Οι σχέσεις ΗΠΑ-Ε.Ε. έχουν περάσει από «χίλια κύματα» στο β’ μισό του 20ου αιώνα και η σύγκλιση που υπήρξε ειδικά μετά τη δεκαετία του ’80 έδειξαν ότι οι δύο δυνάμεις της Δύσης συνέπλευσαν προς κοινούς στόχους, με τις ΗΠΑ πάντα να θεωρούν εαυτούς τη μία υπερδύναμη. Η ΟΝΕ και η ζώνη του ευρώ δυσκόλεψε στην αρχή τα πράγματα, αλλά πολύ γρήγορα υπήρξε ένα αίσθημα αμοιβαίας ωφέλειας, όσο η Ε.Ε. αναγνώριζε τον ρόλο της ως υπερεθνικός οργανισμός μέσα σε ένα ορισμένο σύστημα και πλέγμα διεθνών σχέσεων. Αυτό αποτυπωνόταν μέχρι πρότινος σε μια λογική ότι η Ε.Ε. δεν κάνει κάποια διπλωματική κίνηση που να μην είναι υπό την επίβλεψη των ΗΠΑ, ούτε και σε συμβολικό επίπεδο.
Από την εποχή της κρίσης του 2009 και τη Lehman Brothers, η Ε.Ε. άρχισε να αλλάζει στάση ως οργανισμός (ανεξάρτητα από τις επιμέρους αποφάσεις και τάσεις των κρατών-μελών που μπορεί να διαφοροποιούνταν) και ξεκίνησε να δυσπιστεί απέναντι στον τρόπο με τον οποίο οι ΗΠΑ διεκδικούσαν την αδιαμφισβήτητη παγκόσμια ηγεμονία. Αυτή η δυσπιστία μεγάλωσε την εποχή της διακυβέρνησης Τραμπ και τώρα εκφράζεται και ανοιχτά.
Η σινοαμερικανική διαμάχη μέσα από τα μάτια του Ευρωκοινοβουλίου
Η Ε.Ε., όπως και οι ΗΠΑ, έχει αντιληφθεί ότι βαίνουμε σε έναν κόσμο πιο περίπλοκο, που δεν θα υπάρχει μια ξεκάθαρη πρώτη μεγάλη δύναμη με τεράστια διαφορά από τον δεύτερο. Αυτός ο πολυπολικός κόσμος έχει και νέα χαρακτηριστικά ως προς το κέντρο βάρους της λήψης των αποφάσεων, την εμπλοκή των εκάστοτε οικονομιών και τις δυναμικές που αναπτύσσονται. Αν στη δεκαετία του ’70 το όραμα ήταν μια «παγκοσμιοποίηση» που στην πραγματικότητα σήμαινε ένας σαφής εναγκαλισμός και ενσωμάτωση των δυτικών (διάβαζε αμερικάνικων…) πολιτισμικών χαρακτηριστικών, η δεκαετία που διανύουμε είναι σίγουρα η μετάβαση σε μια «πολυπολική παγκοσμιοποίηση» που κάθε πόλος θα προσπαθεί να διαχύσει τα πολιτισμικά και οικονομικά του χαρακτηριστικά -το role model που λέμε- στις χώρες που επηρεάζει.
Η Κίνα παίζει αυτόν τον ρόλο στην Ανατολή και προσπαθεί να εξάγει μέσα από τις συμμαχίες με Ρωσία, Ιράν, Ινδία κ.α. το δικό της μοντέλο. Από την άλλη οι ΗΠΑ είναι σε μια κατάσταση που θεωρούν ότι πρέπει να επιβληθεί ξανά το American way of life σε όλον τον πλανήτη.
