Εντείνονται οι διαβουλεύσεις για τις πρωτοβουλίες που θα αυξήσουν τις αμυντικές δαπάνες και ειδικά για την απαλλαγή τους από τους δημοσιονομικούς κανόνες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, καθώς πέρα από την καταρχήν συμφωνία που έχει επιτευχθεί σε επίπεδο αρχηγών κρατών πολλές από τις λεπτομέρειες παραμένουν ακόμη σε εκκρεμότητα.
Στο οικονομικό επιτελείο της κυβέρνησης εκτιμούν πως τελική συμφωνία στην ΕΕ θα έχουμε ενδεχομένως τον Απρίλιο ή το αργότερο τον Μάρτιο. Όμως, η εξίσωση αποδεικνύεται πολύ δύσκολη για να λυθεί, διότι τα κράτη-μέλη ξεκινούν από ξεχωριστές αφετηρίες με αποτέλεσμα για μια ακόμη φορά να έχουν δημιουργηθεί ομάδες με διαφορετικές απόψεις για ένα πρόβλημα που απαιτεί πανευρωπαϊκή λύση.
Δεν είναι μόνο οι χώρες που έχουν σταθερά υψηλές αμυντικές δαπάνες (συμπεριλαμβανομένης και της Ελλάδας) «εναντίον» των χωρών που δεν δαπανούν τόσα πολλά στην άμυνα (π.χ. Πορτογαλία, Ισπανία, Ιταλία). Είναι και οι χώρες που θέλουν οι εξαιρέσεις να ισχύσουν μόνο για τους εξοπλισμούς (κυρίως αυτές της Βόρειας Ευρώπης) και άλλες που θέλουν να εξαιρεθούν όλες οι δαπάνες για την άμυνα (μισθολογικό κόστος κλπ) με πρώτη και κύρια την Πολωνία.
Τα δύο αιτήματα της Ελλάδας
Εξάλλου και η χώρα μας έχει τις δικές της «κόκκινες γραμμές», ειδικά για τη ρήτρα διαφυγής.
Πρώτο αίτημα της χώρα μας -το οποίο φαίνεται πως θα ικανοποιηθεί- είναι τα μέλη της ΕΕ να ενεργοποιήσουν την εθνική ρήτρα διαφυγής, συντονισμένα και ταυτόχρονα, για να μην δοθούν λάθος μηνύματα στις αγορές από την αύξηση των ορίων δαπανών και δανεισμού.
Δεύτερο αίτημα είναι να υπάρξει μια κοινή βάση και αφετηρία μέτρησης του ποσοστού αύξησης των αμυντικών δαπανών που θα μπορούν να εξαιρεθούν από τα όρια που θέτουν οι δημοσιονομικοί κανόνες. Έτσι, η χώρα μας προτείνει ως βάση να λειτουργήσει ο ευρωπαϊκός μέσος όρος δαπανών ως προς το ΑΕΠ
Βασικός στόχος αυτής της πρότασης είναι να μην «πριμοδοτηθούν» οι χώρες που δαπανούσαν για χρόνια λιγότερα και από τις συμβατικές τους υποχρεώσεις στην άμυνα και το κυριότερο να μην «τιμωρηθούν» οι χώρες που δαπανούν σταθερά πάνω από 2% του ΑΕΠ τους, όπως η Ελλάδα.
Μάλιστα στο πλαίσιο αυτό έχει πέσει στο τραπέζι η πρόταση η αύξηση των αμυντικών δαπανών να έχει ως βάση τις δαπάνες του 2021, δηλαδή πριν την ρωσική εισβολή στην Ουκρανία. Και να μην λειτουργήσει ως έτος βάσης το 2024 που πολλές χώρες αύξησαν τις δαπάνες τους λόγω ακριβώς της εισβολής.
Τα δεδομένα
Αυτά που γνωρίζουμε μέχρι στιγμής κατά βάση είναι όσα ανακοίνωσε ο Επίτροπος Βάλντις Ντομπροβσκις μετά το Συμβούλιο των Υπουργών Οικονομικών της ΕΕ (Ecofin) προχθές Τρίτη και όσα είπε η πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, Ούρσουλα Φον Ντερ Λάιεν χθες Τετάρτη στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο.
