Τον Σεπτέμβριο αναμένεται να ολοκληρωθεί μια ιστορικής σημασίας απόφαση από τις ΗΠΑ. Μετά από 20 χρόνια, η Αμερική αποσύρεται από την εμπόλεμη ζώνη του Αφγανιστάν, σύμφωνα με την επίσημη ανακοίνωση που έκανε ο Πρόεδρος Μπάιντεν στις 14 Απριλίου. Οι ΗΠΑ αποσύρονται από έναν πόλεμο που ξεκίνησαν οι ίδιες το 2001 μετά την επίθεση στους Δίδυμους Πύργους. Ήταν τότε η αυγή του νέου στρατιωτικοπολιτικού δόγματος του Μπους του νεότερου, ο «πόλεμος κατά της τρομοκρατίας». Ο πόλεμος στο Αφγανιστάν είναι για την ώρα ο πιο μακρύς σε διάρκεια πόλεμος των ΗΠΑ.
Οι Αμερικανοί φεύγουν τραυματισμένοι από τον πόλεμο και κυρίως δεν αποσύρονται νικητές. Ο πρώτος τους στόχος σίγουρα υλοποιήθηκε: η κυβέρνηση των Ταλιμπάν δεν ελέγχει πια τη χώρα και οι «θεσμοί» στο Αφγανιστάν είναι φιλοδυτικοί. Σίγουρα οι Ταλιμπάν αποδεικνύονται ανθεκτικότεροι των αμερικάνικων και διεθνών βομβαρδισμών και επίγειων συμπλοκών. Για την ακρίβεια, σήμερα από τις 325 διακριτές περιοχές του Αφγανιστάν, οι Ταλιμπάν ελέγχουν το 19% (76) και οι κυβερνητικές δυνάμεις το 32% (127). Όλες οι υπόλοιπες περιοχές είναι υπό αμφισβήτηση. Συνεπώς, οι Ταλιμπάν σήμερα έχουν πιο παγιωμένο έλεγχο στο Αφγανιστάν από όταν ξεκινούσε ο πόλεμος πριν 20 χρόνια.
Η απόσυρση φυσικά, όταν ολοκληρωθεί, θα πιστωθεί μεν στον Μπάιντεν αλλά αφορά την ολοκλήρωση μιας στρατηγικής στροφής της αμερικάνικης ηγεμονίας ήδη από το 2009. Τότε ο Ομπάμα είχε εξαγγείλει την «στροφή στην Ασία» (pivot to Asia), την οποία ανέλυσε ως στρατηγική η Χίλαρυ Κλίντον το 2011. Το "ζουμί" της νέας στρατηγικής συνοψίζεται στη μεταφορά του βάρους από τους πολέμους στο Ιράκ και το Αφγανιστάν προς την περιοχή της Ασίας που αναδυόταν στον βασικό μοχλό της παγκόσμιας πολιτικής. Με τον τερματισμό του πολέμου στο Αφγανιστάν, οι ΗΠΑ θα στραφούν ολοκληρωτικά στον άξονα Κίνα – Ρωσία – Ιράν, με τελικό στόχο την Κίνα.
Όταν η Χίλαρυ Κλίντον, τον Νοέμβριο του 2011, ανέλυε τη «στροφή στην Ασία, οι ΗΠΑ είχαν 110.000 στρατιώτες στο Αφγανιστάν -το μέγιστο των δυνάμεων που ανέπτυξαν στα 20 χρόνια του πολέμου. Σήμερα, η αμερικάνικη δύναμη είναι λγότεροι από 3.000 στρατιώτες.
Τί κόστισε ο πόλεμος;
Το ακριβές κόστος σε χρήματα δεν μπορεί να μετρηθεί σίγουρα. Η βασική εκτίμηση είναι ότι όταν κλείσει ο λογαριασμός, οι ΗΠΑ θα έχουν ξοδέψει 2 τρισ. δολάρια στο Αφγανιστάν, από τα οποία καταγεγραμμένα με ακρίβεια είναι περίπου τα μισά. Το κόστος, ανά μέσο όρο, διαμορφώθηκε τα 100 δισ. δολάρια ανά χρονιά, με τεράστιες διακυμάνσεις. Στα 2 τρισ. δολάρια, δεν υπολογίζουμε τα τεράστια ποσά που δαπάνησαν οι ΗΠΑ για να διατηρούν δυνάμεις ενάντια στους Ταλιμπάν στο Πακιστάν, τα χρήματα που κόστισαν οι ιδιωτικοί στρατοί που συνέδραμαν στον πόλεμο και άλλα τέτοια «μικροέξοδα». Έχει επίσης σημασία να ειπωθεί ότι από τα 2 τρισ. δολάρια, μόνο 44 δισ. έχουν πάει σε έργα ανοικοδόμησης για τις τεράστιες καταστροφές που έχουν προκληθεί στα 20 χρόνια του πολέμου.
Για να «χρυσωθεί το χάπι» της απίστευτης σπατάλης του πολέμου στο Αφγανιστάν, εμφανίζονται επίσημα στοιχεία που δείχνουν ότι από το 2002, οι ΗΠΑ έχουν δαπανήσει περίπου 143 δισ. δολάρια για δραστηριότητες ανοικοδόμησης στο Αφγανιστάν. Όμως αυτές οι δραστηριότητες περιλαμβάνουν τη δημιουργία αφγανικών δυνάμεων ασφαλείας και την ανασυγκρότηση του αφγανικού εθνικού στρατού. Επίσης, 36 δισ. δολάρια έχουν διατεθεί για να αναπτυχθεί μια «δυτικού τύπου» διακυβέρνηση στη χώρα. Τα ποσά που δαπανήθηκαν ως ανθρωπιστική βοήθεια και στον υποτιθέμενο αγώνα κατά της παρασκευής και διανομής ναρκωτικών (όπιο, ηρωίνη κλπ.) είναι μηδαμινά, αναδεικνύοντας πλήρως τις προτεραιότητες της αμερικάνικης κυβέρνησης.
