Το παγκόσμιο χρέος σκαρφάλωσε σε νέο ιστορικό υψηλό, στα 315 τρισ. δολάρια, σύμφωνα με το Διεθνές Χρηματοπιστωτικό Ινστιτούτο (Institute of International Finance). Δεν έχουμε δει τέτοια επίπεδα είδους χρέους από τους Ναπολεόντειους πολέμους, όπως υπογραμμίζει ο Μποργκ Μπρέντε, πρόεδρος του Παγκόσμιου Οικονομικού Φόρουμ (World Economic Forum) και Πρώην Υπουργός Εξωτερικών της Νορβηγίας.
Τα 315 τρισ. δολάρια, αν και είναι ένας αριθμός που προκαλεί εντύπωση, θα πρέπει να ληφθεί υπόψιν πως το 2024, το παγκόσμιο ακαθάριστο εγχώριο προϊόν (ΑΕΠ) αγγίζει τα 109,5 τρισ. δολάρια, μέχρι στιγμής. Άλλος τρόπος για να υπολογιστεί; Σήμερα στον κόσμο ζούμε περίπου 8,1 δισ. άνθρωποι. Αν μοιράζαμε αυτό το χρέος ανά άτομο, ο καθένας μας θα χρωστούσε περίπου 39.000 δολάρια.
Επομένως, με το παγκόσμιο χρέος σε επίπεδα ρεκόρ όλων των εποχών, θα πρέπει να ανησυχήσουμε; Αρχικά, πώς φτάσαμε εδώ; Το παγκόσμιο χρέος αποτελείται από τα δάνεια που παίρνουν νοικοκυριά, επιχειρήσεις και κυβερνήσεις. Τα χρέη των νοικοκυριών, που περιλαμβάνουν στεγαστικά δάνεια, πιστωτικές κάρτες και άλλα, στις αρχές του 2024, ανερχόταν σε 59,1 τρισ. δολάρια. Το επιχειρηματικό χρέος, το οποίο χρησιμοποιούν οι εταιρείες για να χρηματοδοτήσουν τις δραστηριότητες και την ανάπτυξή τους, διαμορφώθηκε στα 164,5 τρισ. δολάρια, με τον χρηματοπιστωτικό τομέα, δηλαδή τράπεζες, επενδυτικούς οίκους κτλ, να αντιπροσωπεύει τα 70,4 τρισ. δολάρια από αυτό το ποσό.
Τέλος, υπάρχει το εθνικό χρέος, το οποίο χρησιμοποιείται για τη χρηματοδότηση υπηρεσιών και έργων χωρίς αύξηση φόρων. Οι χώρες μπορούν να δανείζονται η μία από την άλλη ή από παγκόσμιους θεσμούς όπως η Παγκόσμια Τράπεζα και το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο. Αλλά οι κυβερνήσεις, μπορούν επίσης να συγκεντρώσουν κεφάλαια δημοπρατώντας ομόλογα και όπως όλα τα δάνεια, ακόμη κι αν αφορά κράτη και επενδυτές περιλαμβάνει και τόκους. Το δημόσιο χρέος διεθνώς φτάνει τα 91,4 τρισ. δολάρια.
Και παρόλο που το εθνικό χρέος είναι το πιο επίμαχο από τα τρία, μπορεί να δώσει στις κυβερνήσεις τη δύναμη που χρειάζονται για να τονώσουν την οικονομία, παρέχοντας κοινωνικές δαπάνες ή να ανταποκριθούν σε μια κρίση. Η ιστορία έχει δείξει πως ο όρος του χρέους υπάρχει εδώ και τουλάχιστον 2.000 χρόνια και ενεργοοποιήθηκε για την ίδρυση κρατών και πόλεων μέχρι τη χρηματοδότηση πολέμων.
Χαρακτηριστικά, ο Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος, υπήρξε ο πιο κοστοβόρος στην ιστορία και πυροδότησε αρκετές κρίσεις χρέους, με τα περισσότερα από τα δάνεια που δόθηκαν για την ανοικοδόμηση των κατεστραμμένων οικονομιών, ειδικά στην Ευρώπη, να χορηγούνται από τις ΗΠΑ (Το Δόγμα Τρούμαν Και Το Σχέδιο Μάρσαλ). Από τη δεκαετία του 1950, έχουν σημειωθεί τέσσερα μεγάλα κύματα συσσώρευσης χρέους.
