Η περιστρεφόμενη πόρτα συνεχίζει να γυρίζει. Η πρωθυπουργός του Ηνωμένου Βασιλείου Λιζ Τρας παραιτήθηκε την Πέμπτη μετά από μόλις 45 ημέρες στην εξουσία - και 105 ημέρες αφότου ο προκάτοχός της, Μπόρις Τζόνσον, ομοίως είδε την έξοδο. Η απόφαση της Τρας έρχεται αφότου εγκατέλειψε τα σχέδιά της για φορολογικές περικοπές, που είχαν οδηγήσει τις χρηματοπιστωτικές αγορές σε πτώση και επιδείνωσαν τη δημοσιονομική κρίση της Βρετανίας.
Διαβάστε ακόμα: Γρήγορες κινήσεις για να αποφευχθεί το χάος αναζητούν οι Συντηρητικοί - Η κούρσα της διαδοχής
Ποιος είναι ο επόμενος που θα αναλάβει το τιμόνι στην Ντάουνινγκ Στριτ 10; Μπορεί ένας νέος ηγέτης να ηρεμήσει τις αγορές και να σταθεροποιήσει την ασταθή πολιτική της χώρας; Το think tank του Atlantic Counsil εξετάζει τους πιθανούς διεκδικητές και αναλύει τι σημαίνει αυτό το πολιτικό ανακάτεμα για το Ηνωμένο Βασίλειο και τη θέση του στον κόσμο.
Η κληρονομιά της Τρας: Μια Βρετανία πιο νευρική στο δανεισμό και πιο πρόθυμη να φορολογήσει
Η Λιζ Τρας θα μείνει στην ιστορία ως ερώτηση στα κουίζ που γίνονται στις βρετανικές παμπ – ποιος ήταν ο πρωθυπουργός με τη μικρότερη θητεία της Βρετανίας; Λαμβάνοντας υπόψη ότι ο προηγούμενος κάτοχος του τίτλου, ο Τζορτζ Κάνινγκ, για λίγο πρωθυπουργός του Βασιλιά Γεωργίου Δ', πέθανε μετά από λίγους μήνες θητείας το 1825, η αποτυχία της είναι στην πραγματικότητα ακόμη πιο έντονη. Τα «Τρασενόμικς» ωστόσο, ως φράση, προσβολή ή προειδοποίηση στην πολιτική ζωή -ότι ένας βρετανικός προϋπολογισμός είναι επικίνδυνα μη κοστολογημένος και μπορεί να τρομάξει τις αγορές ομολόγων- θα διαρκέσει πολύ περισσότερο από ό,τι στις 45 ημέρες της θητείας της.
Ο φόβος να επαναληφθούν τα λάθη της, θα περιορίσει τη φιλοδοξία όχι μόνο του επόμενου αρχηγού του Συντηρητικού Κόμματος που τη διαδέχεται, αλλά σχεδόν σίγουρα και του επόμενου Εργατικού πρωθυπουργού. Η κληρονομιά της - δικαίως ή αδίκως, δεδομένου ότι οι κινήσεις της αγοράς δεν ήταν στην πραγματικότητα ξεκάθαρες - θα είναι μια Βρετανία πιο νευρική στο δανεισμό και πιο πρόθυμη να φορολογήσει.