Οι ανθρώπινες ζωές
Ένας πόλεμος είναι πάντα κοστοβόρος σε ανθρώπινες ζωές. Σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία, οι Αμερικάνοι που σκοτώθηκαν στον πόλεμο στο Αφγανιστάν από το 2001 ανέρχονται σε 2.354 ενώ περίπου 20.660 στρατιώτες έχουν τραυματιστεί. Φυσικά σε αυτά τα νούμερα δεν προσμετρώνται οι 64.100 Αφγανοί και άλλοι που πέθαναν ως στρατολογημένοι από τις ΗΠΑ για να στελεχώσουν ιδιωτικούς στρατούς και τις αφγανικές δυνάμεις ασφαλείας. Μεγάλο επίσης είναι και το ποσοστό των νεκρών αμάχων. Από το 2009 που ο ΟΗΕ καταγράφει τους θανάτους των αμάχων στο Αφγανιστάν, έχουν καταγραφεί πάνω από 110.000 θάνατοι αμάχων.
Και τώρα τι;
Θα ήταν λάθος να πιστέψει κανείς ότι το δόγμα του "πολέμου κατά της τρομοκρατίας" παύει οριστικά. Αυτό που παύει προσωερινά, είναι η άμεση στρατιωτική του εφαρμογή στο Αφγανιστάν. Μετά από 20 χρόνια που υπάρχει ως λογική μέσα στο αμερικάνικο κράτος και τους θεσμούς, μετασχηματίζεται στις σύγχρονες συνθήκες που επιτάσσει η εποχή (κυρώσεις, οικονομικός πόλεμος, κυβερνοχώρος).
Όσον αφορά τους Ταλιμπάν, είναι προφανώς πεισμένοι ότι νίκησαν την Αυτοκρατορία. Με δεδομένο ότι ο Μπάιντεν τυπικά "παραβιάζει" την συνθήκη ειρήνης της Ντόχα και θα αποσύρει τα στρατεύματα τον Σεπτέμβριο αντί του Μαΐου (όπως έλεγε η συνθήκη) είναι σχεδόν δεδομένο ότι οι Ταλιμπάν θα επιχειρήσουν να καταλάβουν αμφισβητούμενες περιοχές. Σε κάθε περίπτωση, η κυβέρνηση του Αφγανιστάν μένει αδύναμη να διαχειριστεί μια κατάσταση που πιθανά να σημάνει νέο γύρο εμφύλιων ταραχών στην πολύπαθη χώρα. Την Πέμπτη που μας πέρασε έβγαλαν μια δήλωση που εμπνέει περισσότερο ανησυχία, παρά ελπίδα αν και σε πρώτη ανάγνωση φαίνεται θετική: "Το Ισλαμικό Εμιράτο σε καμία περίπτωση δεν θα στηριχθεί ποτέ στην πλήρη ανεξαρτησία και την καθιέρωση ενός καθαρού ισλαμικού συστήματος και θα παραμείνει δεσμευμένο για μια ειρηνική λύση στο πρόβλημα του Αφγανιστάν μετά το πλήρες και σίγουρο τέλος της κατοχής".
Μέσα σε όλα, υπάρχει και μια χώρα που ανησυχεί περισσότερο από όλους: Το Πακιστάν. Μετά την εισβολή των ΗΠΑ στο Αφγανιστάν, οι Ταλιμπάν και το Ανώτατο Συμβούλιό τους λειτουργούσε στην επικράτεια του Πακιστάν. Το Πακιστάν ήταν αυτό που έπεισε τους Ταλιμπάν να μπουν στη συμφωνία ειρήνης της Ντόχα με την κυβέρνηση Τραμπ. Για τον Πακιστανικό Στρατό, που πάντα έβλεπε το Αφγανιστάν ως στρατηγικό σημείο, απέναντι στην Ινδία, οι Ταλιμπάν είναι μια φιλική δύναμη που αν βρισκόταν στην κυβέρνηση τα πράγματα θα ήταν καλύτερα.
Όμως... Επειδή τα πράγματα αναμένεται να εξελιχθούν σε χάος και σε εμφύλιο πόλεμο, αυτό σημαίνει ότι το Πακιστάν θα επωμιστεί όλο το φορτίο του επερχόμενου χάους. Μεταξύ των συνεπειών της εξαγωγής του αφγανικού προβλήματος στις γύρω χώρες, θα είναι ένα νέο μεγάλο προσφυγικό ρεύμα και μια αναταραχή στην πακιστανική οικονομία, η οποία αυτή την περίοδο είναι δεσμευμένη από υποχρεώσεις απέναντι στο ΔΝΤ με ιδιαίτερα επαχθείς όρους. Επίσης, στον ορίζοντα της στρατηγικής των Ταλιμπάν, υπάρχει πάντα η δημιουργία αυτόνομων ζωνών με σκληρή ισλαμική πολιτικοκοινωνική οργάνωση.
Καταλήγοντας, με όλα τα θετικά που μπορεί να σημαίνει η οριστική λήξη ενός τόσο μακροχρόνιου πολέμου, εντούτοις, πρέπει να είμαστε έτοιμοι να καταλάβουμε ότι τα προβλήματα που θα δημιουργηθούν βαραίνουν περισσότερο από τα προβλήματα που λύθηκαν.
