Η έξοδος από την κρίση είναι εύκολη, αρκεί να πάρουμε τις κατάλληλες αποφάσεις, υποστηρίζει ο Καθηγητής του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου κ. Δημήτρης Θωμάκος*.
Μιλώντας στο insider.gr ξεκαθαρίζει ότι οι λύσεις υπάρχουν, με την προϋπόθεση όμως να αλλάξει το παραγωγικό μοντέλο και να σταματήσει η δαιμονοποίηση της λειτουργίας της οικονομίας. «Μοχλός» ανάπτυξης μπορεί να είναι και η φορολογία, αρκεί να λειτουργήσει ανταποδοτικά και με αρκετά μειωμένους συντελεστές που να αντικατοπτρίζουν τις συνθήκες κρίσης που βιώνει η χώρα.
Στο πρόσφατο βιβλίο σας, αναφέρεστε στα διδάγματα που πήρε η παγκόσμια οικονομία από την οικονομική κρίση. Τελικά πήραμε το μάθημά μας;
Μάθαμε πολλά πράγματα από την κρίση, αλλά ας επικεντρωθούμε σε δύο από τα ουσιαστικά: πρώτον, η οικονομική θεωρία είχε και έχει λύσεις και, δεύτερον, ας θυμόμαστε ότι οι οικονομολόγοι δεν κυβερνούν! Είναι νομίζω πλέον προφανές σε όλους ότι ο τρόπος με τον οποίο λειτουργεί το (πολιτικά καθοριζόμενο) ρυθμιστικό πλαίσιο μπορεί να κάνει πάρα πολύ μεγάλη διαφορά. Αν το ρυθμιστικό πλαίσιο συνεχίζει να προτείνει λύσεις που εφαρμόζονται ασύμμετρα, αυτά που ζήσαμε θα επαναληφθούν, ίσως και χειρότερα. Και μάλιστα σε αυτή την περίπτωση δεν θα γλιτώσουν ούτε αυτοί που νομίζαν ότι ήταν οι πιο δυνατοί.
Αντί να προωθούμε ενεργά κανόνες που προάγουν τον πραγματικά ελεύθερο ανταγωνισμό, που θα επιτρέπει την ελεύθερη είσοδο πολλών νέων επιχειρήσεων σε όλους τους κλάδους, αντί να δίνουμε ουσιαστική αναπτυξιακή ώθηση, επιβάλλουμε περισσότερους περιορισμούς και περισσότερους κανόνες που ενισχύουν, στην πραγματικότητα, το status quo αντί να το αλλάξουν. Ήταν όμως ακριβώς αυτό το status quo που οδήγησε αρχικά στην κρίση.
Και τι θα μπορούσαμε να κάνουμε για να το αλλάξουμε;
Να εφαρμόσουμε, επιτέλους, την κοινή λογική και τις υπάρχουσες λύσεις τις οικονομικής θεωρίας χωρίς πολιτικού τύπου εκπτώσεις και στρεβλώσεις. Έχουμε τόσο δαιμονοποιήσει τον τρόπο λειτουργίας της οικονομίας και αντί να κινηθούμε περισσότερο προς την πλευρά της υγιούς απελευθέρωσης και της ενίσχυσης των νέων (ατόμων και επιχειρήσεων) προσπαθούμε να μοιράσουμε τον υπάρχοντα πλούτο χωρίς να εξασφαλίζουμε ούτε νέα παραγωγή ούτε νέες θέσεις εργασίας. Γιατί έχουμε δαιμονοποιήσει εντελώς την εσωτερική ζήτηση αν αυτή κατευθύνεται σε προϊόντα εγχώριας παραγωγής; Είναι δυνατόν να μετατραπούμε σε χώρα εξαγωγών βραχυχρόνια και με το ίδιο παραγωγικό μοντέλο; Πόσα κίνητρα έχουμε δώσει για να μετακινηθούν οι άνεργοι νέοι σε αγροτικές, εξαγωγικές απασχολήσεις; Πως θα ανακάμψουμε την ροή επιστημόνων στο εξωτερικό; Υπάρχουν βλέπετε πολλές ανακολουθίες στον τρόπο με τον οποίο χειριζόμαστε τις δημόσιες και ιδωτικές επενδύσεις, τις εξαγωγές και την εγχώρια κατανάλωση.
