Ροή
Δεν είμαστε σε θέση να γνωρίζουμε εάν οι εχθροπραξίες στην Ουκρανία θα ξεκινήσουν την προσεχή ή την άλλη Τετάρτη, αυτό που φαίνεται ότι θα είναι μια.. μαύρη Τετάρτη!
Οι αναλύσεις για το Ουκρανικό ζήτημα, επικεντρώνουν το ενδιαφέρον τους κυρίως στα θέματα ενέργειας με προεξάρχοντα τον αγωγό North Stream 2. Τα διατροφικά, δεν έχουν τύχει της δέουσας προσοχής. Κι όμως, μοιάζει ότι είναι πολύ πιθανόν να βρεθούμε ενώπιον μιας ακόμη ξαφνικής διατροφικής κρίσης, μετά από αυτή της εκτεταμένης ξηρασίας στο Βόρειο Ημισφαίριο που προκάλεσε έκρηξη τιμών πρώτων υλών και κατ’ ανάγκη τροφίμων.
Εδώ και μια 10ετία, συντελείται αθόρυβα μια δομική αλλαγή στο διεθνές εμπόριο αγροτικών προϊόντων. Οι δύο μεγάλες παραγωγικές δυνάμεις στο χώρο των δημητριακών και των ελαιούχων σπόρων, η Ρωσία και η Ουκρανία, έχουν αυξήσει από κοινό γεωγραφικό σημείο εκκίνησης τη Μαύρη Θάλασσα, το μερίδιό τους στο διεθνές εμπόριο, σε περίπου 25%. Αντιλαμβάνεται κανείς, χωρίς περισσότερη ανάλυση, ότι μια μεταξύ τους εμπλοκή θα έχει σημαντικές επιπτώσεις στο τραπέζι ολόκληρου του κόσμου! Απώλειες της τάξης του 5 ή 10% είναι διαχειρίσιμες, απώλειες 25% γίνονται επικίνδυνες. Όπως άλλωστε απέδειξε και η εμπειρία από το σκληρό σιτάρι που έχει προκαλέσει μια προς το παρόν αύξηση στα μακαρόνια κατά 50% και όχι μόνο.
Η Ευρώπη ειδικότερα, έχει πολλούς λόγους να ανησυχεί, ακόμη ίσως και για την διατροφική της ασφάλεια σε περίπτωση πολέμου. Σίγουρα πάντως για τις τιμές εισαγωγής. Η Ουκρανία είναι η πέμπτη μεγαλύτερη εξαγωγός χώρα προς την ΕΕ και καλύπτει το 5% της αξίας του εισαγωγικού εμπορίου της ΕΕ. Αυτό όμως το χονδρικό νούμερο κρύβει πολλές ενδιαφέρουσες έως εφιαλτικές πτυχές: το 5% αναφέρεται σε αξία και τα αγροτικά προϊόντα ήταν μέχρι τώρα πολύ φθηνά, όπως και τα ναύλα. Καλύπτουν βασικές ανάγκες της βιομηχανίας τροφίμων και ζωοτροφών και η πραγματική τους σημασία υπερβαίνει κατά πολύ το μικρό αυτό ποσοστό που εμφανίζεται στο εισαγωγικό εμπόριο.
Η ΕΕ εισάγει το μισό σχεδόν καλαμπόκι της από την Ουκρανία, πάνω από τις μισές ποσότητες ελαιούχων σπόρων και ελαίων και το 26% των εισαγωγών μελιού! Τόσο η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, όσο και τα κράτη μέλη δεν φαίνεται να αναρωτιούνται τι θα γίνει με την επάρκεια τροφίμων και τιμών στην απευκταία περίπτωση. Όλες οι ανακοινώσεις αφορούν τα μεγάλα γεωστρατηγικά και γεωοικονομικά θέματα αλλά για τα τρόφιμα κουβέντα.
