Την Τετάρτη έσκασε σαν βόμβα η πρόταση Μπάιντεν για άρση των πατεντών ευρεσιτεχνίας στα εμβόλια ενάντια στον covid-19 με σκοπό να βοηθηθούν οι φτωχότερες χώρες. Την πρόταση Μπάιντεν χαιρέτισε ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας, ενώ αντιμετώπισε με αρκετό σκεπτικισμό ο Παγκόσμιος Οργανισμός Εμπορίου, του οποίου γέννημα είναι το πλαίσιο TRIPS για την προστασία της πνευματικής ιδιοκτησίας στα εμβόλια και τα φάρμακα.
Είναι αλήθεια ότι η άρση των πατεντών στα εμβόλια, έστω και υπό προϋποθέσεις και μόνο για την covid-19, είναι μια σημαντική αναδιαρθρωτική κίνηση απέναντι στην εφοδιαστική αλυσίδα των εμβολίων παγκοσμίως και προσβλέπει κυρίως στην τεχνολογική ανάπτυξη σε τρίτες χώρες όπου υπάρχουν προϋποθέσεις (κυρίως Ινδία και Ν. Αφρική) και δευτερευόντως για την προστασία της υγείας των φτωχότερων. Ας δούμε μερικά στοιχεία και επιχειρήματα που ενισχύουν την πρόταση για άρση των πατεντών:
- Σήμερα, το ποσοστό του παγκόσμιου πληθυσμού που είναι εμβολιασμένο είναι περίπου 7,9%.
- Για να φτάσουμε στον στόχο του 70% και να υπάρξει συλλογική ανοσία, θα πρέπει να επιταχυνθούν οι προσπάθειες και αυτό θα πάρει περίπου ως το 2025, άρα θα έχουμε αργήσει χαρακτηριστικά.
- Σύμφωνα με το world vaccine tracker και στοιχεία που δημοσιεύει το Bloomberg, οι πλουσιότερες χώρες του κόσμου έχουν 25πλάσια εμβόλια από τις φτωχότερες.
- Τόσο το AstraZeneca όσο και το εμβόλιο mRNA της Pfizer/BioNTech, δεν αναπτύχθηκαν αμιγώς με ιδιωτικά κεφάλαια από τις μεγάλες φαρμακοβιομηχανίες. Αντίθετα, το μεγαλύτερο ποσοστό των χρηματοδοτήσεων για την έρευνα ήρθε από δημόσιους πόρους.
Την πρόταση Μπάιντεν δέχθηκαν με έντονη αρνητική κριτική όλοι οι εκπρόσωποι των μεγάλων φαρμακοβιομηχανιών και η Ε.Ε. Για τους εκπροσώπους των φαρμακοβιομηχανιών, τα επιχειρήματα του Αλμπέρ Μπουρλά (CEO της Pfizer) τους καλύπτουν όλους. Οι πατέντες των εμβολίων σημαίνουν κυρίως καλή κυκλοφορία και αξιοποίηση των πρώτων υλών που δεν θα μπορούσε να υλοποιηθεί αλλιώς. Αναλυτικά, ο κ. Μπουρλά δήλωσε: «Και θα πρέπει να επιμείνω στο θέμα της συμφόρησης των πρώτων υλών: σήμερα, το κάθε γραμμάριο πρώτης ύλης που παρασκευάζεται σε όλο τον κόσμο φτάνει κατευθείαν στα εργοστάσιά μας και δεν μένει ούτε για μία ημέρα στις αποθήκες, μέχρι να μετατραπεί σε εμβόλιο. Και κάθε δόση, αφού ελεγχθεί η ποιότητα, δεν αποθηκεύεται ούτε για μία ημέρα προτού παραδοθεί. Αυτό σημαίνει ότι αν και άλλα μέρη αρχίσουν να παραγγέλλουν πρώτες ύλες, υπάρχει ο κίνδυνος να παραμείνουν αποθηκευμένες μέχρι να βρεθεί ένας τρόπος να τις μετατρέψουν σε δόσεις εμβολίων. Αν συνέβαινε κάτι τέτοιο, θα ήταν ένα σοβαρό πισωγύρισμα».