Από τους πενήντα έξι πρωθυπουργούς της χώρας, δεδομένου ότι το αξίωμα συνήθως λέγεται ότι ξεκίνησε το 1721 υπό τον Λόρδο Γουόλπολ (ο οποίος ήταν επίσης ο μακροβιότερος πρωθυπουργός καθώς κυβέρνησε επί 20 έτη), η Τρας κέρδισε μια θέση δίπλα στον Λόρδο Νορθ, «ο οποίος έχασε την Αμερική» και τον Άντονι Ίντεν, ο οποίος είδε τον τότε πρόεδρο των ΗΠΑ Ντουάιτ Αϊζενχάουερ να ταπεινώνει τη Βρετανία για την κρίση του Σουέζ. Άσκησε μια πολιτική που αρχικά έχασε τον έλεγχο του μηνύματός της, μετά τον προϋπολογισμό της και μετά το κόμμα της, σε σημείο που η αντιπολίτευση των Εργατικών έσπαγε ρεκόρ στις δημοσκοπήσεις καθώς λάμβανε το 54% της πρόθεσης ψήφου. Κάθε καταστροφικός πρωθυπουργός γίνεται ένα μάθημα που διδάσκεται στη βρετανική πολιτική: Το μάθημα του Λόρδου Νορθ είναι ότι κάποιος δεν πρέπει να «κολλάει» προσπαθώντας να σταματήσει την αντιαποικιακή παλίρροια με κάθε δυνατό μέσο. Του Ίντεν ότι δεν πρέπει να αψηφάς τις Ηνωμένες Πολιτείες. Τα «Τρασενόμικς» θα μείνουν στη μνήμη γιατί υπενθυμίζουν στις κυβερνήσεις ότι κάθε εκλογικός συνασπισμός κινδυνεύει να «εκραγεί», όταν ο κόσμος τον κατηγορήσει για απότομη αύξηση του κόστους των στεγαστικών δανείων. Οι πιθανοί διάδοχοί της μπορεί να είναι χαρούμενοι σήμερα, αλλά αυτό είναι που θα τους ανησυχήσει την επόμενη εβδομάδα - όταν το Συντηρητικό Κόμμα θα επιλέξει τον επόμενο πρωθυπουργό του.
Ταπείνωση για το Ηνωμένο Βασίλειο και τη δημοκρατία
Η πρωθυπουργός ήλπιζε ότι θα μπορούσε να παραμείνει στη θέση της, έως ότου ο νέος υπουργός Οικονομικών, Τζέρεμι Χαντ, εκδώσει το μεσοπρόθεσμο δημοσιονομικό του σχέδιο στις 31 Οκτωβρίου. Μια ακόμη ημέρα πολιτικού χάους την Τετάρτη το κατέστησε αδύνατο. Η Λιζ Τρας έγινε έτσι η Βρετανίδα πρωθυπουργός με τη μικρότερη θητεία στην ιστορία της χώρας.
Κατά μια άποψη, παρέμεινε στη θέση της επειδή δεν υπήρχε συμφωνημένος «ενωτικός υποψήφιος» για να τη διαδεχθεί: Ήταν σαφές εδώ και εβδομάδες ότι ούτε η χώρα, ούτε οι αγορές θα δεχτούν άλλους δύο χαμένους μήνες μη-κυβέρνησης, ενώ οι Συντηρητικοί θα έπρεπε να εκλέξουν εκ νέου την ηγεσία τους, σύμφωνα με τους εσωκομματικούς κανόνες. Έτσι, η Τρας συμφώνησε με τους «κλειδοκράτορες» του κόμματος, ότι ο διάδοχος της θα επιλεγεί σε μόλις μια εβδομάδα, πιθανώς με μια γρήγορη διαδικασία που απαιτεί από όλους τους υποψηφίους να αποδεχτούν όποιον κερδίσει, σε έναν μόνο γύρο ψηφοφορίας από τους βουλευτές.
Δεν είναι απίθανο αυτό το πρόσωπο να είναι ο Μπόρις Τζόνσον, αν και ο αγαπημένος των γραφείων στοιχημάτων είναι ο Ρίσι Σουνάκ. Η μόνη βεβαιότητα είναι ότι ο Τζέρεμι Χαντ, ο οποίος έχει αναιρέσει όλη την κακή οικονομική στρατηγική της Τρας από τότε που έγινε ΥΠΟΙΚ, θα παραμείνει στο υπουργείο Οικονομικών της Αυτού Μεγαλειότητας.
Το Εργατικό Κόμμα ζητά πρόωρες εκλογές, με το σκεπτικό ότι όποιος κυβερνά τη χώρα χρειάζεται τη λαϊκή εντολή. Το Συντηρητικό Κόμμα, το οποίο εξακολουθεί να έχει πλειοψηφία εβδομήντα ενός βουλευτών στη Βουλή των Κοινοτήτων, είναι απίθανο να συμφωνήσει καθώς οι δημοσκοπήσεις ευνοούν συντριπτικά τους Εργατικούς.
