Η παρουσίαση από τον Τούρκο πρόεδρο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν ενός νέου επενδυτικού εργαλείου σε λίρες που συνδέεται με τις συναλλαγματικές ισοτιμίες, αναστάτωσε τις αγορές την Τρίτη, ωθώντας το τουρκικό νόμισμα να κερδίσει περισσότερο από 29% έναντι του δολαρίου σε μια μέρα. Τι ακριβώς συνέβη;
Όπως αναφέρει το Middle East Eye, ο Ερντογάν επιμένει εδώ και καιρό ότι η Τουρκία πρέπει να έχει χαμηλότερα επιτόκια. Τον Αύγουστο η Κεντρική Τράπεζα της χώρας άρχισε να το εφαρμόζει με μια σειρά περικοπών επιτοκίων που εξακολούθησαν και τους τελευταίους μήνες. Μετά από επανειλημμένες μειώσεις, το πραγματικό επιτόκιο έπεσε κάτω από τον πληθωρισμό στο 14%, ενθαρρύνοντας τους Τούρκους επενδυτές να φύγουν από τη λίρα προς τις αγορές συναλλάγματος. Ο Ερντογάν με το νέο επενδυτικό του εργαλείο σε τουρκικές λίρες, φαίνεται να έβαλε τέλος σε αυτόν τον πανικό. Τουλάχιστον για τώρα.
"Τουρκικό δολάριο"
Το νέο εργαλείο, που ορισμένοι στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης το αποκάλεσαν «τουρκικό δολάριο», προσφέρει μια λύση σε αυτό το πρόβλημα: Εάν οι επενδυτές μετατρέψουν τα ξένα νομίσματά τους σε λίρες και τα καταθέσουν σε λογαριασμό ταμιευτηρίου με ορισμένη διάρκεια, το υπουργείο Οικονομικών της Τουρκίας εγγυάται ότι θα έχει την ίδια απόδοση με τις αγορές συναλλάγματος. Και αν οι αγορές συναλλάγματος πέσουν κάτω από τα επίσημα επιτόκια, ο επενδυτής θα εξακολουθεί να έχει την επίσημη απόδοση επιτοκίου.
Ο Τούρκος υπουργός Οικονομικών Νουρεντίν Νεμπάτι δήλωσε σε γραπτή δήλωση ότι το νέο μέσο θα έχει προθεσμιακές επιλογές τριών, έξι, εννέα και 12 μηνών. Πρόσθεσε ότι οι επενδυτές που θα αποσύρουν τα χρήματά τους από τους λογαριασμούς ταμιευτηρίου πριν από την ολοκλήρωση της καθορισμένης περιόδου θα λάβουν τις αποταμιεύσεις τους με μειωμένη απόδοση σε σχέση με το επιτόκιο των αγορών συναλλάγματος ως πέναλτι.
Οι πρώτες αντιδράσεις στο σχέδιο Ερντογάν υπήρξαν πολύ θετικές. Καθώς ουσιαστικά εξαλείφθηκε η ανάγκη για τους Τούρκους επενδυτές να διατηρούν τα χρήματά τους σε καταθέσεις σε συνάλλαγμα, πυροδοτήθηκε μια τεράστια ώθηση για αγορά λίρας. Σύμφωνα με την Ένωση Τουρκικών Τραπεζών, περισσότερα από 1 δισ. δολάρια έχουν ήδη πουληθεί μέσω των τραπεζών ύστερα από την ανακοίνωση του σχεδίου από τον Ερντογάν, παρόλο που οι αγορές ήταν κλειστές.
Οι φόβοι και οι επικρίσεις
Ωστόσο, οι οικονομολόγοι επέκριναν ευρέως την κίνηση καθώς θα αύξανε το δημόσιο χρέος, με το Δημόσιο να πληρώνει οποιαδήποτε διαφορά μεταξύ της ισοτιμίας συναλλάγματος και της λίρας. «Στην πραγματικότητα, όλα αυτά απλώς αυξάνουν τη δολαριοποίηση, καθώς η βάση καταθέσεων είτε είναι σε συνάλλαγμα, είτε τώρα συνδέεται με συνάλλαγμα», δήλωσε ο Tim Ash, ανώτερος στρατηγικός αναλυτής της BlueBay Asset Management με έδρα το Λονδίνο. «Και το δημόσιο ταμείο παίρνει το λογαριασμό. Αναμφισβήτητα η δολαριοποίηση μετατοπίζεται από τον ιδιωτικό στον δημόσιο τομέα», πρόσθεσε ο Ash.
