Την αλλαγή του τρόπου στήριξης των ευάλωτων καταναλωτών για τη χρήση ηλεκτρικής ενέργειας, προτείνει μεταξύ άλλων στη νέα έκθεσή του για την Ελλάδα ο ΟΟΣΑ, επισημαίνοντας πως θα πρέπει να υιοθετηθεί μία διαφορετική φόρμουλα από την υπάρχουσα, η οποία να πριμοδοτεί παράλληλα και την ενεργειακή εξοικονόμηση.
Ο Οργανισμός προτείνει η φόρμουλα αυτή να είναι η παροχή σε χρήμα στους δικαιούχους, αντί για το σημερινό σχήμα επιδότησης των τιμών λιανικής, που γίνεται μέσα από την έναρξη στο Κοινωνικό Οικιακό Τιμολόγιο. Όπως σημειώνει, με την παροχή σε χρήμα τα ευάλωτα νοικοκυριά θα μπορούσαν να αντεπεξέλθουν στην εξόφληση των λογαριασμών τους, την ίδια στιγμή που θα είχαν κίνητρο για τη μείωση της κατανάλωσης, ώστε να ενισχύσουν το διαθέσιμο εισόδημά τους.
Όπως προσθέτει, με βάση στοιχεία του 2018, στο Κοινωνικό Οικιακό Τιμολόγιο ήταν ενταγμένο μόνο το 1/3 περίπου των δικαιούχων του ελάχιστου εισοδήματος. Αντίθετα, οι στοχευμένες παροχές σε χρήμα, σύμφωνα με την έκθεση, μπορούν να εξασφαλίσουν ότι η στήριξη καλύπτει όντως τα πιο ευάλωτα νοικοκυριά.
Αύξηση των φόρων εκπομπών άνθρακα
Η αποτελεσματική προστασία των ευάλωτων ομάδων συμπληρώνει το βασικό από τα προτεινόμενα μέτρα πολιτικής του ΟΟΣΑ για την προώθηση της ενεργειακής μετάβασης, το οποίο είναι η μεσοπρόθεσμη αύξηση των φόρων εκπομπών άνθρακα για όλες τις μορφές ενέργειας (π.χ. καύσιμα κίνησης και θέρμανσης).
Πρόταση του Οργανισμού είναι οι φόροι να αυξηθούν τουλάχιστον στα επίπεδα που ισχύουν στο ευρωπαϊκό Χρηματιστήριο Ρύπων για τις εκπομπές από την ηλεκτροπαραγωγή και τις βιομηχανίες, ενώ στην έκθεση αναλύονται και οι επιπτώσεις αν καθοριζόταν αυτό το «κατώφλι» σε υψηλά επίπεδα, στα 120 ευρώ ανά τόνο CO2.
Σύμφωνα με τον ΟΟΣΑ, η κοστολόγηση των εκπομπών από τη χρήση ενέργειας έχει κομβική σημασία για τη μείωση των εκπομπών σε όλους τους τομείς. Έτσι, καθορίζοντας μια ενιαία τιμή για τις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου σε όλους τους τομείς, θα δοθεί το «σήμα» στις επιχειρήσεις και τα νοικοκυριά να αξιοποιήσουν στο έπακρο τις ευκαιρίες για μείωση εκπομπών.
Αναλύοντας τις επιπτώσεις από την τιμή στα 120 ευρώ ανά τόνο CO2, η έκθεση συμπεραίνει ότι θα οδηγούσε στη μείωση των εκπομπών κατά 16% συγκριτικά με το 2021, αυξάνοντας τα ετήσια δημόσια έσοδα κατά 1,8 δισ. ευρώ (δηλαδή κατά το 1% του ΑΕΠ του 2021). Από αυτά τα έσοδα, σύμφωνα με τον ΟΟΣΑ, ένα μόνο ποσοστό θα ήταν αρκετό για να απορροφηθεί για τα ευάλωτα νοικοκυριά η αύξηση του ενεργειακού κόστους.
Παράλληλα, με βάση την έκθεση, η προηγούμενη εμπειρία δείχνει πως η φορολόγηση των εκπομπών έχει μικρή επίπτωση στη φυγή εταιρειών σε τρίτες χώρες. Σε κάθε περίπτωση, θα μπορούσαν να παρασχεθούν προοδευτικά μειούμενες εκπτώσεις σε επιχειρήσεις έντασης εκπομπών και εξαγωγείς που επηρεάζονται από τις υψηλότερες τιμές του άνθρακα, ώστε να αποσοβηθούν οι αρνητικές συνέπειες στην ανταγωνιστικότητα.
Οφέλη από τη γρήγορη ενεργειακή μετάβαση
Παράλληλα, ο ΟΟΣΑ δίνει «ψήφο εμπιστοσύνης» στους φιλόδοξους στόχους της Ελλάδας για την απανθρακοποίηση του ενεργειακού μείγματος, αποτυπώνοντας μία σειρά οφέλη που θα έχει η γρήγορη μετάβαση στην «καθαρή» ενέργεια, έναντι μίας πιο σταδιακής ενίσχυσης των ανανεώσιμων πηγών.