Εν τω μεταξύ, το Ηνωμένο Βασίλειο στο εξωτερικό προκαλεί γέλιο, δυσπιστία, οίκτο, καθώς και συναισθήματα φρίκης. Ταπεινωτικό για μια χώρα που για τόσο καιρό αποτελεί πρότυπο λειτουργικής δημοκρατίας.
Η διχόνοια κάνει να δείχνει τη Βρετανία να αναξιόπιστος εταίρος
Με την παραίτηση της Λιζ Τρας και την έναρξη ενός νέου αγώνα για την ανάδειξη ηγεσίας, το «Διχασμένο» Βασίλειο συνεχίζει την πορεία του προς το να γίνει λιγότερο σημαντικός εταίρος για τις Ηνωμένες Πολιτείες και τους Ευρωπαίους συμμάχους του.
Από το δημοψήφισμα για το Brexit του 2016 -και μάλιστα από την ανακοίνωση του πρωθυπουργού Ντέιβιντ Κάμερον για αυτό το δημοψήφισμα το 2013- η βρετανική πολιτική οδηγείται από έναν εμφύλιο πόλεμο εντός του Συντηρητικού Κόμματος. Εκείνοι που υποστήριξαν ότι θα «πάρουν πίσω» τη Βρετανία από την Ευρώπη ποτέ δεν χάραξαν μια στρατηγική επιτυχίας που θα καθιστούσε τη χώρα παγκόσμιο οικονομικό παράγοντα. Αντίθετα, υποστήριξαν ότι η κατασκευή φραγμών με τον μεγαλύτερο οικονομικό εταίρο της Βρετανίας δεν θα είχε σοβαρές συνέπειες.
Αυτή η εξαπάτηση έχει καταστήσει αδύνατο για τους Συντηρητικούς πρωθυπουργούς να αναγνωρίσουν ότι το Brexit έχει σταματήσει την οικονομική ανάπτυξη του Ηνωμένου Βασιλείου. Όμως, έως ότου η Βρετανία βρει έναν τρόπο να προχωρήσει οικονομικά, ο παγκόσμιος ρόλος της θα κινδυνεύει. Μια ισχυρή αμυντική στάση απαιτεί οικονομική ανάπτυξη και ισχυρό προϋπολογισμό με την πάροδο του χρόνου, όπως και έναν ενεργό και παγκόσμιο διπλωματικό ρόλο. Η άμυνα και η ανοικοδόμηση της Ουκρανίας θα απαιτήσουν σημαντικές συνεισφορές από όλους τους συμμάχους. Η Βρετανία υπήρξε ηγέτης σε αυτό, αλλά αυτό δεν μπορεί να διαρκέσει χωρίς μια σταθερή κυβέρνηση και υγιή οικονομία.
Ο πρόεδρος των ΗΠΑ Τζο Μπάιντεν εξέφρασε τις ευχαριστίες του στην Τρας για τη «συνεργασία της» και επανέλαβε την πίστη του στη συνέχιση της σχέσης ΗΠΑ-Ηνωμένου Βασιλείου. Αλλά στους διαδρόμους του Λευκού Οίκου, οι αξιωματούχοι πρέπει να αναρωτιούνται πόσο ακόμη θα συνεχιστεί αυτό το βρετανικό δράμα και τι θα σημαίνει για τη συνεισφορά της Βρετανίας στην αντιμετώπιση των τρεχουσών γεωπολιτικών προκλήσεων.
Θα μπορούσε να υπάρξει μερική αντιστροφή του Brexit;
Η Λιζ Τρας παραιτήθηκε και η Βρετανία θα έχει νέο πρωθυπουργό σε μια εβδομάδα από τώρα.
Δεν υπάρχει ξεκάθαρο φαβορί για το ποιος θα αναλάβει τη διακυβέρνηση από κάποιον που μπορεί να μείνει στην ιστορία ως ο χειρότερος πρωθυπουργός της Βρετανίας.