Πολλοί Τούρκοι οικονομολόγοι, από την άλλη πλευρά, υποστήριξαν ότι το νέο εργαλείο είναι μια συγκαλυμμένη αύξηση των επιτοκίων, επειδή το Δημόσιο στην πραγματικότητα θα πληρώσει τη διαφορά με τον πληθωρισμό. «Έκαναν μια επική αύξηση των επιτοκίων χωρίς να την αποκαλούν αύξηση», έγραψε στο Twitter ο Ρεφέτ Γκουρκαϊνάκ, διάσημος καθηγητής οικονομικών. Ο Mahfi Egilmez, άλλος γνωστός Τούρκος οικονομολόγος, είπε: «Εάν η συναλλαγματική ισοτιμία είναι αυξημένη κατά 40% και το επιτόκιο είναι 14%, το δημόσιο ταμείο θα πληρώσει το 26% ενδιάμεσα. Και αυτό δεν θα ονομάζεται επιτόκιο. Απίστευτο.» Υπάρχουν επίσης ανησυχίες ότι το νέο εργαλείο θα ωθήσει ακόμη και τον πληθωρισμό σε υψηλότερα επίπεδα, καθώς απαιτεί περισσότερες λίρες για να διοχετευθούν στις αγορές.
Επαναφορά ενός παλιού (αποτυχημένου) σχεδίου;
Το ίδιο το εργαλείο θύμισε στους ειδικούς κάτι που εφάρμοσε η Τουρκία τη δεκαετία του 1970, όταν προσπάθησε να προσελκύσει ροές συναλλάγματος, κυρίως από τους Τούρκους πολίτες που ζούσαν στο εξωτερικό. Οι «μετατρέψιμες καταθέσεις σε τουρκική λίρα» (CTLDs), όπως ήταν γνωστό τότε, εγγυήθηκαν τις πληρωμές κεφαλαίου και τόκων σε αυτές τις καταθέσεις έναντι όλων των κινδύνων που δημιουργούνταν από τις υποτιμήσεις του νομίσματος.
Το σχέδιο οδήγησε τελικά σε μια τεράστια πιστωτική έκρηξη από τις τοπικές τράπεζες και πυροδότησε ένα νέο κύμα πληθωρισμού. Δημιούργησε παράλληλα και τεράστια βάρη για το δημόσιο ταμείο. Το πρόγραμμα τελικά τερματίστηκε το 1978, καθώς είχε αποφέρει χρέος 2,5 δισεκατομμυρίων δολαρίων.
Ο Μπαρίς Σοϊντάν, ένας εξέχων Τούρκος δημοσιογράφος, σε άρθρο του ανέφερε ότι η ιδέα επανήλθε αρχικά το 2018 από ορισμένους Τούρκους αξιωματούχους, αλλά γρήγορα εγκαταλείφθηκε καθώς εκφράστηκαν φόβοι ότι θα είχε τεράστιο κόστος για τα δημόσια οικονομικά.
Σύμφωνα με τον Σοϊντάν, ο πρόσφατα παραιτηθείς υπουργός Οικονομικών, Λουφτί Ελβάν, και αυτός από την πλευρά του είχε εκφράσει την αντίθεση του όταν ξεκίνησε η κατάρρευση της λίρας την άνοιξη.
Ανέφερε ότι τα οικονομικά της τουρκικής κυβέρνησης θα δέχονταν ένα ισχυρό πλήγμα εάν αυτό το σχέδιο ξεφύγει από τον έλεγχο κατά τη διάρκεια μιας κρίσης συναλλάγματος. Και πρόσθεσε ότι η κρίση θα βαθύνει γιατί θα εκτινάξει τα ασφάλιστρα κινδύνου της χώρας (CDS).
Βέβαια τα αρχικά θετικά αποτελέσματα προκάλεσαν φρενίτιδα ενθουσιασμού στον φιλοκυβερνητικό Τύπο. "Ο Ερντογάν τσάκισε την δολαριοποίηση" ανέφερε η Sabah, ενώ η Yeni Safak είχε ρεπορτάζ με πολίτες που πουλούσαν τα δολάρια τους σε ανταλλακτήρια συναλλάγματος, εκφράζοντας την χαρά τους για την "νίκη" έναντι του αμερικανικού νομίσματος. Βέβαια είναι κοινή πεποίθηση ότι είναι πολύ νωρίς για "πανηγύρια", καθώς όπως έχουν επισημάνει διεθνείς παράγοντες της αγοράς και εγχώριοι παραγωγικοί φορείς της Τουρκίας, αν η χώρα δεν επιστρέψει σε χρηματοπιστωτική "ορθοδοξία" το μέλλον διαγράφεται δυσοίωνο.
Επιμέλεια Τέρρυ Μαυρίδης
