Τι ακριβώς πρεσβεύει ένας φιλελεύθερος; Στην πολιτική αντιπαράθεση ελάχιστοι όροι χρησιμοποιούνται με τόσο διαφορετικές έννοιες και κακοποιούνται τόσο συχνά. Στην Ελλάδα ο «νεοφιλελές» ρίπτεται στο πυρ το εξώτερον ως φετιχιστής του χρήματος. Στην Αγγλία ο φιλελεύθερος είναι ένας συμπαθής φιλοευρωπαίος, nice to have αλλά όχι επαρκής για να του ανατεθούν σοβαρές αποστολές όπως η διακυβέρνηση της χώρας. Στις ΗΠΑ ένας liberal είναι ολίγον αριστερός διανοούμενος ή, ακόμα χειρότερα, κρυπτοκομμουνιστής. Στο λεξικό διαβάζουμε ότι φιλελεύθερος είναι εκείνος που υποστηρίζει την ατομική ελευθερία και ιδιοκτησία, αλλά και «τον σεβασμό των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και των μειοψηφιών».
Στη Γερμανία το «Κόμμα των Ελευθέρων Δημοκρατών» (FDP) ιδρύθηκε το 1948 και σύντομα βρέθηκε να συστεγάζει τρία κόμματα σε ένα: θιασώτες του κοινωνικού φιλελευθερισμού που προτάσσουν τις ατομικές ελευθερίες και τη στήριξη των (οικονομικά) αδύναμων, οπαδούς του οικονομικού φιλελευθερισμού που διατείνονται πως η «αόρατη χείρα» του Άνταμ Σμιθ θα διορθώσει τα πάντα, αλλά και κάποιους εθνικόφρονες παλαιάς κοπής που αναζητούσαν πολιτική στέγη. Παλαιότερη έρευνα του γερμανικού περιοδικού DER SPIEGEL έκανε λόγο για έναν συνωμοτικό κύκλο υπό τον Βέρνερ Νάουμαν, άλλοτε συνεργάτη του Γκέμπελς, ο οποίος στη δεκαετία του ‘60 επιχειρούσε να «ενισχύσει» τις τάξεις του FDP με πρώην γραφιάδες του ναζιστικού καθεστώτος, αλλά γρήγορα έγινε αντιληπτός από τις συμμαχικές δυνάμεις. Από την άλλη πλευρά βέβαια ο Τέοντορ Χόις, πρώτος πρόεδρος του FDP στην περίοδο 1948-49, καθώς και πολλά ακόμη στελέχη του κόμματος, είχαν υποστεί διώξεις από το ναζιστικό καθεστώς.
Οι «Νεότουρκοι» και ο Βίλυ Μπραντ
Σύντομα οι Φιλελεύθεροι έγιναν παρακολούθημα του χριστιανοδημοκράτη καγκελάριου Κόνραντ Αντενάουερ και πιστός σύμμαχός του για τη διασφάλιση κοινοβουλευτικής πλειοψηφίας. «Όχι πειράματα» ήταν ένα από τα αγαπημένα συνθήματα του Αντενάουερ. Σε εποχές ψυχρού πολέμου κάθε μετατόπιση προς τα αριστερά θα εγκυμονούσε κινδύνους, έλεγε. Ωστόσο όλα άλλαξαν, όταν εμφανίστηκαν οι «Νεότουρκοι», μία νέα γενιά φιλελεύθερων στελεχών με πρωτεργάτες τους Βάλτερ Σέελ και Βόλφγκανγκ Ντόρινγκ. Όπως οι πραγματικοί Νεότουρκοι είχαν ξεθεμελιώσει την παραπαίουσα Οθωμανική Αυτοκρατορία, έτσι κι εκείνοι θα αμφισβητούσαν τα «ιερά και τα όσια» του Φιλελευθερισμού της εποχής και κυρίως την σύμπλευση με τη Χριστιανοδημοκρατία. Γιατί να θεωρείται δεδομένος εταίρος το FDP, όταν υπάρχουν και άλλες, ίσως και καλύτερες επιλογές; Οριστική ρήξη επήλθε το 1969, όταν οι Φιλελεύθεροι συμμάχησαν με τους Σοσιαλδημοκράτες (SPD )- οι οποίοι βέβαια προ ετών είχαν αποκηρύξει τον μαρξισμό στο ιστορικό συνέδριο του Μπαντ Γκόντεσμπεργκ - με τον Βίλυ Μπραντ να γίνεται ο πρώτος σοσιαλδημοκράτης καγκελάριος στην ιστορία της Ομοσπονδιακής Γερμανίας.
