Η τρέχουσα πολιτική για την διαχείριση αστικών αποβλήτων στην Ελλάδα δεν θα επιτύχει τους στόχους που έχουν τεθεί για το 2030 και για αυτό θα πρέπει άμεσα να αλλάξει προσέγγιση στην στρατηγική της κυκλικής οικονομίας και να δώσει έμφαση στην πρόληψη/επαναχρησιμοποίηση/ανακύκλωση και όχι στα κατώτερα στάδια. Η Κομισιόν έχει ήδη χτυπήσει το καμπανάκι του κινδύνου για την χώρα μας κατά το διάστημα 2018-2023 με δύο έγκαιρες ειδοποιήσεις και μία προειδοποιητική επιστολή και όπως εκτιμούν ειδικοί επιστήμονες της WWF με βάση την μέχρι τώρα εξέλιξη, είναι ζήτημα χρόνου να παραπεμφθεί η χώρα μας.
Σε μελέτη που παρουσίασε η WWF την Τρίτη επισημάνθηκαν οι αγκυλώσεις για την επίτευξη των στόχων για τα απόβλητα. «Η δημιουργία ενός ελλιπούς πλαισίου, σε συνδυασμό με την έλλειψη ετοιμότητας από το σύνολο των κρίκων της αλυσίδας και τη λανθασμένη προσέγγιση έχουν οδηγήσει σε τέλμα. Μια σειρά από ουσιαστικές προβλέψεις της νομοθεσίας δεν εφαρμόζονται, ενώ άλλες ρυθμίσεις εφαρμόζονται πλημμελώς», αναφέρει η οργάνωση.
Το υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας παρουσίασε πριν από λίγες ημέρες τον απολογισμό της πενταετίας (2019-2024) για τη διαχείριση των αποβλήτων και τους βασικούς άξονες του νέου νομοσχεδίου για την ανακύκλωση. Σύμφωνα με την WWF παρά το γεγονός ότι προωθούνται (από το 2020) κάποια σημαντικά μέτρα όπως το «Πληρώνω όσο πετάω» και το DRS, αυτά δεν έχουν εφαρμοστεί και πρέπει να επισπευσθούν οι διαδικασίες. Από την άλλη η πρόβλεψη για αρκετές μονάδες καύσης και μονάδες επεξεργασίας απορριμμάτων (ΜΕΑ) δεν αναμένεται να συμβάλουν στους στόχους του 2030, αντίθετα, στέλνουν αντικρουόμενα μηνύματα. Όπως σημείωσε ο κ. Αχιλλέας Πληθάρας, υπεύθυνος αποτυπώματος του WWF Ελλάς, μέχρι το 2030, η χώρα μας δεν θα πετύχει τους στόχους αλλά από το 2030 και μετά και μέσα σε μια δεκαετία μπορούμε να «εκτοξευθούμε», αρκεί να αλλάξει το σύστημα.
Σημαντικό ανασταλτικό παράγοντα αποτελεί το γεγονός ότι με το Εθνικό Σχέδιο Διαχείρισης Αποβλήτων (ΕΣΔΑ) που εκδόθηκε το 2020 και τροποποιήθηκε το 2023 προκρίνεται η καύση των σκουπιδιών σαν κύρια μέθοδος διαχείρισης των απορριμμάτων που παράγουν τα νοικοκυριά και οι επιχειρήσεις της χώρας. Στην πρότασή του, το WWF Ελλάς αποδεικνύει την επικινδυνότητα της στροφής της Ελλάδας προς τη μαζική καύση σκουπιδιών. Πιο συγκεκριμένα, μεταξύ άλλων, η καύση συντελεί στην παραγωγή μεγάλων ποσοτήτων αερίων θερμοκηπίου (η καύση ενός τόνου αποβλήτων οδηγεί στην έκλυση περίπου 1-1,2 τόνων CO2), ενώ προκαλεί την έκλυση τοξικών αέριων ρύπων (πχ. διοξίνες, πτητικά βαρέα μέταλλα), με ό,τι αυτό σημαίνει για τη δημόσια υγεία και την υγεία του περιβάλλοντος. Επιπλέον, το κόστος δημιουργίας και λειτουργίας μονάδων καύσης είναι τεράστιο και αναγκαστικά θα παγιδεύσει το σύστημα διαχείρισης για τα επόμενα 30-40 χρόνια, καθηλώνοντας την ανακύκλωση και την πρόληψη, την ίδια στιγμή που η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει κάνει σαφές πως οι επενδύσεις σε μονάδες καύσης δεν πρόκειται να λάβουν ευρωπαϊκή χρηματοδότηση, καθώς έρχονται σε αντίθεση με την αρχή της μη-πρόκλησης βλάβης. Από την άλλη πλευρά, η ανακύκλωση προκαλεί σχεδόν 75-80% λιγότερες εκπομπές αερίων θερμοκηπίου σε σχέση με την καύση.
