Νέα σελίδα και για την Ελλάδα θα μπορούσε να φέρει η Καινοτομία στην Υγεία, όπως τονίστηκε στο 7th Health Innovation Conference, με την υλοποίηση συγκροτημένων μέτρων και την εφαρμογή πολιτικών για να ανταπεξέλθει η χώρα σε ένα «τσουνάμι» αλλαγών που θα επιφέρει η ραγδαία εξέλιξη της ιατρικής τεχνολογίας τα επόμενα χρόνια. Συνταγή επιτυχίας μπορεί να αποτελέσει ο συντονισμός αναγκαίων στρατηγικών για την διαχείριση νοσημάτων που συνδέονται με καταστροφικές δαπάνες, η αντιμετώπιση της μέχρι τώρα ανεπαρκούς πρώιμης ή έγκαιρης διάγνωσης και η επικαιροποίηση των μεθόδων ανίχνευσης σύμφωνα με τις επιστημονικές εξελίξεις καθώς και η καλλιέργεια σταθερού περιβάλλοντος για την ανάπτυξη του επιχειρείν και την προσέλκυση επενδύσεων.
Ο χώρος της βιοφαρμακευτικής βιώνει μια διεθνή κοσμογονία και η Ελλάδα για να σταθεί στο ύψος των περιστάσεων χρειάζεται εξωστρέφεια, εσωτερικές και διεθνείς επιστημονικές συνεργασίες, σύνδεση της επιστημονικής κοινότητας με τον φαρμακευτικό κλάδο και απαλλαγή από αγκυλώσεις. Η ανάπτυξή φαρμάκων εντός της χώρας από την προκλινική φάση είναι εφικτή με την κατάλληλη υποστήριξη του επιστημονικού προσωπικού προσφέροντας κίνητρα, όπως είναι η χρηματοδότηση, αλλά και με την αξιοποίηση κατάλληλων εργαλείων για το επιχειρείν. Σε αυτή την κατεύθυνση αναμένεται να βοηθήσει η δημιουργία βιοτεχνολογικού πάρκου που θα διευκολύνει τη λειτουργία νεοφυών επιχειρήσεων. Ωστόσο, «μετεξεταστέα» μένει ακόμη η χώρα μας σε ότι αφορά την εφαρμογή βιοδεικτών και δη των προγνωστικών. Πλέον κρίνεται επιτακτικά αναγκαίο να γίνει ένα βήμα μπροστά χωρίς χρονοτριβή.
Οι προοπτικές και οι προϋποθέσεις
Στις τρεις προϋποθέσεις για τη βιώσιμη πρόσβαση στη φαρμακευτική καινοτομία στην Ελλάδα επικεντρώθηκε στην ομιλία της, η Γενική Διευθύντρια της Bristol Myers Squibb Ελλάδας, Ελισάβετ Προδρόμου, αναφέροντας ότι «η προσβασιμότητα, η διαθεσιμότητα και η προσιτή τιμή συνιστούν τη βάση πάνω στην οποία οφείλουμε η Πολιτεία και όλοι οι εταίροι να αναπτύξουμε την εθνική πολιτική φαρμάκου της επόμενης ημέρας προς όφελος των ασθενών και της δημόσιας υγείας».
Στο επόμενο στάδιο έχει προχωρήσει η Ελληνική Φαρμακοβιομηχανία υποστήριξε ο Καθηγητής Φαρμακολογίας της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Κρήτης, Ερευνητής, Ινστιτούτο Μοριακής Βιολογίας & Βιοτεχνολογίας του ΙΤΕ Αχιλλέας Γραβάνης, στην ομιλία του «Ανάπτυξη φαρμάκων στην Ελλάδα: είναι ουτοπία;». Περιγράφοντας τις spin off εταιρείες που αναδύθηκαν από την «οικογένεια» του Πανεπιστημίου Κρήτης και ενθαρρύνοντας τα νέα λαμπρά μυαλά στη δημιουργία start ups, ο καθηγητής επεσήμανε ότι στη χώρα μας έχουμε έλλειμμα εξωστρέφειας και ενθάρρυνε τους ακαδημαϊκούς ερευνητές να συνεργαστούν με τον φαρμακευτικό κλάδο, ο οποίος στην ουσία αναλαμβάνει το επιχειρηματικό ρίσκο.
