Η Τουρκία επιδιώκει μέσα από αντιφατικές πολιτικές επιλογές να εμφανιστεί ως ο de facto ηγεμονικός πόλος της σιιτικής Μ. Ανατολής και να παίξει το ρόλο του κλειδοκράτορα για τον έλεγχο των εξελίξεων της κινέζικης πρωτοβουλίας «Μια ζώνη, Ένας δρόμος» (OBOR) στα σύνορα της Δύσης. Ταυτόχρονα, επιδιώκει να τα «έχει καλά» με τους δυτικούς συμμάχους (ΗΠΑ-Ε.Ε.). Φυσικά, αυτά είναι δύο πολύ μεγάλα καρπούζια για να χωρέσουν κάτω από μια μασχάλη και είναι αμφίβολο αν θα πετύχει τελικά το τουρκικό σχέδιο. Όμως όλες οι κινήσεις του τελευταίου διαστήματος δείχνουν ότι δεν μιλάμε σίγουρα για μια διεθνώς απομονωμένη χώρα, αλλά έναν ενεργό δρώντα στη διεθνή σκακιέρα.
Η Συμφωνία για το προσφυγικό 2.0…
Η Επίτροπος Εσωτερικών της Ε.Ε. Ίλβα Γιόχανσον πραγματοποίησε επίσκεψη στην Τουρκία στις 7 Μαΐου για συνομιλίες σχετικά με τη συμφωνία για το προσφυγικό του 2016 και συναντήθηκε με τον υπουργό Εξωτερικών Μεβλούτ Τσαβούσογλου και τον υπουργό Εσωτερικών Σουλεϊμάν Σοϊλού. Δύο ήταν τα θέματα της ατζέντας: το πόσο θα κοστίσει στην Ε.Ε. η συνέχιση του καθεστώτος «μαντρώματος» των προσφύγων στα σύνορα με τη Συρία (γιατί ας είμαστε ειλικρινείς, περί αυτού πρόκειται) και πώς θα προχωρήσει η απελευθέρωση των θεωρήσεων εισόδου (βίζα) στην Ε.Ε.
Η Τουρκία ισχυρίζεται ότι δαπάνησε μόνο τα 3,6 δισ. ευρώ από τα 6 που ήταν στην αρχική συμφωνία, οπότε πιέζει για την εκταμίευση των υπόλοιπων αλλά και για αύξηση του παρεχόμενου ποσού. Επειδή η ανανέωση της συμφωνίας αυτής ήταν μέρος των συζητήσεων κατά τη συνάντηση που έμεινε γνωστή ως sofagate, θυμίζουμε ότι η Κομισιόν, μέσω της φον ντερ Λάιεν, είχε δηλώσει ότι σύντομα η Ε.Ε. θα υποβάλει μια πρόταση συνεργασίας για την υποστήριξη της Τουρκίας. Συνεπώς και την περιμένουμε, με βάση την επίσκεψη της Γιόχανσον. Η ανανέωση της συμφωνίας θα σημάνει ότι στο «καυτό» θέμα των προσφυγικών ροών, η Ε.Ε. θεωρεί αναντικατάστατο σύμμαχο την Τουρκία ή τουλάχιστον πιο στρατηγικό, από τις χώρες του Ευρωπαϊκού Νότου που λειτουργούν ως πύλες εισόδου προσφύγων (Ελλάδα, Ιταλία, Κύπρος).
Οι συνομιλίες με την Αίγυπτο και το Ιράκ
Η πολύβουη εβδομάδα διερευνητικών επαφών για την Τουρκία δεν είχε μόνο τη Γιόχανσον. Την Πέμπτη, 6 Μαΐου, ολοκληρώθηκε και ο πρώτος (επίσημος) γύρος συνομιλιών με την Αίγυπτο, με σκοπό την ομαλοποίηση των σχέσεων των 2 χωρών. Στις συνομιλίες που έγιναν στο Κάιρο, τέθηκε επικεφαλής ο Σεντάτ Ονάλ και ο Χαμντί Σανάντ Λόζα και τα θέματα ήταν η κατάσταση στη Λιβύη, τη Συρία και το Ιράκ και η ανάγκη επίτευξης ειρήνης και ασφάλειας στην περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου.