Πού βρίσκεται η Ελλάδα – Η εναλλακτική πρόταση της WWF
Η Ελλάδα βρίσκεται στις χειρότερες θέσεις της ΕΕ αναφορικά με τις επιδόσεις της στη διαχείριση των αστικών αποβλήτων. Πάνω από το 80% των αποβλήτων καταλήγουν σε χωματερές, ενώ πρόσφατα η ΕΕ ανακοίνωσε πως το πραγματικό ποσοστό ανακύκλωσης στη χώρα δεν ξεπερνά το 16%. Η παραγωγή απορριμμάτων την περίοδο 1995-2019 αυξήθηκε κατά σχεδόν 73%, πράγμα που μας κατατάσσει στην πέμπτη χειρότερη θέση μεταξύ των κρατών της ΕΕ.
Ωστόσο, το WWF Ελλάς πιστεύει ότι η χώρα μας είναι σε θέση να δημιουργήσει ένα βιώσιμο σύστημα διαχείρισης και να προλάβει το τρένο της κυκλικής οικονομίας, με πολυάριθμα οφέλη για την οικονομία, την κοινωνία και το περιβάλλον. Για να συμβεί αυτό, αρκεί να τηρηθεί η ιεραρχία διαχείρισης των αποβλήτων που ουσιαστικά περιλαμβάνει 5 διακριτά βήματα: πρόληψη, επαναχρησιμοποίηση, ανακύκλωση, διαχείριση υπολείμματος και τέλος, σαν τελευταίο και απευκταίο βήμα, την καύση ή ταφή όσων απορριμμάτων δεν ήταν εφικτό να διαχειριστούν στα προηγούμενα βήματα.
Υπό αυτό το πρίσμα, το WWF Ελλάς καταθέτει μια συνολική πρόταση για τη βιώσιμη διαχείριση των αστικών απορριμμάτων στην χώρα μας. Η πρόταση αντιτάσσει ένα σενάριο βιώσιμης διαχείρισης με έμφαση στην πρόληψη /επαναχρησιμοποίηση/ανακύκλωση έναντι της τρέχουσας πολιτικής του ΕΣΔΑ που βασίζεται σε μονάδες ΜΕΑ και μονάδες καύσης. Εάν συνεχιστεί η στρατηγική που εφαρμόζει μέχρι στιγμής η Πολιτεία, υπάρχει κίνδυνος το 50% των σκουπιδιών να καίγεται μέχρι το 2035 ενώ το συγκεκριμένο μοντέλο διαχείρισης θα κοστίσει πάνω από 5 δισ. ευρώ. Από την άλλη, το μοντέλο βιώσιμης διαχείρισης που προτείνει η οργάνωση θα κοστίσει τουλάχιστον 3 φορές λιγότερο αξιοποιώντας διαθέσιμους ευρωπαϊκούς πόρους (αντί για εθνικούς και ιδιωτικά κεφάλαια που δαπανώνται στο τρέχον μοντέλο) ενώ σε βάθος δεκαπενταετίας, το ετήσιο λειτουργικό κόστος διαχείρισης ανά τόνο διαχειριζόμενων αστικών αποβλήτων θα είναι σχεδόν 40 ευρώ λιγότερο ανά τόνο αποβλήτων. Ταυτόχρονα θα δημιουργηθούν τρεις φορές περισσότερες θέσεις εργασίας.