Στο νέο βήμα για την εγχώρια φαρμακοβιομηχανία αναφέρθηκε μεταξύ άλλων ο κ. Βασίλης Παρετζόγλου, Group Director – Corporate Development, DEMO ABEE, τονίζοντας ότι «στη DEMO ανταποκρινόμαστε σε αυτή τη νέα πραγματικότητα, καθορίζοντας 3 βασικούς στόχους: την αύξηση των παραγωγικών μας δυνατοτήτων με τη δημιουργία νέων μονάδων παραγωγής για ενέσιμα προϊόντα, τη δημιουργία καθετοποίησης στην παραγωγή μας, ξεκινώντας μία δραστηριότητα εντελώς νέα -όχι μόνο για τη DEMO αλλά και για την ελληνική βιομηχανία γενικότερα- την ανάπτυξη και παραγωγή χημικώς συντιθέμενων δραστικών πρώτων υλών, και την καθιέρωση της παρουσίας μας στον τομέα της Βιοτεχνολογίας, με σκοπό την ανάπτυξη και παραγωγή βιοφαρμακευτικών προϊόντων, για πρώτη φορά στην Ελλάδα».
Το φιλόδοξο σχέδιο για τη δημιουργία Πάρκου Βιοτεχνολογίας με την υποστήριξη της ELPEN, ανέλυσε η Κυριακή Μπακιρτζή M.Sc., Ph.D. Βιολόγος, Βιοχημικός, Επιστημονική Διευθύντρια του Ερευνητικού, Εκπαιδευτικού & Πειραματικού Κέντρου, ΕΛΠΕΝ & Συντονίστρια Ακαδημαϊκών Προγραμμάτων της Πανελλήνιας Ένωσης Φαρμακοβιομηχανίας (ΠΕΦ). Ο εν λόγω χώρος έρχεται να καλύψει ένα κενό για τις νεοφυείς επιχειρήσεις στη βιοτεχνολογία. Ο χώρος θα προσφέρεται σε Έλληνες επιστήμονες αλλά και σε διεθνείς εταιρείες που θα φέρουν την έρευνα τους εδώ αξιοποιώντας το επιστημονικό κεφάλαιο της χώρας.
Αναφερόμενος στα «προγράμματα επιδότησης ως επιταχυντής για τις επιχειρήσεις του κλάδου της Υγείας» ο κ. Ευστάθιος Λιακόπουλος, Founder & CEO, Building Solid Success έδειξε αισιόδοξος σχολιάζοντας ότι «Τα τελευταία χρόνια, η Ελληνική επιχειρηματικότητα κατάφερε να επιβιώσει αντιμετωπίζοντας πολύ δύσκολες καταστάσεις. Πρέπει να καταλάβουμε ότι η κρίση δεν είναι μια κατάσταση αιφνίδια, αλλά μάλλον πρέπει να μάθουμε να ζούμε μέσα στις κρίσεις. Το σύστημα δίνει εργαλεία, όπως το Ταμείο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας με 90 δισ. ευρώ, που θα έρθουν στην ελληνική αγορά. Είναι σημαντικό πλέον, να αφήσουμε πίσω τις δυσκολίες του παρελθόντος και να κοιτάξουμε το μέλλον».
Καινοτομία στην ελληνική φαρμακοβιομηχανία
Συζητώντας για το θέμα «Η καινοτομία στην ελληνική φαρμακοβιομηχανία», ο Επιστήμονας Πολιτικής και Διοίκησης Υπηρεσιών Υγείας, Πρώην Αναπληρωτής Υπουργός Υγεία Βασίλης Κοντοζαμάνης υποστήριξε ότι είναι ιδανική ευκαιρία για την Ελλάδα η διεθνής συγκυρία βιοτεχνολιογικής ανάπτυξης τονίζοντας ότι «δεν πρέπει να χάσουμε το τρένο». Ο κ. Κοντοζαμάνης υπενθύμισε ότι πέρυσι κατατέθηκε πρόταση για να γίνει η Ελλάδα hub βιοτεχνολογίας, ώστε να παίξει ρολό στη παγκόσμια κοσμογονία, με διεργασίες χωρίς κόστος για το κράτος, αλλά με την προϋπόθεση να απαλλαγεί από αγκυλώσεις για την επιχειρηματικότητα.