Ταυτόχρονα με τις συζητήσεις στην Αίγυπτο, ο νέος πρέσβης της Τουρκίας στο Ιράκ, Αλί Ριζά Γκιουνέι, είπε ότι σκοπεύει να πραγματοποιεί τακτικές και προγραμματισμένες επισκέψεις σε όλες τις επαρχίες του Ιράκ, ανεξάρτητα από τις θρησκευτικές και εθνοτικές διαφορές που μπορεί να υπάρχουν, γιατί ο στόχος είναι «να διατηρήσουμε τα κανάλια διαλόγου ανοιχτά, ανεξάρτητα από τα προβλήματα μεταξύ των δύο χωρών, και να κάνουμε συχνά επισκέψεις υψηλού επιπέδου». Ο Γκιουνέι συμπλήρωσε ότι η Τουρκία βλέπει το Ιράκ ως ενιαίο σύνολο κι όχι ως περιοχή με τουρκική μειονότητα, άρα «οποιαδήποτε απειλή κατά της εδαφικής ακεραιότητας του Ιράκ είναι απειλή κατά της Τουρκίας», τόνισε.
Οι παραπάνω δηλώσεις έρχονται σε μια εποχή που η Τουρκία προσπαθεί να προσεταιριστεί το Ιράκ ώστε να αυξήσει τον όγκο του εμπορίου μεταξύ των δύο χωρών και να μετατραπεί τελικά το Ιράκ σε διάδρομο μεταφορών για εμπορικές δραστηριότητες. Επίσης, εκτός από το εμπόριο, η Τουρκία προσανατολίζεται στην ανεπτυγμένη αντεπίθεση ενάντια στους Κούρδους. Η αύξηση των σχέσεων με το Ιράκ σημαίνει ότι η Τουρκία θα επιδιώξει να πολεμήσει τους Κούρδους και μέσα στα εδάφη του Ιράκ, με τη βοήθεια της ιρακινής κυβέρνησης, άρα το «πρόβλημα» των Κούρδων θα γενικευτεί σε πρόβλημα τουλάχιστον 3 χωρών της Μ. Ανατολής (Τουρκία, Ιράκ, Συρία).
Στο βάθος η νέα οπλική συμφωνία για τα F-35
Όλες οι παραπάνω κινήσεις δεν θα μπορούσαν να γίνουν με τις σχέσεις με τις ΗΠΑ σε απόλυτα τεντωμένο σχοινί. Οι ΗΠΑ έχουν από τον Δεκέμβριο επιβάλλει επαναλαμβανόμενες κυρώσεις στην Άγκυρα σε σχέση με τους S-400 και προσωπικά στον Πρόεδρο της Τούρκικης Αμυντικής Βιομηχανίας, Ισμαήλ Ντεμίρ.
Ο Ντεμίρ, λοιπόν, ανακοίνωσε χθες ότι παρά τις κυρώσεις και παρά το πάγωμα που είχε προκληθεί στη συμφωνία μεταξύ ΗΠΑ και Τουρκίας για την προμήθεια F-35 (η οποία γίνεται στο πλαίσιο του προγράμματος εξοπλισμών με F-35 στις χώρες του ΝΑΤΟ), o διάλογος αναμένεται να ξαναρχίσει. Ο Ντεμίρ ανέλυσε ότι η μονομερής απομάκρυνση της Τουρκίας από τις ΗΠΑ από την αγορά F-35 είναι ένας σκόπελος που τελικά θα ξεπεραστεί, καθώς οι δύο χώρες δεν θα συνεχίσουν πάνω στο μνημόνιο συνεργασίας που προϋπάρχει για τις χώρες του ΝΑΤΟ, αλλά αναμένεται να προχωρήσουν σε διμερή συμφωνία.
Ο λόγος που συμβαίνει αυτό είναι γιατί, αφενός δεν υπάρχει ομόφωνη απόφαση από το ΝΑΤΟ για την αποπομπή της Τουρκίας από το εξοπλιστικό πρόγραμμα των F-35, καθώς αρνήθηκε να συναινέσει η Γερμανία στην πρόταση των ΗΠΑ, και αφετέρου το ύψος της συμφωνίας είναι πολύ μεγάλο (η αρχική παραγγελία είναι για πάνω από 100 αεροσκάφη μαζί με ανταλλακτικά και συνοδευτικά οπλικά συστήματα) για να μην ολοκληρωθεί. Οι εξελίξεις λοιπόν όσον αφορά την τουρκική κινητικότητα, δεν αφήνουν περιθώριο παρερμηνειών για τον ρόλο που θέλει να παίξει η χώρα το επόμενο διάστημα. Το ερώτημα είναι αν όλες αυτές οι ταυτόχρονες κινήσεις θα επιτύχουν το στόχο τους, χωρίς να υπάρξει κάποιο στραβοπάτημα.