Στην προφανή ερώτηση «και που το ξέρεις εσύ ότι στα γραφεία των Βρυξελλών δεν συζητούν το θέμα» η απάντηση είναι προφανής: δεν θα βγάλουν περισσότερο καλαμπόκι από ένα μαγικό βάζο που έχουν κρυμμένο στα γραφεία, αλλά από τα δικά μας χωράφια. Αν πράγματι ανησυχούσαν, θα προσπαθούσαν να μας πείσουν, μόλις ένα μήνα πριν τις ανοιξιάτικες σπορές ότι πρέπει να σπείρουμε πολύ καλαμπόκι φέτος. Σας διαβεβαιώ ότι το κλίμα είναι το ακριβώς αντίθετο: οι υψηλές τιμές των λιπασμάτων και της ενέργειας αποθαρρύνουν τους παραγωγούς καλαμποκιού να προχωρήσουν στην καλλιέργεια.
Χρήσιμο θα ήταν, όταν αναφερόμαστε στο θέμα των εισαγωγών από την Ουκρανία, να αναφερόμαστε παράλληλα και σε αυτό από την Ρωσία. Μεγάλο μέρος των Ρωσικών εξαγωγών δημητριακών γίνεται από τα λιμάνια της Μαύρης Θάλασσας. Οι γεωστρατηγικές μας γνώσεις δεν επαρκούν για να αναλύσουμε επαρκώς το όλο θέμα, αλλά η λογική μας λέει ότι δεν μπορεί να γίνονται εχθροπραξίες στη μία πλευρά της Μαύρης θάλασσας και στην άλλη, λίγες εκατοντάδες χιλιόμετρα ανατολικότερα, να ισχύει business as usual!!! Τουλάχιστον οι ναύλοι λογικά θα πρέπει να αυξηθούν πολύ… Άρα οι επιλογές φαίνεται πως στενεύουν επικίνδυνα και κυρίως κοστοβόρα!
Ας μην ξεχνάμε ότι η παρούσα κρίση εξελίσσεται σε ένα δυσμενές περιβάλλον προσφοράς και καιρού. Η κακή σε παγκόσμιο επίπεδο περσινή χρονιά στα δημητριακά και τους ελαιούχους σπόρους, έχει αφήσει την αγορά με χαμηλά, ενίοτε δε με ιστορικά χαμηλά αποθέματα. Επιπρόσθετα, η φετινή παραγωγική χρονιά δεν φαίνεται ότι εξελίσσεται ευνοϊκά: η Ιβηρική χερσόνησος που πέρυσι είχε μια κανονική χρονιά, φέτος δοκιμάζεται από έντονη ξηρασία. Η Ισπανία βασίζεται σε μεγάλο βαθμό από εισαγωγές καλαμποκιού για την στήριξη της παραγωγής κοτόπουλου και χοιρινού. Το περίφημο Ισπανικό Χαμόν, μάλλον βρίσκεται σε μπελάδες.
Παρόμοια κλιματολογικά η κατάσταση που επικρατεί στις χώρες της Βόρειας Αφρικής. Η ξηρασία είναι έντονη και προμηνύει-αν και λίγο νωρίς ακόμη- μια ακόμη χρονιά σιτοδείας για όλες τις χώρες της περιοχής. Από το περασμένο φθινόπωρο, οι χώρες αυτές θεωρούνται ότι έχουν μπει επίσημα σε καθεστώς έλλειψης σιτηρών αλλά και ...κεφαλαίων. Ο απόλυτος συνειρμός της παρούσας κατάστασης με αυτή της Αραβικής Άνοιξης, μόνο συμπτωματικός δεν μπορεί να είναι. Και όλοι οι αναλυτές της περιοχής τον επικαλούνται. Προφανώς κάτι θα έχουν ακούσει...
