Το πρόβλημα της ανάπτυξης της κυκλικής οικονομίας και της εφαρμογής της κυκλικότητας στη διαχείριση των απορριμμάτων επιδεινώνεται λόγω των προβλέψεων για την Διευρυμένη Ευθύνη Παραγωγών (EPR) και την υποτίμηση του διεθνούς χαρακτήρα που πρέπει να έχουν οι στρατηγικές που υιοθετούνται.
Ερευνητές από πανεπιστήμια της Ολλανδίας, της Νιγηρίας και του Ηνωμένου Βασιλείου διαπιστώνουν ότι πολλές πολιτικές και πρακτικές κυκλικής οικονομίας επικεντρώνονται σε τοπικό και εθνικό επίπεδο, ενώ αγνοούν τη διεθνή διάσταση. Όταν η Ευρώπη στέλνει ηλεκτρονικά απόβλητα και μεταχειρισμένα προϊόντα στη Δυτική Αφρική, οι παραγωγοί θα πρέπει να θεωρούνται υπεύθυνοι για τη διατήρηση της αξίας και την ορθή διαχείρισή τους. Και ενώ το τρέχον ευρωπαϊκό σύστημα καθιστά τους παραγωγούς υπεύθυνους βάσει της αρχής «ο ρυπαίνων πληρώνει», οι ερευνητές υποστηρίζουν ότι αυτή η ευθύνη θα πρέπει να επεκταθεί και να εφαρμοσεί σε παγκόσμιο επίπεδο και όχι μόνο σε εθνικό, λαμβάνοντας υπόψη την κυκλικότητα, τη βιωσιμότητα και τη δικαιοσύνη.
Τέσσερις ερευνητές και 24 ειδικοί ηλεκτρονικών αποβλήτων από εννέα χώρες συνεργάστηκαν και δημιούργησαν ένα διεθνές σχέδιο δράσης για τη μετάβαση από τη συλλογή και την υποβαθμιστική ανακύκλωση απορριμμάτων σε μια πιο κυκλική και βιώσιμη προσέγγιση στη διαχείριση Ηλεκτρικού και Ηλεκτρονικού Εξοπλισμού (ΗΗΕ).
Η έρευνά τους περιγράφει ένα Σχέδιο για την Ευθύνη Παραγωγού και περιέχει σχετική αναφορά η οποία ζητά να καταστούν οι Ευρωπαίοι παραγωγοί υπεύθυνοι για τη διαχείριση των ηλεκτρονικών αποβλήτων τους διεθνώς και όχι μόνο σε εθνικό επίπεδο. Η αναφορά απαιτεί από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και την κυβέρνηση της Νιγηρίας να οργανώσουν αποτελεσματική επισκευή και ανακύκλωση για τα μεταχειρισμένα και απορριπτόμενα ηλεκτρονικά απόβλητα μέσω της Απόλυτης Ευθύνης του Παραγωγού (UPR). Η UPR λαμβάνει υπόψη το διεθνές εμπόριο μεταχειρισμένου ηλεκτρονικού εξοπλισμού και περιλαμβάνει μηχανισμό μεταφοράς οικονομικών δεδομένων από προγράμματα Διευρυμένης Ευθύνης Παραγωγού (EPR) με βάση τις χώρες που εισάγουν μεταχειρισμένο τέτοιο υλικό από την Ευρώπη.
Τα υπάρχοντα συστήματα EPR περιορίζουν την ευθύνη του παραγωγού στις εθνικές δικαιοδοσίες. Όταν τα απόβλητα εξάγονται σε δικαιοδοσίες εκτός του EPR, η ευθύνη του παραγωγού δεν ισχύει πλέον. Όμως τα συστήματα δεν οδηγούν ούτε σε πολλαπλούς κύκλους χρήσης προϊόντων ούτε σε ασφαλή διαχείριση ηλεκτρονικών αποβλήτων, υποστηρίζουν οι ερευνητές.
«Αν παρατηρήσουμε την τρέχουσα διεθνή αποστολή απορριμμάτων, ένας παραγωγός δεν είναι πλέον υπεύθυνος όταν τα απόβλητα ή το χρησιμοποιημένο προϊόν βρίσκονται σε άλλη δικαιοδοσία. Αυτό μπορεί να οδηγήσει τη μεταφορά απορριμμάτων σε προορισμούς που ενδέχεται να μην έχουν την ικανότητα για σωστή διαχείριση», εξηγεί η Kaustubh Thapa.