Τι περιλαμβάνει το μοντέλο που προτείνει το WWF για τα απόβλητα
Το WWF επισημαίνει ότι πρέπει να εφαρμοστεί το νομικό πλαίσιο και να υπάρξει διαφάνεια και γνώση όσον αφορά την ποιοτική και ποσοτική σύσταση των αποβλήτων με την παροχή στοιχείων για όλη την αλυσίδα. Βασική παράμετρος είναι να ληφθούν μέτρα ρεαλιστικά , να συνεργαστούν όλοι οι εμπλεκόμενοι φορείς και να δημιουργηθεί ένας μηχανισμός ελέγχου προόδου. Όπως είναι γνωστό, υπάρχουν δήμοι όπου δεν μπορεί να λειτουργήσει σωστά η ανακύκλωση ενώ όσον αφορά στο κόστος των επενδύσεων σήμερα το 20% πάει στα ανώτερα στάδια και το 80% στα κατώτερα ενώ θα έπρεπε να συμβαίνει το αντίστροφο.
Ειδικά για το περίφημο «Πληρώνω όσο πετάω», το οποίο δεν έχει εφαρμοστεί, όσες χώρες το εφαρμόζουν πετυχαίνουν ποσοστά ανακύκλωσης άνω του 45% . Το συγκεκριμένο μέτρο θα πρέπει να εφαρμόζεται και να πληρώνουμε ανάλογα με τις ποσότητες που πετάμε και όχι με τα τετραγωνικά του σπιτιού μας. Ακόμη, το τέλος ταφής, όπως σημειώθηκε, πρέπει να δοθεί πίσω στους δήμους και όχι να καταλήγει στην «μαύρη τρύπα» των ταμείων ενώ το τέλος αποτέφρωσης πρέπει να λειτουργήσει ως ανασταλτικός παράγοντας.
Για την Διευρυμένη Ευθύνη Παραγωγού, προτείνεται να δημιουργηθούν άμεσα τα συστήματα και να αυξηθούν οι εισφορές από τα 85 ευρώ τον τόνο που είναι σήμερα, όπως συμβαίνει σε άλλες χώρες (π.χ στην Γαλλία ξεκινούν από 330 και φθάνουν τα 550 ευρώ).
Άλλα μέτρα που προτείνει το WWF για να επιτύχουμε τους στόχους για τα απόβλητα και την κυκλική οικονομία είναι
- Χωριστή συλλογή των αποβλήτων τροφίμων, κυρίως με διαλογή «πόρτα-πόρτα» όπως συμβαίνει ήδη με επιτυχία σε πολλές άλλες ευρωπαϊκές χώρες.
- Ανάπτυξη χωριστών ρευμάτων για τα διαφορετικά ανακυκλώσιμα υλικά, με τη σταδιακή κατάργηση του πράσινου και του μπλε κάδου.
- Δημιουργία αποτελεσματικών και διαφανών συστημάτων ανακύκλωσης, ώστε οι επιχειρήσεις να αναλαμβάνουν το πραγματικό κόστος των απορριμμάτων τους.
- Ανάπτυξη κινήτρων και χρηματοδοτήσεων για την επαναχρησιμοποίηση, ώστε να αναπτυχθούν νέα προϊόντα και υπηρεσίες.
- Παροχή κατάρτισης, τεχνογνωσίας και επαρκών πόρων στις δημοτικές αρχές για να μπορέσουν να επιτελέσουν σωστά το έργο τους.
- Θέσπιση μηχανισμού ελέγχου, παρακολούθησης και λογοδοσίας, καθώς το μεγάλο πρόβλημα στη διαχείριση αποβλήτων στην Ελλάδα ακούει στο όνομα «διαφθορά».
- Υλοποίηση εκτεταμένων και συνεχόμενων δράσεων ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης, αλλά και θέσπιση διαδικασιών διαβούλευσης, με στόχο οι πολίτες να γίνουν συμμέτοχοι στη λύση.
Με την υλοποίηση των προτεινόμενων πολιτικών και παρεμβάσεων, η Ελλάδα μπορεί να πιάσει έγκαιρα τους ευρωπαϊκούς της στόχους και να γίνει μια χώρα πρότυπο, παρά τα συνεχόμενα αρνητικά ρεκόρ που σημειώνει τα τελευταία χρόνια. Σύμφωνα με τις προτάσεις που το WWF κατέθεσε στην Πολιτεία, η Ελλάδα μπορεί ως το 2040 να:
- μειώσει τα απορρίμματά της κατά 35%
- περιορίσει την σπατάλη τροφίμων κατά 50%
- οδηγεί σε ανακύκλωση το 90% των απορριμμάτων της
- θάβει μόλις το 8% των παραγόμενων απορριμμάτων
- εξοικονομήσει τουλάχιστον 3 δισ. ευρώ σε επενδύσεις στη διαχείριση των απορριμμάτων.