Στο πνεύμα αυτό ο καθηγητής κ. Γραβάνης πρόσθεσε ότι η Ελλάδα χρειάζεται success stories για να πολλαπλασιάσει τη πιθανότητα άνθισης της φαρμακευτικής ανάπτυξης με όρους χρηματοδότησης και με κίνητρα, όπως είναι να επικαιροποιησει το νόμο για τη καινοτομία και να δώσει την αίσθηση στους ερευνητές ότι «δεν είναι δούλοι» και ότι θα έχουν όφελος από την μετάφραση της έρευνας.
Ήδη τα τελευταία χρόνια στην εγχώρια φαρμακοβιομηχανία έχουν επιτευχθεί σημαντικά πράγματα ισχυρίστηκε ο Βασίλης Παρετζόγλου, Group Director – Corporate Development, DEMO ABEE σημειώνοντας ότι «αυτό που προσπαθούμε δεν είναι καθόλου εύκολο απαιτεί μεθοδική δουλειά» και απευχόμενος οι προσπάθειες να καταδειχθούν «πυροτεχνήματα». Ο ίδιος έκανε λόγο για μεγάλες προκλήσεις, μια εξ αυτών είναι η συνέχιση των αναπτυξιακών πολιτικών σε Ευρώπη και Ελλάδα για να αποβούν οι επενδύσεις βιώσιμες.
Στο ίδιο μήκος κύματος, τα πλεονεκτήματα της Ελλάδας για την ανάπτυξή της ως βιοτεχνολογικό hub ανέλυσε η κ. Μπακιρτζή υποστηρίζοντας ότι χρειάζονται αλλαγές στη στάση των Ελλήνων επιστημόνων που ασχολούνται με την έρευνα για την έρευνα καθώς αυτή πρέπει να περάσει πλέον στο στάδιο της μετάφρασης.
Για την ανάπτυξη της φαρμακοβιομηχανίας χρειάζεται γνώση, κατάρτιση και φαντασία υπογράμμισε στα λεγόμενά του ο Άγγελος Παγώνης, Πρόεδρος & Διευθύνων Σύμβουλος, ΒΙΟΚΟΣΜΟΣ ΑΕΒΕ που έφερε το ραδιενεργό διαγνωστικό φάρμακο για PET CT πριν μερικές δεκαετίες στην Ελλάδα. Με τη φιλοσοφία βλέπω αυτό που θέλω να θεραπεύσω και θεραπεύω αυτό που βλέπω, όπως τόνισε ο κ. Παγώνης, τα ραδιοφάρμακα εξασφαλίζουν προβάδισμα στην αντιμετώπιση του καρκίνου και των μεταστάσεών του.
Κωλυσιεργία στο θέμα των βιοδεικτών
Με αφορμή την κατάθεση συγκροτημένης πρότασης του για τη δημιουργία ρυθμιστικού πλαισίου για την Αξιολόγηση και Αποζημίωση Βιοδεικτών στην Ελλάδα ο Επίκουρος Καθηγητής Οικονομικών της Υγείας, Εργαστήριο Αξιολόγησης Τεχνολογιών Υγείας, Πανεπιστήμιο Δυτικής Αττικής, Κώστας Αθανασάκης, επεσήμανε στην ομιλία του ότι η χώρα μας στερείται μιας δομημένης διαδικασίας και ενός συγκροτημένου πλαισίου για την αποζημίωση των βιοδεικτών. «Οι αποφάσεις που λαμβάνονται είναι αποσπασματικές, ενώ παράλληλα δεν υφίστανται συγκεκριμένα χρονικά όρια με αποτέλεσμα σχετικές αποφάσεις να χρονίζουν. Στην πραγματικότητα απουσιάζει ένας κεντρικός σχεδιασμός και μια στρατηγική αξιοποίησης των βιοδεικτών ως εργαλείων βελτίωσης της κλινικής αποτελεσματικότητας και αύξησης της οικονομικής αποδοτικότητας του συστήματος υγείας».