Ο καθηγητής Olawale Olayide από το Πανεπιστήμιο του Ibadan της Νιγηρίας, σημειώνει ότι: «Αν και είναι παράνομη η αποστολή ηλεκτρονικών αποβλήτων από την Ευρώπη στη Δυτική Αφρική, υπάρχουν πολλά κενά. Για παράδειγμα, όταν ένα μεταχειρισμένο τηλέφωνο αποστέλλεται στη Νιγηρία, οι πιθανότητες είναι ότι το παλιό τηλέφωνο δεν λειτουργεί ή θα καταστεί μη λειτουργικό πιθανότατα νωρίτερα από ό,τι προβλέπεται».
Αυτή η αποσύνδεση μεταξύ νομιμότητας και πραγματικότητας ούτε διασφαλίζει ούτε εγγυάται τα υψηλότερα πρότυπα βιωσιμότητας ή κυκλικότητας που απαιτεί η κυκλική οικονομία. Μπορεί ακόμη και να ενθαρρύνει τους παραγωγούς να αποφύγουν την ευθύνη, επικρίνουν οι ερευνητές: «Οι παραγωγοί πρέπει να διαχειρίζονται τα απόβλητά τους όχι μόνο σε μια χώρα ή περιοχή αλλά παγκοσμίως. Το τρέχον σύστημα EPR έχει ως αποτέλεσμα απώλεια αξίας, όχι διατήρηση αξίας, σημειώνει η έρευνα.
Η έρευνα διαπιστώνει ότι το ευρωπαϊκό EPR επικεντρώνεται σε διαδικασίες που έχουν ως αποτέλεσμα την απώλεια αξίας παρά τη διατήρηση της αξίας. Ο Walter Vermeulen, Καθηγητής στο Ινστιτούτο Βιώσιμης Ανάπτυξης Copernicus στο Πανεπιστήμιο της Ουτρέχτης, δηλώνει: «Είναι καιρός να αναβαθμίσουμε αυτά τα συστήματα αντιμετωπίζοντας τα τρία μεγάλα σχεδιαστικά ελαττώματα που έχουμε εντοπίσει».
Σύμφωνα με τα ευρήματα της έρευνας, τα συστήματα EPR προωθούν την υποβαθμιστική ανακύκλωση, η οποία όπως αναμένεται υποβαθμίζει την αξία αντί να τη διατηρεί ή να την αναβαθμίζει. «Αυτή η εστίαση στην ανακύκλωση πρέπει να μετατοπιστεί για να δοθεί προτεραιότητα στις επιλογές διατήρησης όπως Απόρριψη, Μείωση, Μεταπώληση, Επαναχρησιμοποίηση, Επισκευή, Ανακατασκευή και Επαναχρησιμοποίηση πριν από την Ανακύκλωση», εξηγεί ο καθηγητής Vermeulen. «Άλλες έρευνες δείχνουν ότι η Ολλανδία καταναλώνει 8,5 εκατομμύρια ελαστικά επιβατικών αυτοκινήτων κάθε χρόνο, ανακυκλώνει το 100% των πεταμένων ελαστικών ενώ μόνο το ένα τρίτο των οποίων εξάγεται· ωστόσο λίγα γίνονται για να σχεδιαστούν ελαστικά με μεγαλύτερη διάρκεια ζωής που είναι πιο εύκολο να επαναχρησιμοποιηθούν, να αποσυρθούν και να ανακυκλωθούν».
Το τρίτο ελάττωμα σχεδιασμού που εντόπισαν οι ερευνητές στα τρέχοντα συστήματα EPR είναι το περιορισμένο εύρος των διαδικασιών λήψης αποφάσεων, στις οποίες συμμετέχουν μόνο παραγωγοί και εισαγωγείς. Αυτή η ρύθμιση οδηγεί σε μια κατάσταση όπου οι επιλογές διατήρησης υψηλής αξίας παραμελούνται.
«Για να επιτρέψουμε και να ευνοήσουμε την απαραίτητη μετάβαση σε περισσότερη κυκλικότητα και βιωσιμότητα των προϊόντων, συνιστούμε να συμπεριληφθούν οι οικονομικοί παράγοντες που ασχολούνται με τη μεταπώληση, την επισκευή, την ανακαίνιση ή την εισαγωγή νέων επιλογών ανακύκλωσης διατήρησης υψηλής αξίας», λέει ο Walter Vermeulen.