Το πρώτο κύμα χρέους προήλθε από τη Λατινική Αμερική τη δεκαετία του 1980, το οποίο οδήγησε 16 χώρες να αναδιαρθρώσουν τα δάνειά τους. Το δεύτερο κύμα επηρέασε τη Νοτιοανατολική Ασία στις αρχές του 21ου αιώνα, ενώ οι ΗΠΑ και η Ευρώπη ανέλαβαν το βάρος του τρίτου παγκόσμιου κύματος χρέους κατά την παγκόσμια οικονομική κρίση 2007-2008. Τώρα βρισκόμαστε στο τέταρτο κύμα, το οποίο ξεκίνησε το 2010 και συνέπεσε με την πανδημία του Covid-19. Οι κυβερνήσεις έπρεπε να αναλάβουν ακόμη περισσότερα χρέη για να βοηθήσουν τις επιχειρήσεις να μείνουν ανοικτές και τους πολίτες να μετριάσουν τον αντίκτυπο του lockdown.
Το παγκόσμιο χρέος εκτοξεύθηκε στο 256% του ΑΕΠ το 2020, μια αύξηση 28 ποσοστιαίων μονάδων - και τη μεγαλύτερη ετήσια άνοδο χρέους από τον Β' ΠΠ. Αλλά η πανδημία απλώς επιδείνωσε ένα πρόβλημα που υπήρχε ήδη. Το χρέος συσσωρευόταν για τουλάχιστον μια δεκαετία πριν, καθώς καταναλωτές, εταιρείες και κυβερνήσεις ξόδευαν πάνω από τις δυνατότητές τους. Σύμφωνα με στοιχεία της Παγκόσμιας Τράπεζας, το χρέος ως ποσοστό του ΑΕΠ, αυξάνεται ραγδαία από το 2008, με σημαντική συνεισφορά από τους επιχειρηματικούς κολοσσούς και την παγκόσμια οικονομική ελίτ.
Αυτό μας φέρνει σε ένα κρίσιμο ερώτημα: πόσο χρέος είναι υπερβολικό χρέος; Πότε γίνεται μη βιώσιμο; Με απλά λόγια, ένα χρέος δεν είναι βιώσιμο, όταν δεν μπορείτε πλέον να το αντέξετε οικονομικά. Για παράδειγμα, δεν είναι βιώσιμο όταν μια κυβέρνηση αναγκάζεται να κάνει περικοπές σε τομείς που βλάπτουν τους πολίτες της, όπως η εκπαίδευση ή η υγεία, μόνο και μόνο για να συμβαδίσει με τις πληρωμές των τόκων και των χρεολυσίων.
Η Ιαπωνία, η τέταρτη μεγαλύτερη οικονομία στον κόσμο, είναι επίσης μια από τις πιο χρεωμένες χώρες στον κόσμο, με το συνολικό χρέος της να βρίσκεται πάνω από το 600% του ΑΕΠ. Και ενώ το μεγαλύτερο μέρος του χρέους της Ιαπωνίας είναι δημόσιο, τα τελευταία χρόνια, ο χρηματοπιστωτικός τομέας πιέζεται - όχι η κυβέρνηση.
Περίπου τα 2/3 από το χρέος των 315 τρισ. δολαρίων προέρχονται από τις ανεπτυγμένες και ισχυρές οικονομίες με την Ιαπωνία και τις ΗΠΑ να διαδραματίζουν πρωταγωνιστικό ρόλο. Από την άλλη πλευρά, οι αναδυόμενες αγορές διατηρούν χρέος 105 τρισ. δολαρίων, όμως ο λόγος χρέους προς το ΑΕΠ έφτασε στο νέο υψηλό του 257% - ωθώντας τον συνολικό δείκτη προς τα πάνω για πρώτη φορά εδώ και τρία χρόνια, με την Κίνα, την Ινδία και το Μεξικό να είναι οι μεγαλύτεροι «αιμοδότες».
Στο τέταρτο κύμα, που τώρα είναι εν εξελίξει, βιώνουμε τη μεγαλύτερη, ταχύτερη και πιο γενικευμένη αύξηση του χρέους που έχουμε δει από τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο και με τόσα... λεφτά να διακυβεύονται, η προοπτική ενός ισχυρότερου δολαρίου ή ενός εμπορικού πολέμου θα μπορούσε να είναι αρκετή για να οδηγήσει μια χώρα - ή πολλές - σε χρεοκοπία.