Επί του θέματος ο MSc, MBA, PhDc, Βιοχημικός, Διευθύνων Σύμβουλος, GeneKor Medical SA Νικος Τσούλος στην ομιλία του με τίτλο «Το παρόν και το μέλλον των βιοδεικτών στο σύστημα υγείας της Ελλάδας» πρόσθεσε ότι ενώ σήμερα είναι σε εξέλιξη είναι 150 γονιδιακοί στόχοι που συνδέονται με 700 φάρμακα και θα καθορίσουν τις θεραπείες του μέλλοντος, στην Ελλάδα και στο ΕΣΥ βιώνουμε μια τεράστια πολυπλοκότητα και έχουμε επιλέξει κάποιους βιοδείκτες με κάποιες ενδείξεις, χωρίς όμως να έχουν ανανεωθεί εδώ και χρόνια. Ενδεικτικό είναι ότι μετά από προσπάθειες καλύπτονται στη χώρα μας εξετάσεις για δυο γονίδια που συνδέονται με τον καρκίνο μαστού, ενώ πλέον η τεχνολογία επιτρέπει ανάλυση για πολλά περισσότερα γονίδια.
Ανάγκη για νέο σύστημα Αξιολόγησης και Αποζημίωσης
Κατά τη συζήτηση στο Στρογγυλό Τραπέζι: «Βιοδείκτες: Ανάγκη για νέο σύστημα Αξιολόγησης και Αποζημίωσης» ο Χειρουργός Μαστού – Ειδικός Μαστολόγος, Πρόεδρος της Ελληνικής Εταιρείας Χειρουργικής Μαστού (ΕΧΕΜ) Δρ. Βασίλης Βενιζέλος επεσήμανε ότι η χώρα μας υστερεί σε θέμα βιοδεικτών, αφού εφαρμόζει εξετάσεις για δυο γονίδια στον καρκίνο του μαστού, ενώ διεθνώς εφαρμόζονται πέντε . Επίσης υφίσταται τεχνική δυσκολία κατάθεσης πρότασης από επιστημονικές εταιρείες για νέους βιοδεικτες στην βιολογική επιτροπή του ΚΕΣΥ, σύμφωνα με τον κ. Βενιζέλο.
Σχετικά με αυτό το ζήτημα η εταιρεία οικολόγων Ελλάδας πρότεινε νέους βιοδείκτες θεραπείας και κάποιους πρόγνωσης απαντώντας σε αίτημα του Υπουργείου Υγείας επεσήμανε ο MD, MSc, PhD, Παθολόγος - Ογκολόγος, MSc Βιοπληροφορική, Διευθυντής, Ογκολογική Κλινική, 401 ΓΣΝΑ, Επιστημονικός Συνεργάτης Νοσοκομείο «Ερρίκος Ντυνάν» Νικόλαος Τσουκαλάς. Στην Ελλάδα, όπως εξήγησε ο ίδιος βιώνουμε το εξής παράλογο: Εγκρίνεται κάποιο φάρμακο χωρίς να καλύπτεται ο ανάλογος βιοδείκτης, αλλά δεν μπορεί να γίνει η παραγγελία του φαρμάκου εάν ο ασθενής δεν υποβληθεί σε εξέταση του βιοδείκτη, γεγονός που πρέπει να αλλάξει.
Επείγουσα είναι πλέον η εφαρμογή μιας οποιασδήποτε πρότασης ανεξαρτήτως από την δική του, υποστήριξε ο επίκουρος καθηγητής κ. Αθανασάκης, δεδομένης της μεγάλης καθυστέρησης στο ζήτημα. Όπως επεσήμανε ο ίδιος θα πρέπει να υπάρξει ευελιξία στους μηχανισμούς της εγκριτικής διαδικασίας προκειμένου να προχωρήσει η εφαρμογή.
Την εμφανή απώλεια πόρων από την έλλειψη πολιτικής για τους βιοδείκτες υπενθύμισε και ο Πρόεδρος Ένωσης Ασθενών Ελλάδας, Νίκος Δέδες, σημειώνοντας ότι η χώρα μας πρέπει να προχωρήσει με γρήγορους ρυθμούς και να υπάρχει σχεδιασμός με ξεκάθαρες διαδικασίες και έλεγχο. Στην διαδικασία αξιολόγησης η Επιτροπή για τους βιοδείκτες θα πρέπει να μπορεί να προσκαλεί και ασθενείς της θεραπευτικής κατηγορίας και επιστήμονες να γνωμοδοτούν.