Σε μόλις 44 ημέρες, η Τρας είδε το οικονομικό της πρόγραμμα να καταστρέφεται από την αντίδραση των διεθνών αγορών και είναι γεγονός ότι δεν κατάφερε ούτε να εξηγήσει πώς θα χρηματοδοτούσε το ακριβό πρόγραμμά της, ούτε να επιτρέψει να εξεταστεί σωστά από το Γραφείο Δημοσιονομικής Πειθαρχίας ή την Τράπεζα της Αγγλίας, που χειρίζεται τη νομισματική πολιτική.
Σε μια χαοτική πρωθυπουργία, απέλυσε δύο από τους σημαντικότερους υποστηρικτές της, τον υπουργό Οικονομικών Κουάσι Κουαρτένγκ και την υπουργό Εσωτερικών Σουέλα Μπρέιβμαν.
Οι αποτυχίες της συνέβαλαν άμεσα στο να δημιουργηθεί ένα τεράστιο προβάδισμα στις δημοσκοπήσεις- σε μερικές από αυτές με περισσότερες από 30 μονάδες- για το αντιπολιτευόμενο Εργατικό Κόμμα, του οποίου ο ηγέτης, Κιρ Στάρμερ, ζητά τώρα άμεσα πρόωρες εκλογές.
Το βασικό ερώτημα τις επόμενες ημέρες είναι πώς θα αντιδράσουν οι αγορές. Ήταν οι αγορές που κατέστρεψαν την κυβέρνηση της Τρας, μετά την ανακοίνωση του καταστροφικού μίνι προϋπολογισμού που παρουσίασε ο ΥΠΟΙΚ της στις 23 Σεπτεμβρίου. Οι αγορές μισούν την αστάθεια και απομένουν ακόμη λίγες μέρες πριν ο αντικαταστάτης του Κουαρτένγκ, Τζέρεμι Χαντ, να παρουσιάσει τον δικό του προϋπολογισμό. Ο Χαντ έχει ήδη αναιρέσει σχεδόν όλο τον μίνι προϋπολογισμό του Κουαρτένγκ.
Αυτές είναι δύσκολες μέρες για το Ηνωμένο Βασίλειο, το οποίο σε λίγες εβδομάδες έχει χάσει τη φήμη του τόσο για την πολιτική, όσο και για τη χρηματοπιστωτική του σταθερότητα.
Ίσως το πιο σημαντικό άμεσο ζήτημα, είναι ο τρόπος με τον οποίο συμπεριφέρονται οι υποψήφιοι των Συντηρητικών για την πρωθυπουργία - στους οποίους περιλαμβάνονται ο πρώην ΥΠΟΙΚ Ρίσι Σουνάκ και η ανερχόμενη, ηγέτης της κοινοβουλευτικής ομάδας των «Τόρις» στη Βουλή των Κοινοτήτων Πένι Μόρντοντ - κατά τη διάρκεια της εκστρατείας. Υπάρχει μεγάλη υποστήριξη μεταξύ των Συντηρητικών βουλευτών για την επιστροφή του Μπόρις Τζόνσον, αλλά αυτό πιθανότατα θα αποδειχθεί απίστευτα διχαστικό τόσο στο κόμμα όσο και στη χώρα, σε μια εποχή που όλοι οι υποψήφιοι θα ζητούν σταθερότητα και ενότητα. Εάν πρόκειται να υπάρξει υποψήφιος ενότητας, αυτός μπορεί να είναι ο υπουργός Άμυνας Μπεν Γουάλας, ο οποίος είναι ένας από τους λίγους υπουργούς με σταθερά σεβαστή φήμη υπό διαφορετικές κυβερνήσεις των Συντηρητικών.
Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι ο μεγαλύτερος λόγος για την τρέχουσα οικονομική αναταραχή του Ηνωμένου Βασιλείου, είναι η αποτυχία να εξασφαλίσει ουσιαστική και διαρκή οικονομική ανάπτυξη στον απόηχο του Brexit. Έχουν περάσει σχεδόν δύο χρόνια από τότε που το Ηνωμένο Βασίλειο αποχώρησε ουσιαστικά από την Ευρωπαϊκή Ένωση, μια απόφαση για την οποία το έγκριτο Ινστιτούτο Δημοσιονομικών Μελετών είπε ότι είχε ως αποτέλεσμα απώλειες 4% στο ΑΕΠ της χώρας.
Το μεγάλο ερώτημα τώρα είναι εάν οι πολιτικοί, τόσο από το Συντηρητικό όσο και από το Εργατικό κόμμα, θα αρχίσουν να εγείρουν δημοσίως το ζήτημα εάν το Ηνωμένο Βασίλειο θα πρέπει να εξετάσει σοβαρά την προσπάθεια να ανακτήσει την πρόσβαση στην ενιαία ευρωπαϊκή αγορά, ακόμη και αν δεν φιλοδοξούν πλέον την πλήρη ένταξη στην ΕΕ.
Μέχρι στιγμής, για πολλούς πολιτικούς που ψήφισαν «παραμονή» στο δημοψήφισμα για την Ευρωπαϊκή Ένωση το 2016, η αναθεώρηση ή η αντιστροφή του Brexit, είναι το πράγμα για το οποίο οι πολιτικοί δεν θέλουν να μιλήσουν δημόσια. Αλλά καθώς η πολιτική και η οικονομία του Ηνωμένου Βασιλείου έχουν ανατραπεί τις τελευταίες εβδομάδες, ίσως αυτό το τελευταίο ταμπού να σπάσει.
Και αν ο Μπόρις Τζόνσον επέστρεφε (καθώς εξέφρασε την επιθυμία να διεκδικήσει εκ νέου την πρωθυπουργία), ο ρόλος του στον περιορισμό της σχέσης του Ηνωμένου Βασιλείου με τον μεγαλύτερο εμπορικό του εταίρο, είναι βέβαιο ότι θα τεθεί υπό στενό έλεγχο.
Αναμένεται άνοδος των εθνικιστικών κινημάτων και κινημάτων ανεξαρτησίας
Η Τρας δεν βρέθηκε στη θέση της για αρκετό καιρό, ώστε να αλλάξει δραστικά τη στρατηγική εξωτερικής πολιτικής του Ηνωμένου Βασιλείου. Όταν ο νέος Συντηρητικός πρωθυπουργός μετακομίσει στην Ντάουνινγκ Στριτ 10 στις 28 Οκτωβρίου, η παγκόσμια παρουσία του Ηνωμένου Βασιλείου θα παραμείνει η ίδια. Η Ουκρανία θα εξακολουθεί να αποτελεί προτεραιότητα και θα λάβει υποστήριξη από τη νέα κυβέρνηση. Το Ηνωμένο Βασίλειο θα εξακολουθεί να είναι ένας αφοσιωμένος σύμμαχος του ΝΑΤΟ και ένας ευρωπαϊκός εγγυητής ασφάλειας, μέλος της εταιρικής σχέσης ανταλλαγής πληροφοριών Five Eyes και θα χτίζει μεγαλύτερη παρουσία στην Ασία. Οι εντάσεις σχετικά με τη Βόρεια Ιρλανδία και τις εμπορικές συμφωνίες μετά το Brexit δεν έχουν υποχωρήσει και ο αγώνας για τις δαπάνες παροχής βοήθειας σε άλλα κράτη συνεχίζεται. Και να μην αναφέρουμε ότι η χώρα εξακολουθεί να αντιμετωπίζει μια ενεργειακή κρίση και κρίση κόστους ζωής, που θα πρέπει να επιλυθεί και αναγκαστικά θα τραβήξει το μεγαλύτερο μέρος της προσοχής του νέου πρωθυπουργού. Μπορούμε να περιμένουμε νέο προσωπικό, αλλαγές στο υπουργικό συμβούλιο και ούτω καθεξής, αλλά οι ίδιοι τροχοί θα συνεχίσουν να περιστρέφονται.