Την εποχή εκείνη το άστρο του κοινωνικού φιλελευθερισμού θα οδηγούσε το FDP σε επιλογές ώριμες, με προσωπικότητες φωτισμένες και χαρισματικές, όπως ο Χαντ Ντίτριχ Γκένσερ, φυγάς από την Ανατολική Γερμανία που διέπρεψε στην ηγεσία των Φιλελευθέρων και παρά λίγο να σημειώσει …παγκόσμιο ρεκόρ παραμονής στο υπουργείο Εξωτερικών. Αξέχαστος ο διάλογος με τον Σοβιετικό ομόλογό του Αντρέι Γκρομίκο. «Λένε ότι ο μακροβιότερος υπουργός Εξωτερικών στη Δύση είναι ο Γκένσερ, αλλά αν δούμε συνολικά το ζήτημα πρέπει να πω ότι ο μακροβιότερος υπουργός Εξωτερικών είμαι εγώ» έλεγε ο Γκρομίκο. «Ναι, αλλά εγώ είμαι εκλεγμένος κιόλας», του απάντησε ο Γκένσερ. Με τους Φιλελεύθερους της εποχής συνδέθηκαν κορυφαίοι διανοητές, όπως ο Ραλφ Ντάρεντορφ, ο ιδεολόγος της Ελευθερίας, ο οποίος στα 15 του είχε συλληφθεί από την Γκεστάπο, στα 23 του είχε ολοκληρώσει το διδακτορικό του για τον Μαρξ στις ΗΠΑ, στα 35 του είχε δημοσιεύσει το κορυφαίο έργο του «Κοινωνία και Δημοκρατία στη Γερμανία». Λίγο αργότερα έγινε υφυπουργός Εξωτερικών στην κυβέρνηση Μπραντ, ενώ ενδιαμέσως, στο απόγειο των φοιτητικών εξεγέρσεων, είχε βρει τον χρόνο για να πλησιάσει τον ηγέτη του φοιτητικού κινήματος Ρούντι Ντούτσκε και να συνομιλήσει μαζί του …στη σκεπή ενός αυτοκινήτου.
Στροφή στην οικονομία μετά την Επανένωση;
Όσο πέτυχε η αριστερή στροφή του FDP το 1969, άλλο τόσο μεθοδικά προετοιμάστηκε η επιστροφή στο συντηρητικό στρατόπεδο το 1982, στο πλευρό του Χέλμουτ Κολ. Είχαν παραβλέψει όμως οι Φιλελεύθεροι ότι με την εδραίωση των «Πρασίνων» θα αποκτούσαν αντίζηλο στον χώρο της Αριστεράς και αναγκαστικά θα επέστρεφαν στον ρόλο του μικρού, δεδομένου εταίρου εντός της συντηρητικής παράταξης. Η ειρωνεία της ιστορίας είναι βέβαια ότι 30 χρόνια αργότερα ο επίδοξος καγκελάριος Όλαφ Σολτς θα εκθείαζε «το θετικό έργο που άφησε ο συνασπισμός Σοσιαλδημοκρατών-Φιλελευθέρων στην περίοδο 1969-1982», ενώ την ίδια στιγμή Φιλελεύθεροι και Πράσινοι καλούνται να διαπραγματευθούν τον σχηματισμό κυβέρνησης. Όμως ο «κοινωνικός φιλελευθερισμός» έχει υποχωρήσει, συμπαρασύροντας όνειρα, φιλοδοξίες και πολιτικές καριέρες. Το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι εκείνο της Σαμπίνε Λόιτχοϊζερ Σνάρενμπεργκερ, από τα πλέον προβεβλημένα στελέχη του κόμματος, που υπέβαλε την παραίτησή της από το υπουργείο Δικαιοσύνης το 1995 σε ένδειξη διαμαρτυρίας γιατί το FDP όχι μόνο αποδέχθηκε νομοθεσία που επιτρέπει νέες τεχνολογίες στην παρακολούθηση τηλεφωνικών συνδιαλέξεων, αλλά και την «άδειασε», ανατρέποντας με εσωκομματικό δημοψήφισμα αποφάσεις που η ίδια είχε υπογράψει ως υπουργός.