Ο ΕΟΠΥΥ θα εκκινήσει τη διαπραγμάτευση επεκτείνοντας στον ορίζοντα των υπαρχόντων και θα ρυθμίσει το πως θα ενταχθούν οι επόμενοι βιοδείκτες ενώ θα επικυρωθεί χρονοδιάγραμμα και αναμένεται να εγκριθεί η πρόταση διαβεβαίωσε ο Προϊστάμενος Διεύθυνσης Συμβάσεων Ε.Ο.Π.Υ.Υ. Νίκος Κικίλιας. Ήδη ο οργανισμός έχει προχωρήσει σε ορθολογικά βήματα, όπως ο κ. Κικίλιας ενημέρωσε, συμπληρώνοντας στα λεγόμενά του ότι έχει συμμετάσχει σε μια συζήτηση με εμπειρογνώμονες, αλλά επειδή η απόφαση αφορά καρκινοπαθείς «η διαδικασία δεν μπορεί να είναι ακορντεόν».
Στην επανάσταση που έφεραν οι γονιδιακές θεραπείες εστίασε ο Director, Government Affairs, Gilead Sciences Greece & Cyprus, Μπάμπης Τζανάκης, σχολιάζοντας ότι «είναι αδιαμφισβήτητη η ανάγκη για διαφορετική μεταχείρισή τους από το σύστημα υγείας, σε ό,τι αφορά την αξιολόγηση και την αποζημίωσή τους. Είναι αδιαμφισβήτητο και παραδεκτό και από την πολιτική ηγεσία του Υπουργείου Υγείας και Οικονομικών ότι η συνεχιζόμενη ενσωμάτωση των κυτταρικών και γονιδιακών θεραπειών στο σύστημα υγείας θα απαιτήσει πρόσθετους πόρους, πιθανότατα με τη μορφή ενός ειδικού χρηματοδοτικού λογαριασμού».
Σε μια πολύ ενδιαφέρουσα ομιλία με θέμα «Ιατρική Ακριβείας στους χρόνους της εξελισσόμενης τεχνητής νοημοσύνης» ο MD, Ph.D (London), Καθηγητής Καρδιολογίας, Συντονιστής του Τομέα Καρδίας Ομίλου Υγεία, Πρόεδρος Επιβλέπουσας Αρχής Εθνικού Δικτύου Ιατρικής Ακριβείας στην Καρδιολογία Πάνος Ε. Βάρδας ανέλυσε την σημασία των data και της τεχνητής νοημοσύνης. Στον κλάδο της Καρδιολογίας μείζονα ρόλο θα έχει η τεχνητή νοημοσύνη υποστήριξε ο καθηγητής υπενθυμίζοντας τόσο για την κοινωνία όσο και για το κράτος το κόστος νόσησης με καρδιαγγειακά νοσήματα και από την θνητότητα, ιδιαίτερα από τον αιφνίδιο καρδιακό θάνατο σε πολύ νεαρές ηλικίες.
Ιατρική Ακριβείας
Ειδικότερα, κατά τη συζήτηση Στρογγυλό Τραπέζι: «Ιατρική Ακριβείας» ο καθηγητής κ. Βάρδας διέβλεψε ότι σε 15-20 χρόνια η τεχνητή νοημοσύνη θα αλλάξει τη διάγνωση στον κλάδο της εσωτερικής παθολογίας, χωρίς όμως να απειλήσει τους επαγγελματίες. Περιγράφοντας ένα «τσουνάμι» αλλαγών, ο κ. Βάρδας προέβλεψε ότι η συλλογή data, η μοντελοποίηση, η εκπαίδευση μοντέλων θα ευνοήσουν την διάγνωση ακριβείας καθώς και το mobile health θα συμβάλει στην δημοκρατικοποίηση της Ιατρικής.