Όλες οι χώρες της Μεσογειακής λεκάνης είναι γενικά ελλειμματικές σε δημητριακά και ελαιούχους σπόρους. Παραδοσιακά κάλυπταν το έλλειμμά τους από τις χώρες της Μαύρης θάλασσας. Θυμηθείτε το ρόλο της Οδησσού και της Αζοφικής θάλασσας ήδη από τον προ-περασμένο αιώνα. Τελευταία, οι δύο μεγάλες γεωργικά χώρες της Μαύρης Θάλασσας, Ουκρανία και Ρωσία, επανέκαμψαν στο εμπόριο της μεσογείου δυναμικά, εκτοπίζοντας την Γαλλία και τον Καναδά. Εκτιμάται ότι ο Λίβανος καλύπτει πάνω από το 50% των αναγκών του σε σιτηρά από την Ουκρανία. Σε υψηλό βαθμό, αύξησε την εξάρτησή της από την Ουκρανία και η γειτονικής μας Τουρκία, προφανώς θέλοντας να ενισχύσει τις γενικότερες σχέσεις της προκειμένου να καλύψει προβλήματα που προέκυψαν από το εμπάργκο που της έχει επιβληθεί μετά την αγορά των σοβιετικών πυραύλων. Και φυσικά, ο μεγαλύτερος εισαγωγέας δημητριακών του κόσμου, η Αίγυπτος, έχει πολύ ισχυρούς δεσμούς και με τις δύο αυτές χώρες. Κάτι αντίστοιχο συμβαίνει και με την Αλγερία και Τυνησία.
Οι γνωστές μεταναστευτικές ροές εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό από την επάρκεια και τις τιμές των βασικών ειδών διατροφής στις χώρες αποστολής… Έτσι απλά χωρίς σχόλια!!!
Κι ας περάσουμε τώρα σε μια ιδιαίτερα υποτιμημένη κατάσταση, αυτή της Λευκορωσίας ως παραγωγού λιπασμάτων καλίου, αλλά και σαν χώρα που ευθυγραμμίζεται με της Ρωσία. Το κάλιο είναι και αυτό από τα 3 βασικά λιπάσματα που χρησιμοποιούνται στις καλλιέργειες σε σημαντικές ποσότητες, συχνά σε επίπεδα ανάλογα του αζώτου. Στην δική μας για παράδειγμα καλλιέργεια, τη φιστικιά, οι συνιστώμενες δόσεις είναι της τάξης του 80% της αζωτούχου λίπανσης. Είναι επίσης σαφές ότι οι καλλιέργειες δημητριακών ανταποκρίνονται θετικά στην καλιούχο λίπανση, άσχετα εάν οι παραγωγοί το παραβλέπουν επειδή είναι το ακριβότερο από τα 3 βασικά μικρο στοιχεία, άζωτο, φώσφορο, κάλιο.