Πώς πρέπει λοιπόν να κατανοήσουμε την παραίτηση του Τρας; Σήμερα είναι απλώς ο τελευταίος κύκλος σε ένα πολυετές πολιτικό και οικονομικό «τρενάκι», που λαμβάνει τόπο στο Ηνωμένο Βασίλειο. Από τότε που ανέλαβαν για πρώτη φορά την εξουσία οι Συντηρητικοί το 2010, το Ηνωμένο Βασίλειο είχε τέσσερις πρωθυπουργούς, επτά ΥΠΟΙΚ, πέντε υπουργούς Εσωτερικών και επτά υπουργούς Εξωτερικών- όλα εν μέσω παγκόσμιας πανδημίας, πολλαπλών οικονομικών κραχ και του δημοψηφίσματος για το Brexit, το οποίο βρίσκεται στο επίκεντρο του μεγαλύτερου μέρους του πρόσφατου χάους του Ηνωμένου Βασιλείου. Οι δημοκρατικοί θεσμοί του Ηνωμένου Βασιλείου, ευτυχώς, κράτησαν σταθερά, αλλά είναι δύσκολο να διατυπωθεί η αταξία που έχει δημιουργηθεί. Αυτή η συνεχιζόμενη πολιτική αναταραχή εξακολουθεί να είναι ο μεγαλύτερος μοχλός της φθίνουσας θέσης της Βρετανίας στον κόσμο. Η Ευρώπη, οι Ηνωμένες Πολιτείες και η διατλαντική σχέση χρειάζονται το Ηνωμένο Βασίλειο- ένα σταθερό Ηνωμένο Βασίλειο. Η ανάπτυξη μακροπρόθεσμων στρατηγικών και λύσεων, σε σοβαρές παγκόσμιες προκλήσεις με εταίρους και συμμάχους, είναι δύσκολη όταν κάποιος δεν είναι σίγουρος ποιος θα είναι επικεφαλής και για πόσο καιρό.
Τελικά, οι συμμαχίες και οι συνεργασίες βασίζονται στην εμπιστοσύνη - εμπιστοσύνη ότι ένας σύμμαχος θα ανταποκριθεί όταν κληθεί, αλλά και εμπιστοσύνη εκ των έσω. Αυτή η τελευταία πολιτική κρίση προκαλεί πλήγμα στις διεθνείς σχέσεις του Ηνωμένου Βασιλείου, αλλά είναι επίσης πλήγμα στην εθνική αυτοπεποίθηση. Το Ηνωμένο Βασίλειο είναι διχασμένο μέσα του και αυτή η διαίρεση πρέπει να επιλυθεί προτού αυτή η πεποίθηση γίνει καθεστώς στην παγκόσμια σκηνή. Αυτό σημαίνει πολιτική και οικονομική σταθερότητα, λύσεις στις επιδεινούμενες εγχώριες κρίσεις. Χωρίς αμφιβολία, μετά από αυτές τις εξελίξεις μπορούμε να περιμένουμε άνοδο των εθνικιστικών κινημάτων και κινημάτων ανεξαρτησίας τους επόμενους μήνες.
Λίγο περισσότερο από δεκαοκτώ μήνες πριν (κάτι που φαντάζει «αιώνας» για τον βρετανικό πολιτικό χρόνο), το Ηνωμένο Βασίλειο δημοσίευσε μια ολοκληρωμένη έκθεση, μια προσέγγιση ολόκληρης της κυβέρνησης για την παγκόσμια στάση της Βρετανίας μετά το Brexit. Αυτή η κυβέρνηση σωστά ανέλαβε δεσμεύσεις, για να δώσει προτεραιότητα στην άμυνα σε συντονισμό με συμμάχους και εταίρους, να οικοδομήσει συναίνεση έναντι των μεγαλύτερων παγκόσμιων προκλήσεων και να ενεργήσει ως δύναμη για το καλό σε όλους τους τομείς και τις αρμοδιότητες πολιτικής. Αλλά προτού το Ηνωμένο Βασίλειο μπορέσει να κάνει κάτι από αυτά, πρέπει να διορθώσει τα του οίκου του.
Φωτογραφία@AP