Ήδη χάρη στην πρόοδο της επιστήμης πλέον γνωρίζουμε 25 γονίδια που ευθύνονται για τον κληρονομικό καρκίνο αντί για τα δυο επεσήμανε ο MD, D(med)Sci, PhD(hc), Διευθυντής Ερευνών & Επιστημονικός Υπεύθυνος του Ελληνικού Δικτύου Μοριακής Ογκολογίας Κωνσταντίνος Α. Στρατάκης. Μιλώντας για το εγχείρημα του δικτύου ο κ. Στρατάκης εξήγησε ότι θα προσφέρει σε 8 εργαστήρια σε όλη την Ελλάδα, με τη συνεργασία τεσσάρων πανεπιστημίων, δωρεάν υπηρεσίες διαγνωστικών μοριακών βιοδεικτών για καρκίνο (συμπαγή και λευχαιμίες) και επιπλέον για καλοήθεις όγκους.
Υπέρ της εφαρμογής της Ιατρικής Ακριβείας τάχθηκε και η Μαρία Καλογεροπούλου, Διευθύντρια Τμήματος Value Access, Health Policy & RWE, IQVIA Hellas εξηγώντας ότι η εφαρμογή της «βελτιώνει τα αποτελέσματα της θεραπείας» λόγω της ορθής ατομικής επιλογής καθώς και την ποιότητα ζωής των ασθενών και διασφαλίζει την αποφυγή περιττών εξετάσεων και ως εκ τούτου σπατάλη για τα συστήματα υγείας. Για την αντιμετώπιση των προκλήσεων από την εφαρμογή της «η λέξη-κλειδί είναι τα data», σημείωσε η κ. Καλοεροπούλου, προσθέτοντας ότι με τη τεχνογνωσία της η IQVIA έχει καταφέρει ήδη την συλλογή real word evidence για κατηγορίες τύπων καρκίνου, την ψωρίαση και σκλήρυνση κατά πλάκας.
Tα theranostics και η σημασία τους
Στην ομιλία της η Διευθύντρια Ερευνών, Μοριακής Ραδιοφαρμακευτικής, ΙΠΡΕΤΕΑ, ΕΚΕΦΕ «Δημόκριτος» Θεοδοσία Μάινα με θέμα "Peptide Radiotheranostics Today: A Preclinical Approach" αναφέρθηκε στα radiotheranostics, τα οποία χρησιμοποιούν οι ερευνητές ως μοριακά εργαλεία. Μιλώντας για την λειτουργία των theranostics και την δοκιμασία κάποιων εξ αυτών στον Δημόκριτο η κ. Μάινα ζήτησε να υποστηριχθεί με χρηματοδότηση το καθυστερημένο προκλινικό στάδιο της έρευνας στην Ελλάδα.
Στο πνεύμα αυτό, ο συντονιστής Διευθυντής Πυρηνικής Ιατρικής και Διευθυντής Ιατρικής Υπηρεσίας ΓΝΑ «Ο Ευαγγελισμός» Ιωάννης Ε. Δατσέρης, κατά τη συζήτηση στο Στρογγυλό με θέμα τα «Theranostics» διευκρίνισε ότι είναι πιο ορθός ο όρος theragnostics. Εξελίξεις αναμένονται από τις εφαρμογές στη κλινική πράξη, όπως επεσήμανε ο κ. Δατσέρης σε νόσους του αλτσχάιμερ και του πάρκινσον και στη συνέχεια στο τομέα της καρδιολογίας και ακολούθως έναντι των μολυσματικών νόσων.
Με την σειρά του ο Παθολόγος-Ογκολόγος, Διευθυντής της Ογκολογικής Μονάδος, Βιοκλινική, Θεσσαλονίκη Ιωάννης Μπουκοβίνας, επεσήμανε τον στρατηγικό ρόλο των διοφαρμάκων στην Ιατρική Ακριβείας, διευρύνοντας τον επιστημονικό ορίζοντα. Υποστηρίζοντας την ανάγκη διεξαγωγής προοπτικών μελετών για τα νουκλεοτιδικά μόρια, ο κ. Μπουκοβίνας ανέφερε χαρακτηριστικά ότι «όσο οι φαρμακευτικές εταιρείες μπαίνουν στο παιχνίδι τόσο ανατέλλει ένα καλύτερο μέλλον για πυρηνική ιατρική».