Ο ΠΟΥ θεωρεί ότι καλύπτονται οι προϋποθέσεις για άρση των πατεντών, σύμφωνα με την παράγραφο 3 του άρθρου 9 της ιδρυτικής του διακήρυξης: «Σε εξαιρετικές περιπτώσεις, η υπουργική διάσκεψη μπορεί να αποφασίσει να παραιτηθεί από υποχρέωση που επιβάλλεται σε ένα μέλος από την παρούσα συμφωνία ή οποιαδήποτε από τις πολυμερείς εμπορικές συμφωνίες, υπό την προϋπόθεση ότι οποιαδήποτε τέτοια απόφαση θα ληφθεί από τα τρία τέταρτα (4) των μελών, εκτός εάν προβλέπεται διαφορετικά αυτήν την παράγραφο».
Για την ιστορία, η επόμενη υπουργική διάσκεψη (Ministerial Conference), η 12η κατά σειρά, θα γίνει μεταξύ 30 Νοεμβρίου με 3 Δεκεμβρίου 2021, στη Γενεύη.
Η Μέρκελ αντεπιτίθεται…
Η Γερμανίδα καγκελάριος Άνγκελα Μέρκελ εκφράστηκε αρνητικά στην πρόταση των ΗΠΑ για άρση των πατεντών ευρεσιτεχνίας στα εμβόλια. Ο λόγος, σύμφωνα με εκπροσώπους της Μέρκελ, είναι ότι το να μην υπάρχουν πατέντες θα προκαλέσει σοβαρές επιπλοκές στην παραγωγή εμβολίων. Η γερμανική πλευρά θεωρεί ότι ο περιοριστικός παράγοντας για την παραγωγή εμβολίων είναι η ικανότητα παραγωγής και τα υψηλά ποιοτικά πρότυπα που τίθενται και όχι οι πατέντες. «Η προστασία της πνευματικής ιδιοκτησίας αποτελεί πηγή καινοτομίας και αυτό πρέπει να παραμείνει στο μέλλον», δήλωσε ο εκπρόσωπος της Καγκελάριου.
Η Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν από την άλλη, αφού προφανώς αντιλήφθηκε ότι οι εξελίξεις προσπερνούν την Ε.Ε. σαν σταματημένη, δήλωσε το εξής: «Είμαστε έτοιμοι να συζητήσουμε πώς η πρόταση των ΗΠΑ για παραίτηση από την προστασία της πνευματικής ιδιοκτησίας για εμβόλια COVID-19 θα μπορούσε να βοηθήσει στην επίτευξη αυτού του στόχου. Βραχυπρόθεσμα, ωστόσο, καλούμε όλες τις χώρες παραγωγής εμβολίων να επιτρέψουν τις εξαγωγές και να αποφύγουν μέτρα που διαταράσσουν τις εφοδιαστικές αλυσίδες». Η δήλωση της φον ντερ Λάιεν δεν επιδέχεται πολλών ερμηνειών καθώς θεωρεί ότι στο (μακρινό) μέλλον ίσως και να ήταν βοηθητική μια πρόταση σαν των ΗΠΑ, αλλά για την ώρα το βέλτιστο θα ήταν να βρεθούν άλλες λύσεις. Πάντως, η συζήτηση από πλευράς Ε.Ε. αναμένεται να ξεκινήσει την Παρασκευή, στη διήμερη σύνοδο της Λισαβόνας.
Ποιος υπερασπίζεται τί;
Ο Μπάιντεν κάνει μια κίνηση «επιθετική» προς τις χώρες του αναπτυσσόμενου κόσμου, για να τις εντάξει στο πλάνο εμβολιασμών με mRNA εμβόλια και με πρότυπα εμβόλια αδενοϊών. Θεωρεί ότι η άρση των πατεντών μερικώς -καθώς και μια πιο open source επιστημονική φόρμουλα- θα βοηθήσει τις μεγάλες «μητρικές» εταιρείες (π.χ. Pfizer) να εξάγουν εκτός από εμβόλια και τεχνογνωσία, την οποία βραχυπρόθεσμα, οι φτωχές χώρες θα πληρώσουν ακριβά για να έχουν και να μπορούν να την εξελίξουν. Επίσης, θα ενισχύσει προοπτικά τη νούμερο 1 εμβολιοπαραγωγική χώρα του κόσμου, την Ινδία και θα φέρει πιο κοντά στην αμερικάνικη σφαίρα επιρροής τη Ν. Αφρική. Το κάνει αυτό λαμβάνοντας υπόψιν 2 καίριους παράγοντες: τη γεωπολιτική, «μαλακή ισχύ» των εμβολίων και τα κέρδη των αμερικάνικων φαρμακοβιομηχανιών.