Στην έκθεση, ο Οργανισμός αντιπαραβάλλει δύο σενάρια για την επίτευξη πλήρους κλιματικά ουδέτερης οικονομίας έως το 2050. Το πρώτο «γρήγορο σενάριο», το οποίο κινείται στο ίδιο μήκος κύματος με τους εθνικούς στόχους που έχουν τεθεί μέσω του ΕΣΕΚ, προβλέπει ότι το μερίδιο των ΑΠΕ θα αυξηθεί κατακόρυφα μέσα στην τρέχουσα 10ετία, αγγίζοντας το 70% το 2030, ώστε η «πράσινη» στροφή να συνεχιστεί με πιο ήπιους ρυθμούς μέχρι τα μέσα του αιώνα.
Η δεύτερη εναλλακτική (το «αργό σενάριο»), προβλέπει πως μέχρι το 2030 το μερίδιο των ΑΠΕ θα έχει αυξηθεί στο 50%. Ως συνέπεια, τις επόμενες 10ετίες θα πρέπει να παραμείνει σε υψηλότερα επίπεδα η ενίσχυση της διείσδυσης των ανανεώσιμων πηγών, ώστε να επιτευχθεί η κλιματική ουδετερότητα μέχρι το 2050.
Βραχυχρόνια η όποια παρενέργεια στην ανάπτυξη
Σύμφωνα με τον ΟOΣΑ, το πρώτο σενάριο υπερτερεί κατʼ αρχάς από μακροοικονομική σκοπιά, περιορίζοντας έως το 2030 τις πιο σημαντικές αρνητικές επιπτώσεις στην ανάπτυξη της ελληνικής οικονομίας. Έτσι, συγκριτικά με το «βραδύ σενάριο», το όποιο «φρένο» στην ανάπτυξη θα είναι μετριασμένο μετά το τέλος της τρέχουσας 10ετίας και έως το 2050.
Στην έκθεσή του ο Οργανισμός επισημαίνει επίσης πως η εμπροσθοβαρής απανθρακοποίηση θα οδηγήσει στην επίτευξη των στόχων του 2040 με μεγαλύτερη ευκολία και λιγότερους κλυδωνισμούς. Κι αυτό γιατί, στην περίπτωση που υιοθετηθεί το «αργό σενάριο», θα απαιτηθούν μετά το 2030 σημαντικές περικοπές εκπομπών από άλλους τομείς της οικονομίας, ώστε να επιτυγχάνονται οι ενδιάμεσοι στόχοι που θα τεθούν.
Εξίσου σημαντικό είναι πως με το «γρήγορο σενάριο» θα συμβάλει στην όσο το δυνατόν πιο άμεση ανάσχεση της κλιματικής αλλαγής – με την Ελλάδα να συγκαταλέγεται στις χώρες με τις σημαντικότερες επιπτώσεις από την υπερθέρμανση του πλανήτη, για τις οποίες στην έκθεση ο ΟOΣΑ αφιερώνει μία ξεχωριστή ενότητα. Αντίθετα, σε μία πιο σταδιακή απανθρακοποίηση, η χώρα έως την κλιματική ουδετερότητα θα έχει επιβαρύνει τον πλανήτη με περίπου τριπλάσιες εκπομπές ρύπων, σε σχέση με τα σημερινά επίπεδα. Επομένως, θα έχει συμβάλει στο να αυξηθεί ο κίνδυνος για εκτροχιασμό του κλίματος.
Θετικές οι ελληνικές «πράσινες» πρωτοβουλίες
Συνηγορώντας στο «γκάζι» στην απανθρακοποίηση, ο ΟOΣΑ σχολιάζει θετικά τις πρωτοβουλίες στην κυβέρνηση για εμπροσθοβαρή διείσδυση των ΑΠΕ, όπως το νέο σχήμα διαγωνισμών ΑΠΕ, και την απλοποίηση των αδειοδοτικών διαδικασιών ή την ανάπτυξη των δικτύων για την «υποδοχή» περισσότερων μονάδων ηλεκτροπαραγωγής.
Πάντως, επισημαίνει πως οι χρεώσεις στο δίκτυο μεταφοράς και διανομής είναι μικρές, συγκριτικά με τον ευρωπαϊκό μέσο όρο, ενώ θα πρέπει να εξασφαλίζουν την απόσβεση των σχετικών επενδύσεων.
Τη ίδια στιγμή, ωστόσο, ο Οργανισμός καταδεικνύει διάφορες προκλήσεις για την ταχεία ενεργειακή μετάβαση της Ελλάδας. Μία από αυτές είναι ο συγκριτικά περιορισμός ανταγωνισμός στην ελληνική αγορά ενέργειας – και ιδιαίτερα στη λιανική αγορά, όπου η συγκέντρωση σε έναν μόνο «παίκτη» παραμένει υψηλή. Επίσης, τη στιγμή που οι μετακινήσεις από προμηθευτή σε προμηθευτή ασκούν πίεση στις εταιρείες να προσφέρουν ανταγωνιστικές τιμές, στη χώρα μας οι καταναλωτές αλλάζουν προμηθευτή με μικρότερη συχνότητα από ό,τι σε άλλες χώρες.