Κάπου εκεί άρχισαν τα πέτρινα χρόνια των Φιλελευθέρων, τους οποίους πολλοί αντιμετώπιζαν πλέον ως ένα «κόμμα των πλουσίων». Γιατί να το ψηφίσεις, αν δεν είσαι και ο ίδιος πλούσιος; Σε 23 από τις 28 εκλογικές αναμετρήσεις που έγιναν σε κρατίδια της Γερμανίας στην περίοδο 1993-1999 το FDP δεν κατάφερε να περάσει το όριο του εκλογικού νόμου για να μπει στην τοπική Βουλή. Οι αρχηγοί του κόμματος άλλαζαν σαν τα πουκάμισα. Ξαφνικά τo 2009 ο Γκίντο Βεστερβέλε οδηγεί τους Φιλελεύθερους στο εκπληκτικό ποσοστό του 14,6%. Όμως η ευρω-κρίση δεν του επιτρέπει να εφαρμόσει τις προεκλογικές υποσχέσεις του, οι εσωκομματικές έριδες δεν τον αφήνουν να ολοκληρώσει το έργο του. Μόλις και μετά βίας θα καταπνίξει την «εξέγερση» του Φρανκ Σέφλερ και άλλων οπαδών της δημοσιονομικής ορθοδοξίας που απορρίπτουν την οικονομική διάσωση της Ελλάδας και άλλων χωρών του μεσογειακού Νότου. Αφήνει τα πρωτεία στον φιλόδοξο Φίλιπ Ρέσλερ, αλλά το 2013 οι Φιλελεύθεροι θα βρεθούν εκτός Ομοσπονδιακής Βουλής, για πρώτη φορά από το 1949.
Κι έτσι ήρθε η ώρα του Κρίστιαν Λίντνερ. Είναι ευφραδής, φιλόδοξος, σκληρός διαπραγματευτής. Υπό την ηγεσία του το FDP κατάφερε, για πρώτη φορά στην ιστορία του, να επιτύχει διψήφιο ποσοστό σε δύο συνεχόμενες εκλογές για την Ομοσπονδιακή Βουλή, το 2017 και το 2021. Πριν τέσσερα χρόνια διαπραγματευόταν τη συμμετοχή του σε κυβερνητικό συνασπισμό με τους Χριστιανοδημοκράτες και τους Πράσινους υπό την Άνγκελα Μέρκελ. Αιφνιδιαστικά αποχώρησε από τη διαπραγμάτευση γιατί, όπως έλεγε αργότερα, «εάν έμενα, θα ήταν σαν να συνυπέγραφα μία αριστερή στροφή στη γερμανική πολιτική». Τώρα καλείται να διαπραγματευθεί με τους Πράσινους. Θα τους πείσει να κάνουν φιλελεύθερη στροφή στη δική τους πολιτική;
Πηγή: Deutsche Welle
Φώτο: @associated press