Στα πλαίσια λοιπόν των κυρώσεων της ΕΕ προς την Λευκορωσία, απαγορεύτηκε στην μεγάλη εταιρεία λιπασμάτων Belaruskali OAO, να έχει πρόσβαση μέσω σιδηροδρόμων προς την Kalipeda, τo μεγάλο λιμάνι εξαγωγής της Βαλτικής Θάλασσας που ανήκει στην Λευκορωσία. Η απόφαση αυτή είναι σε ισχύ από 1ης Φεβρουαρίου. Η Λιθουανία όμως κατέχει το 20% του παγκόσμιου εμπορίου καλιούχων λιπασμάτων. Τι θα συμβεί στην αγορά όταν λείψει ή γίνει πανάκριβο το μερίδιό της;
Το εντυπωσιακό είναι ότι οι αγορές καλιούχων λιπασμάτων δεν φαίνεται να ανησυχούν από μια τέτοια προοπτική και δεν έχουν αντιδράσει καθόλου. Εδώ τελειώνουν οι γνώσεις μου επί του θέματος, αλλά ακούστε μια ενδιαφέρουσα σχετική ιστορία. Μου την θύμισε μεγάλο Καναδέζικο περιοδικό, που αποδίδει την ηρεμία στην αγορά καλίου μεταξύ άλλων και στις χειμωνιάτικες διακοπές. Το περασμένο φθινόπωρο, όταν κάναμε αγώνα δρόμου και χρημάτων να εξασφαλίσουμε τα αζωτούχα λιπάσματα που είχαν ήδη ανέβει 50% και έδειχναν ότι εύκολα θα έπιαναν το 100%, όπως και τελικά συνέβη, ρώτησα τον γεωπόνο που συνεργάζομαι, εάν κρίνει σκόπιμο να αγοράσω τότε και τα καλιούχα λιπάσματα που χρησιμοποιούνται από τον Ιούνιο και μετά. Η απάντηση αποστομωτική: μην ασχολείσαι με το κάλιο, έχει ανέβει μόνο κατά 30%!!! Ξεσπάσαμε και οι δύο σε γέλια όταν του επισήμανα, «από πότε το 30% είναι μικρό ποσοστό αύξησης?» Φοβάμαι λοιπόν ότι η παγκόσμια βιομηχανία λιπασμάτων κάτω από πραγματικά αντίξοες συνθήκες ενεργεί με την ίδια ακριβώς ψυχολογία.
Αυτά λοιπόν έχουμε προς το παρόν διαθέσιμα ως προϋποθέσεις για το ουκρανικό ζήτημα για φέτος. Πριν τελειώσουμε και για να γίνει σίγουρα μαύρη η ψυχή σας, να δούμε εάν τα πιθανά δεινά μας θα τελειώσουν φέτος ή θα έχουν διάρκεια. Η Ουκρανική γεωργία δεν βασίζεται στο μοντέλο των μικρών ή και μεσαίων αγροτικών εκμεταλλεύσεων όπως στην Ευρώπη. Μεγάλες έως τεράστιες αγροτικές επιχειρήσεις, με ξένα κεφάλαια που καλλιεργούν στα όρια δεκάδων χωριών αποτελούν τη βάση της προσφοράς. Η ερώτηση που δεν μπορούμε να απαντήσουμε είναι, εάν οι εκμεταλλεύσεις αυτές που δρουν με βάση επιχειρηματικά κριτήρια θα καλλιεργήσουν ως συνήθως, δηλαδή με επαρκή εφόδια, βλέποντας το πολεμικό κλίμα να βαραίνει? Θα ρίξουν στα καλαμπόκια τους όσο λίπασμα χρειάζονται προκειμένου να βγάλουν τις καλές παραγωγές το φθινόπωρο? Και που ξέρεις ότι το φθινόπωρο η περιοχή σου σε ποια κατάσταση θα βρίσκεται;
Οι ανατολικές περιοχές που αποτελούν μήλον της έριδος μεταξύ Ουκρανίας και Ρωσίας είναι μία από τις τρεις πιο παραγωγικές σε καλαμπόκι περιοχές της χώρας. Μήπως λοιπόν τα φαινόμενα δεν έχουν ημερομηνία λήξεως φέτος αλλά παρατείνεται μέχρι τουλάχιστον και του χρόνου; Μένει όμως να αποδειχθεί.
Το έχουμε ξαναπεί: τα βιολογικά φαινόμενα έχουν τους δικούς τους κύκλους, που συχνά είναι ανεξάρτητοι των οικονομικών δικών μας κύκλων και ισολογισμών.
Πριν λίγους μήνες, γνωστός παράγων της αγοράς ενέργειας ανέφερε ότι στην αγορά ενέργειας εξελίσσεται η τέλεια καταιγίδα. Η δήλωση αυτή είχε τότε προκαλέσει μεγάλη αίσθηση. Αν δεν έχουμε λίγη τύχη η έννοια τέλεια καταιγίδα μπορεί να αποδειχθεί κάτι σαν παιδική χαρά...