«Κλειδί» ο ανταγωνισμός στην αγορά ρεύματος
Σύμφωνα με τον ΟΟΣΑ, τα επαρκή επίπεδα ανταγωνισμού είναι σημαντικά, αφού αρκετοί παράγοντες μπορεί να συμβάλλουν ώστε παρόλο που τελικά το «πράσινο» ρεύμα θα μειώσει το κόστος, στην πορεία καθώς οι ανανεώσιμες πηγές θα αποκτούν μεγαλύτερο μερίδιο στο ενεργειακό μείγμα της Ελλάδας, ενδέχεται πρόσκαιρα οι τιμές της ηλεκτρικής ενέργειας να αυξηθούν.
Ένας τέτοιος παράγοντας θα μπορούσε να είναι η αύξηση του κόστους των ορυκτών καυσίμων, καθώς θα μειώνονται διεθνώς οι επενδύσεις στην έρευνα και την παραγωγή. Επίσης ενώ οι νέες μονάδες ανανεώσιμων πηγών ενέργειας γίνονται όλο και πιο ανταγωνιστικές με τα ορυκτά καύσιμα, η αύξηση του μεριδίου τους αυξάνει το κόστος λειτουργίας του συστήματος, για παράδειγμα με την ανάγκη για λειτουργία μονάδων αποθήκευσης.
Παράλληλα, καθώς το μερίδιο των ΑΠΕ θα ενισχύεται, οι τιμές μπορεί να αυξομειώνονται ανάλογα με το αν υπάρχει επαρκής «πράσινη» ηλεκτροπαραγωγή για να καλύψει ή ζήτηση ή αν θα πρέπει να επιστρατευθούν για αυτό τον σκοπό και θερμικές μονάδες.
Το «στοίχημα» στις μεταφορές
Σημαντική πρόκληση για την Ελλάδα θα αποτελέσει επίσης η μείωση των εκπομπών από τις μεταφορές. Οι μεταφορές αποτελούν τη δεύτερη μεγαλύτερη πηγή συνολικών εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου στη χώρα μας, με το μεγαλύτερο ποσοστό από τις μετακινήσεις ανθρώπων και αγαθών (85%) να γίνονται με αυτοκίνητα και φορτηγά.
Την ίδια στιγμή, η Ελλάδα διαθέτει έναν από τους παλαιότερους στόλους αυτοκινήτων μεταξύ των χωρών του ΟΟΣΑ, ενώ η χρήση οχημάτων με κινητήρες εσωτερικής καύσης αναμένεται να παραμείνει σε σημαντικά επίπεδα και μετά το 2030.
Παράλληλα, ενώ η ενίσχυση των δημόσιων συγκοινωνιών αποτελεί μία αποτελεσματική λύση για τη μείωση των εκπομπών, το σιδηροδρομικό δίκτυο της Ελλάδας είναι ένα από τα λιγότερο πυκνά ανάμεσα στα κράτη του ΟΟΣΑ και επιπλέον χρησιμοποιείται λιγότερο εντατικά από ό,τι στις περισσότερες άλλες χώρες του Οργανισμού.
Περισσότερες ενεργειακές αναβαθμίσεις
Εμπόδια στην «πράσινη» μετάβαση διαβλέπει ο Οργανισμός και στη μείωση των εκπομπών των κτιρίων. Τα κτίρια κατοικιών και του τριτογενούς τομέα είναι υπεύθυνα για το 40% της κατανάλωσης ενέργειας στην Ελλάδα, κυρίως για θέρμανση. Σύμφωνα με τον ΟΟΣΑ, το ΕΣΕΚ προβλέπει την ενεργειακή αναβάθμιση 60.000 κατοικιών σε ετήσια βάση, έως το 2030. Ωστόσο, η αναβάθμιση του συνόλου του κτιριακού αποθέματος έως το 2050 στην Ελλάδα, θα απαιτούσε διπλάσιες ανακαινίσεις ετησίως, από τον σημερινό προγραμματισμό.
Σε αυτό το πλαίσιο, προκρίνει την ουσιώδη ενίσχυση των προγραμμάτων ενεργειακής αναβάθμισης. Υποψήφιο «όχημα» θα ήταν τα δάνεια επιδοτούμενου επιτοκίου, τα οποία θα είναι μπορούν να αποπληρωθούν μέσω της εξοικονομούμενης ενέργειας, ώστε να μοχλευτεί ακόμη μεγαλύτερη ιδιωτική χρηματοδότηση.
Για τον κλάδο των μεταφορών, εισηγείται την επιβολή περιορισμών στην κυκλοφορία Ι.Χ. αυξημένων ρύπων, όπως και την προσαρμογή των φόρων στη βάση των εκπομπών τους. Επίσης, προτείνει την αύξηση των επενδύσεων στο σιδηροδρομικό δίκτυο.