Πρόταση της Κομισιόν είναι να ενεργοποιηθούν οι εθνικές ρήτρες διαφυγής για ένα περιορισμένο διάστημα τεσσάρων ετών, επιτρέποντας την αύξηση των αμυντικών δαπανών κάθε κράτους έως κατά 1,5% του ΑΕΠ σε αυτό το διάστημα, χωρίς να παραβιάζουν τους δημοσιονομικούς κανόνες.
Ο κ. Ντομπρόβσκις είπε πως η εφαρμογή της ρήτρας για κάθε χώρα θα γίνει με την έκδοση communication guidance με τα οποία θα εξηγείται πως τα ίδια τα κράτη θα υποβάλλουν σχετικό αίτημα. Σημείωσε ακόμη ότι γίνονται προσπάθειες προκειμένου οι κατευθύνσεις να δοθούν ακόμη και μέσα στην επόμενη εβδομάδα.
Η Πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής διευκρίνισε χθες πως η ενεργοποίηση των εθνικών ρητρών θα γίνει «με ελεγχόμενο και συντονισμένο τρόπο» ώστε να κινητοποιηθούν επιπλέον 650 δισ. ευρώ σε αμυντικές δαπάνες από τα κράτη μέλη μέσα στα επόμενα τέσσερα χρόνια και τόνισε πως το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο ανέθεσε στην Κομισιόν να εξετάσει επιπλέον μέτρα που θα ενισχύουν τις αμυντικές δαπάνες, διασφαλίζοντας ωστόσο τη βιωσιμότητα του χρέους.
Αναμένονται ακόμη και λεπτομέρειες για το νέο χρηματοδοτικό εργαλείο με την ονομασία SAFE ( Security Action For Europe) που θα ανοίξει δάνεια συνολικού ύψους 150 δισ. ευρώ, μέσω των οποίων, όπως είπε η πρόεδρος της Κομισιόν, θα οδηγήσουν σε νέες προμήθειες εξοπλισμού και τεχνολογίας από ευρωπαϊκές βιομηχανίες. Η συγκεκριμένη αναφορά στις ευρωπαϊκές βιομηχανίες πάντως φαίνεται ότι προκάλεσε αντιδράσεις εντός της ΕΕ.
Τρίτο τμήμα του σχεδίου αποτελεί η κινητοποίηση του ιδιωτικού τομέα μέσω της μόχλευσης κεφαλαίων που διαχειρίζονται ευρωπαϊκοί φορείς όπως η Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων (ΕΤΕπ) η οποία θα παίξει πρωταγωνιστικό ρόλο σε αυτό τον τομέα τα επόμενα χρόνια, ενώ όπως φάνηκε και από τις δηλώσεις του Ντομπρόβσκις στο κάδρο μπαίνουν και τα κεφάλαια του ESM.
Οι εκκρεμότητες
Από κει και πέρα όλα είναι στον «αέρα». Μένουν να αποσαφηνιστούν ζητήματα όπως το αν θα εξαιρούνται μόνο οι επενδυτικές δαπάνες και η αγορά εξοπλισμού (CAPEX) ή αν θα προσμετρούνται και οι λειτουργικές δαπάνες (OPEX) όπως οι μισθοί, οι εκπαιδεύσεις κλπ.
Άγνωστο είναι επίσης το αν θα μετράνε δαπάνες σε υποδομές και εξοπλισμό διπλής χρήσης με πολεμικό και πολιτικό σκέλος, για παράδειγμα σε ένα λιμάνι από το οποίο εξυπηρετούνται και πολεμικά και εμπορικά πλοία.
Αυτό είναι και ένα από τα σημεία τριβής μεταξύ της ΕΕ, καθώς όπως φαίνεται χώρες του ευρωπαϊκού βορρά θέλουν η ρήτρα διαφυγής να εφαρμόζεται μόνο στα εξοπλιστικά, ενώ άλλες χώρες όπως η Πολωνία θέλουν να ισχύει για όλες τις δαπάνες.