Ο πρώτος παράγοντας είναι σαφής. Η κυβέρνηση Μπάιντεν καταλαβαίνει ότι δεν μπορεί να απευθύνεται μόνο στο «πλούσιο» 1 δισεκατομμύριο ανθρώπων του δυτικού κόσμου που μπορούν να ανταπεξέλθουν στα ακριβά εμβόλια mRNA ή στα αναβαθμισμένα αδενοϊών, που έχουν πατεντάρει οι μεγάλες φαρμακοβιομηχανίες των ΗΠΑ, της Ελβετίας, της Γερμανίας και της Γαλλίας. Κυρίως, δεν μπορεί να αγνοήσει ότι την ίδια στιγμή το AstraZeneca έχει επεκταθεί σε πάνω από 135 χώρες, ενώ ακολουθούν το Sputnik V και το Sinopharm και άλλα κινέζικα, κυρίως στις περιοχές της Ν.Α. Ασίας και Ειρηνικού που πλέον στρέφουν το γεωπολιτικό τους ενδιαφέρον οι ΗΠΑ.
Ο δεύτερος παράγοντας είναι πιο άμεσος. Η Pfizer μέσα από τις συμφωνίες που έχει κάνει κυρίως με την Ε.Ε. έχει εξασφαλιστεί οικονομικά μέχρι το 2023. Μόνο στο πρώτο τρίμηνο του έτους, παρουσίασε κέρδη 900 εκατομμυρίων δολαρίων προ φόρων. Αυτό αναμένεται να αυξηθεί αλματωδώς καθώς θα παραδίδονται τα εμβόλια της στην Ευρώπη, ειδικά αν έχει καταφέρει να μειώσει το κόστος παραγωγής, επενδύοντας σε παραγωγικές μονάδες της Ινδίας. Συνεπώς, ο Μπάιντεν θεωρεί ότι μπορεί να «μοιράσει» την πίτα εκ νέου, χωρίς να χάσει ο αμερικάνικος κολοσσός, παρόλο που αυτή τη στιγμή αντιστέκεται στην πρόταση Μπάιντεν.
Τα άμεσα κέρδη των μεγάλων φαρμακοβιομηχανιών υπερασπίζονται αυτή τη στιγμή η Άνγκελα Μέρκελ και η Ε.Ε. Ακόμα κι αν δεν είναι έτσι -ή δεν αποδειχθεί μετά τη διήμερη σύνοδο στη Λισαβόνα ότι δεν είναι έτσι- για την ώρα είναι αυτό που βλέπουμε μπροστά μας. Δεν είναι τυχαία η επιμονή της Μέρκελ, καθώς η Γερμανία είναι η χώρα στην οποία δραστηριοποιείται η BioNTech, η συνέταιρος της Pfizer στην παραγωγή των εμβολίων. Ούτε είναι τυχαία η στάση του Μακρόν, που επιμένει μεν να στηρίζει την πρόταση Μπάιντεν, αλλά κυρίως αναφέρει παντού ότι προέχει να απελευθερωθούν οι εξαγωγές, καθώς προβλέπει ότι θα ανοίξει μεγαλύτερο μερίδιο στην αγορά για τη γαλλική Sanofi.
Από την άλλη, η εποχή επιτάσσει να πέσουν παγκόσμια οι τιμές των εμβολίων ώστε να γίνουν προσβάσιμα και στις πιο φτωχές χώρες ας μην ξεχνάμε ότι στην πλειοψηφία των αφρικάνικων χωρών, τα εμβόλια είναι δωρεά ΜΚΟ και υπερεθνικών οργανισμών και όχι οργανωμένο σχέδιο από τις κυβερνήσεις. Επίσης, επείγει να αξιοποιηθούν όλες οι παραγωγικές δυνατότητες παγκόσμια, εφόσον επιθυμούμε την αύξηση της παγκόσμιας παραγωγής εμβολίων. Τέλος, το «σπάσιμο» των πατεντών ειδικά προς την Ινδία, θα συνεισφέρει άμεσα και στην έρευνα πάνω στις μεταλλάξεις του ιού και τον βέλτιστο τρόπο να τις καταπολεμήσουμε.