Εδώ αρχίζουν τα προβλήματα. Η Ε.Ε. στον απόηχο της εκλογής Μπάιντεν και ενώ ο ίδιος είχε εστιάσει στις σχέσεις με την Κίνα και τη Ρωσία, επιτιθέμενος απέναντί τους με δηλώσεις και κυρώσεις, σύναψε εμπορική συμφωνία με την Κίνα. Η Ε.Ε. έκανε έναν σοβαρό υπολογισμό, ότι η Κίνα της παρέχει μια εφάπαξ ευκαιρία να διασώσει τις κακές οικονομικές της προοπτικές οι οποίες χειροτέρευσαν μέσω πανδημίας. Αυτή η συμφωνία έπρεπε να γίνει -όπως και έγινε- προφανώς χωρίς την επίβλεψη των ΗΠΑ. Μάλιστα, η έγκριση της συμφωνίας πέρασε χωρίς να ληφθεί υπόψη το αίτημα του Μπάιντεν για συγκεντρωτική «επίθεση» απέναντι στην Κίνα (όπως το εξήγγειλε ο ίδιος προεκλογικά) και έγινε πριν την επίσημη ανάληψη καθηκόντων από τον Μπάιντεν, ώστε να μην έχουν οι ΗΠΑ την ευκαιρία να την σαμποτάρουν με οποιονδήποτε τρόπο.
Ο βασιλιάς πέθανε - Ζήτω ο βασιλιάς;
Είναι εξαιρετικά σαφές λοιπόν, το σημείο που βρισκόμαστε σήμερα. Υπάρχει ένα αμοιβαίο πρόβλημα, ας το πούμε, δυσπιστίας. Και οι δύο δυνάμεις αντιλαμβάνονται ότι μεταβαίνουμε σε ένα πολυπολικό κόσμο και καμία από τις δύο δεν εμπιστεύεται την άλλη. Οι ΗΠΑ θεωρούν ότι η ΕΕ δεν έχει το πολιτικό σθένος να είναι ανταγωνιστική και ότι στην πράξη δεν μπορεί να διοικήσει "τα του οίκου της" και η Ε.Ε. θεωρεί ότι ο Μπάιντεν δεν είναι ικανός να υπερκεράσει την άνοδο της Κίνας. Αυτό, αν το δούμε με βάση το παράδειγμα της συμφωνίας επενδύσεων μεταξύ Κίνας-Ε.Ε., κατατείνει σε μια κυνική αντίληψη της πολιτικής συμμαχιών.
Από την άλλη η Ε.Ε. και σε επίπεδο ηγεσίας και σε επίπεδο «μέσου πολίτη», θεωρεί τη νίκη του Μπάιντεν σημαντική εξέλιξη, όμως πιστεύει ότι το πολιτικό σύστημα μεταξύ των δυτικών κρατών δεν είναι πιο όσο ενιαίο το θεωρούσαμε και ότι η Ευρώπη δεν πρέπει να εξαρτάται από τις ΗΠΑ για να το υπερασπιστεί. Όσον αφορά τη σινοαμερικάνικη διαμάχη είναι σίγουρο ότι η ηγεσία της Ε.Ε. αν και κάνει εκτίμηση ότι στο τέλος της δεκαετίας η Κίνα θα είναι πιο ισχυρή από τις ΗΠΑ, εντούτοις θα θελήσει να παραμείνει ουδέτερη στην επερχόμενη σύγκρουση πλήρους φάσματος, που θα ξεδιπλωθεί μεταξύ των δύο «ηγεμόνων».
Εξάλλου, η αντίληψη για την παρακμή δεν είναι ίδιας τάξης με την πραγματική υποχώρηση της δύναμης του ηγεμόνα. Δεν χρειάζεται καν να θυμίσουμε ότι το δικαίωμα στην «αλλαγή βασιλιά» πραγματώνεται μόνο στο πεδίο της μάχης, η οποία για την ώρα ξεδιπλώνεται στο οικονομικό επίπεδο. Εκεί, οι ΗΠΑ δεν έχουν παίξει ακόμα όλα τα χαρτιά τους.