Ακόμη, δεν έχει αποσαφηνιστεί το αν η ρήτρα διαφυγής θα εφαρμοστεί από το 2025 ή αν θα ξεκινήσει από το 2026 με το δεύτερο σενάριο να είναι το επικρατέστερο.
Τα μηνύματα Χατζηδάκη στο Ecofin
Μέσα σε αυτό το σκηνικό η ελληνική πλευρά τάσσεται υπέρ των κοινών πρωτοβουλιών για την ενίσχυση της ευρωπαϊκής άμυνας, προσπαθώντας όμως να εξασφαλίσει ότι αυτές θα υλοποιηθούν που δεν έρχονται εις βάρος της χώρας μας.
Σε ό,τι αφορά τη ρήτρα διαφυγής οι βασικές διεκδικήσεις της χώρας μας είναι δύο: Πρώτον, ότι η ενεργοποίηση των εθνικών ρητρών διαφυγής θα γίνει με απόλυτα συντονισμένο τρόπο και ουσιαστικά ταυτόχρονα ώστε να μην δοθούν λάθος μηνύματα στις αγορές και να μην προκληθεί η εντύπωση δημοσιονομικών προβλημάτων.
Και δεύτερον ότι η ρήτρα διαφυγής θα εφαρμοστεί με έναν τρόπο που θα δώσει δημοσιονομική ανάσα σε όλα τα κράτη-μέλη της ΕΕ χωρίς να εξαιρούνται όσα κράτη (συμπεριλαμβανομένης και της Ελλάδας) έχουν ήδη αυξημένες αμυντικές δαπάνες.
Αυτό εξάλλου ανέφερε και ο υπουργός Εθνικής Οικονομίας και Οικονομικών, Κωστής Χατζηδάκης, στο Ecofin της Τρίτης τονίζοντας πως «η χώρα μας, για πολλά χρόνια και για λόγους προστασίας των συνόρων της, επένδυε σημαντικούς πόρους στην ενίσχυση της αμυντικής της ικανότητας, επωμιζόμενη και το αντίστοιχο δημοσιονομικό κόστος. Θα ήταν προφανώς άδικο, τη στιγμή που όλη η Ευρώπη αντιμετωπίζει μια παρόμοια πρόκληση, να βρεθούμε σε μειονεκτική θέση επειδή ενεργήσαμε έγκαιρα, κάνοντας αυτό που τώρα καλούνται να κάνουν και οι υπόλοιποι».
Στο πλαίσιο αυτό, σύμφωνα με πληροφορίες, η ελληνική πλευρά έχει προτείνει πως θα πρέπει να τεθεί μια κοινή αφετηρία για τις αμυντικές δαπάνες που θα εξαιρούνται από τους δημοσιονομικούς κανόνες, ζητώντας αυτή η αφετηρία να είναι ο ευρωπαϊκός μέσος όρος αμυντικών δαπανών προς το ΑΕΠ.
Σε ό,τι αφορά το ευρωπαϊκό ταμείο άμυνας ο κ. Χατζηδάκης τόνισε την ανάγκη να δοθεί προτεραιότητα στις κοινές προμήθειες και επενδύσεις, προκειμένου να εξασφαλιστεί η αποδοτικότερη αξιοποίηση των διαθέσιμων πόρων και να ενισχυθεί η ευρωπαϊκή αμυντική βιομηχανία σε διαρθρωτικό επίπεδο.
Τέλος, ο υπουργός αναφέρθηκε και στην προοπτική της αξιοποίησης των διαρθρωτικών ταμείων της ΕΕ τονίζοντας την ανάγκη διαφύλαξης της Πολιτικής Συνοχής της ΕΕ ως βασικού πυλώνα για την ισόρροπη ανάπτυξη της ευρωπαϊκή οικονομίας, επισημαίνοντας ότι τυχόν εθελοντική αναδιανομή πόρων από τα κράτη μέλη στο πλαίσιο της τρέχουσας προγραμματικής περιόδου δεν θα πρέπει να δημιουργήσει προηγούμενο για τη διαμόρφωση του επόμενου Πολυετούς Δημοσιονομικού Πλαισίου.
