚ 2894/Β/5-7-2021), η οποία αποτελεί την εθνική στρατηγική για τον ευρύτερο ψηφιακό μετασχηματισμό της οικονομίας. Η Βίβλος εστιάζει στην ψηφιακή μετάβαση του δημόσιου τομέα ακολουθώντας το παράδειγμα της Εσθονίας, περιλαμβάνοντας στόχους, κατευθυντήριες αρχές, μοντέλο διακυβέρνησης-συντονισμού-υλοποίησης, αλλά και στρατηγικούς άξονες παρέμβασης. Ουσιαστικά, έρχεται να αντικαταστήσει την πρακτική των προηγούμενων ετών, όταν και η ψηφιακή μετάβαση βασιζόταν σε αποσπασματικές πρωτοβουλίες πολλών διαφορετικών φορέων και οργανισμών. Πλέον, η Βίβλος εισάγει μια ενιαία στόχευση για τον ψηφιακό μετασχηματισμό, υπό το πρίσμα ενός κεντρικού συντονισμού.
Περιλαμβάνει ένα εκτενές χαρτοφυλάκιο περίπου 450 έργων ψηφιακής μετάβασης, με εκτιμώμενο προϋπολογισμό €7 δισ. Διακρίνονται σε έργα με βραχυπρόθεσμο ή μακροπρόθεσμο ορίζοντα ολοκλήρωσης, και οριζόντιου ή κάθετου προσανατολισμού. Η έγκαιρη ολοκλήρωση των έργων, βάσει του χρονοδιαγράμματος που έχει τεθεί, θα συμβάλει στη βελτίωση τόσο των ποσοτικών, όσο και των ποιοτικών χαρακτηριστικών (ευχρηστία, διαφάνεια) των υπηρεσιών που παρέχονται σε πολίτες και επιχειρήσεις, αλλά και στον εκσυγχρονισμό των εσωτερικών λειτουργιών (back office) των δημοσίων φορέων. Φυσικά, η επιτυχής εφαρμογή της ΒΨΜ θα βελτιώσει και τις επιδόσεις της χώρας στη διάσταση της «δημόσιας διοίκησης» του DMI.
Μέχρι στιγμής, 144 από τα 453 έργα της Βίβλου, δηλαδή το 32%, βρίσκονται σε εξέλιξη (Δ1). Σε κάποια από αυτά, έχουν ήδη ξεκινήσει διαγωνιστικές διαδικασίες από το Υπουργείο Ψηφιακής Διακυβέρνησης και εποπτευόμενους οργανισμούς (π.χ. Κοινωνία της Πληροφορίας). Αναλυτικά, σε εξέλιξη βρίσκονται 45 έργα βραχυπρόθεσμου και 99 μεσοπρόθεσμου ορίζοντα. Επίσης, τα 78 είναι τομεακά, τα 32 οριζόντια και τα 34 σχετίζονται με στρατηγικούς άξονες παρέμβασης. Σε αρχικό στάδιο, οι αρχές έχουν δώσει έμφαση στην έναρξη των οριζόντιων έργων (έχει ξεκινήσει η υλοποίηση των μισών από αυτά), γεγονός εύλογο εφόσον θα λειτουργήσουν ως προϋπόθεση για να ξεκινήσουν και τα υπόλοιπα έργα. Ακολούθως, σε εξέλιξη βρίσκονται το 40% των έργων στρατηγικών παρεμβάσεων και το 25% των τομεακών έργων.
Από τα έργα που βρίσκονται σε εξέλιξη, κάποια έχουν ολοκληρωθεί. Ενδεικτικά:
• Ψηφιοποίηση και απλούστευση δήλωσης γέννησης (Φεβρουάριος 2020)
• Υπεύθυνη δήλωση/εξουσιοδότηση (Μάρτιος 2020)
• Άυλη συνταγογράφηση (Μάρτιος 2020)
• Εγγραφή στο νηπιαγωγείο (Μάιος 2020)
• Προσωρινή άδεια οδήγησης (Μάιος 2020)
• myAADElive (παροχή υπηρεσιών μέσω βιντεοκλήσης) (Οκτώβριος 2020)
Μέσα στο επόμενο εξάμηνο αναμένεται να ολοκληρωθούν 4 έργα: οι νέες ταυτότητες, το ολοκληρωμένο γεωπληροφοριακό σύστημα μαζικής εκτίμησης αξίας ακινήτων (CAMA), η υλοποίηση πλαισίου MASP στις τελωνειακές διαδικασίες και οι ψηφιακές υπηρεσίες για κηδεμόνες μαθητών (eParents).
Πρόθεση του υπουργείου είναι η χρηματοδότηση μεγάλου μέρους των έργων της Βίβλου από το Ταμείο Ανάκαμψης (Σχέδιο «Ελλάδα 2.0»), με κονδύλια περίπου €6 δισ. Στα πλαίσια αυτά, πρόσφατα εγκρίθηκαν τα τεχνικά δελτία και ξεκινάει η υλοποίηση ενός πακέτου έργων που αφορούν την ανάπτυξη του συστήματος επιχειρησιακού σχεδιασμού για το δημόσιο (Government ERP), την ψηφιοποίηση των αρχείων των υποθηκοφυλακείων για το Εθνικό Κτηματολόγιο, την επέκταση του εθνικού δικτύου τηλεπικοινωνιών – Σύζευξις ΙΙ, τη δημιουργία ενιαίας ψηφιακής υποδομής για την επέκταση του gov.gr, την επίτευξη διαλειτουργικότητας μεταξύ των πληροφοριακών συστημάτων της Δημόσιας Διοίκησης και την αναβάθμιση της παροχής ανοιχτών δεδομένων της πλατφόρμας data.gov.gr.