Τελικά, πόσο εύκολο ή δύσκολο είναι να βγει η Ελλάδα από την κρίση;
Με την ίδια ευκολία που δημιουργήθηκαν τα οικονομικά μας προβλήματα, με την ίδια ευκολία μπορούμε και να τα ξεπεράσουμε. Βασική προϋπόθεση είναι πρώτα να ξεπεράσουμε τις εμμονές στους τρόπους διαχείρισης των προβλημάτων μας. Οι εμμονές μας είναι συνταγή καταστροφής και αυτό θα φέρει την οικονομία στο καναβάτσο με τεχνικό νοκ-αουτ. Αν αλλάξουμε αυτό το σκεπτικό, πηγαίνοντας την οικονομία μπροστά, με αναδιάρθρωση του παραγωγικού μοντέλου και χρήση του ιδιαίτερα υψηλού ανθρώπινου κεφαλαίου που έχουμε στη χώρα και με πολιτικές που δυναμώνουν τις επενδύσεις, τις εξαγωγές, την εσωτερική ζήτηση της εγχώριας παραγωγής και με προοπτικές να μειώσουμε την ανεργία, τότε θα βγούμε πολύ άνετα από την κρίση.
Από την άλλη πλευρά, αν εξακολουθήσουμε να μαλώνουμε για το ποιος θα πάρει το τελευταίο ψίχουλο της μισοφαγωμένης μας πίτας, θα πέσουμε ξανά στο πηγάδι που τώρα μόλις βγήκαμε.
Θυμίζω ότι τις αποφάσεις για αυτά που συζητάμε δεν τις λαμβάνουν ούτε οι οικονομολόγοι, ούτε οι τράπεζες ούτε οι επιχειρηματίες. Τις λαμβάνουν αυτοί που έχουν την εκτελεστική εξουσία. Όταν λοιπόν αποφασίσουν να να λάβουν ουσιαστικά αναπτυξιακές αποφάσεις τότε όλα θα αλλάξουν και μάλιστα με ταχύτατους ρυθμούς.
Έχετε κάποια ή κάποιες πρακτικές προτάσεις που μπορούν αν υλοποιηθούν να κάνουν μια καλή αρχή για την ανάπτυξη;
Οι προτάσεις της οικονομικής θεωρίας είναι απόλυτα πρακτικές, όταν όμως εφαρμόζονται! Δυστυχώς ο χώρος δεν επιτρέπει να τις απαριθμήσουμε όλες. Ας πούμε μόνο δύο από αυτές που θα έβαζα σαν ουσιαστική προϋπόθεση για να πετύχουν όλα τα υπόλοιπα: πρώτον, η ελαχιστοποίηση της κοινωνικής αβεβαιότητας και, δεύτερον, η δημιουργία των σωστών κινήτρων για την αλλαγή του παραγωγικού μοντέλου της χώρας νέα αγαθά και υπηρεσίες.
Πώς ελαχιστοποιείς την κοινωνική αβεβαιότητα; Με συνέπεια στην εφαρμογή των πολιτικών που ακολουθούνται, χωρίς αυτές να αλλάζουν κάθε εξάμηνο ή να μην εφαρμόζονται. Έτσι επιτρέπεις να γίνουν οι προσδοκίες θετικές, να γίνουν παραγωγικοί σχεδιασμοί σε μεγάλο βάθος χρόνου και να εξασφαλίσεις την ροή του χρήματος και την αναζωπύρωση της ρευστότητας, να προσελκύσεις ξένες επενδύσεις, να αλλάξεις τις υποδομές και να αναβαθμίσεις το διεθνές προφίλ της χώρας.
Πως δημιουργείς κίνητρα για την αλλαγή του παραγωγικού μοντέλου της χώρας; Εξαλείφοντας ότι δημιουργεί διαφθορά, φοροδιαφυγή και μαύρο χρήμα από την μία πλευρά και από την άλλη προωθώντας ότι δημιουργεί νέες θέσεις εργασίας ιδιαίτερα στους μη-συμβατικούς τομείς οικονομικής δραστηριότητας (που ούτως ή άλλως δεν μπορούν να μας απορροφήσουν όλους). Δίνεις κίνητρα οικονομικής ελευθερίας και ανάσας, προκρίνεις τον αυξημένο τζίρο και όχι τις επιδοτήσεις ως λύση και την εξηγείς, κατευθύνεις τους δυναμικούς νέους της χώρας μας σε εργασίες υπηρεσιών από απόσταση και – με την παιδεία και το ταλέντο τους – παίρνεις μερίδιο από τις παγκόσμιες αγορές υπηρεσιών, προωθείς την επιστροφή των νέων επιστημόνων με κίνητρα για ζωή εκτός αστικών κέντρων, συνδέεις την έρευνα με την παραγωγή, αποδαιμονοποιείς την επιχειρηματικότητα.
Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, ποιος είναι ο ρόλος της φορολογίας; Μπορεί η Ελλάδα να χαράξει τη δική της φορολογική πολιτική με γνώμονα την ανάπτυξη;
Φυσικά, αλίμονό μας αν δεν μπορούσε. Το φορολογικό είναι το τελευταίο οχυρό, το τελευταίο εργαλείο, που μας έχει μείνει διαθέσιμο για την άσκηση δημοσιονομικής πολιτικής. Η φορολογική πολιτική μπορεί και πρέπει να ασκηθεί αναπτυξιακά και από τη χώρα μας. Δεν έχουν γίνει αρκετές προτάσεις στην κατεύθυνση αυτή, οι όποιες έγιναν «καίγονται» στο ξεκίνημά τους. Είναι πολύ ενδιαφέρον να ρωτήσουμε γιατί οι «θεσμοί» δεν μας έχουν προτείνει κάτι για αναπτυξιακή φορολογική πολιτική αλλά μόνο για εισπρακτική – κάτι που είναι δύσκολο να εξηγηθεί θεωρητικά καθώς δεν μπορείς να εισπράξεις ούτε από αυτόν που δεν έχει αλλά ούτε και από αυτόν που δεν παράγει.
Νομίζω ότι ο αείμνηστος Τρικούπης έλεγε «αφήστε τους Έλληνες να γίνουν έμποροι για να μην γίνουν λαθρέμποροι». Εμείς γιατί επιμένουμε σε φορολογικές πολιτικές σαν να θέλουμε να γίνουν λαθρέμποροι;
Υπάρχει δηλαδή κάποιος άλλος τρόπος φορολόγησης που θα φέρει αποτέλεσμα;
Η κατεύθυνση της φορολόγησης σήμερα θα πρέπει να κινείται σε τρεις βασικούς άξονες. Πρώτον, σε καθεστώς κρίσης και μηδενικής ή αρνητικής ανάπτυξης, δεν είναι δυνατόν να έχεις τους φορολογικούς συντελεστές που έχουμε στην Ελλάδα. Είναι μη ανταγωνιστικοί σε σχέση με την υπόλοιπη Ευρώπη και τις όμορες χώρες, προφανώς, δεν επιτρέπουν ούτε επέκταση της φορολογικής βάσης ούτε εισπραξιμότητα. Επιπλεόν, το φορολογικό βάρος στην Ελλάδα το σηκώνουν συστηματικά οι ίδιες κατηγορίες φορολογουμένων, δηλαδή όσοι δηλώνουν κανονικά τα εισοδήματά τους. Οι υψηλοί φορολογικοί συντελεστές επομένως δεν πλήττουν τους φοροφυγάδες αλλά μόνον τους συνεπείς φορολογούμενους, τον οποίων το μικρότερο διαθέσιμο εισόδημα απλά βγαίνει από τον κύκλο της παραγωγής. Χρειάζεται λοιπόν οριζόντια μείωση όλων των φορολογικών συντελεστών, εισοδήματος και ΦΠΑ, τώρα.
Οι άλλοι δύο άξονες φορολογικής πολιτικής είναι ο ανταποδοτικός και ο αναδιανεμητικός. Ο ανταποδοτικός άξονας είναι αυτός που εξασφαλίζει ότι όλοι οι πολίτες, ανεξάρτητα από το εισόδημά τους, έχουν πρόσβαση στις ίδιες δημόσιες υπηρεσίες με το ίδιο γι’ αυτούς κόστος. Οι κοινωνικό-οικονομικές διακρίσεις διαλύουν τον ανταποδοτικό άξονα της φορολογικής πολιτικής. Σημαντική τομή στο ανταποδοτικό κομμάτι της φορολογίας μπορεί να παίξει η απευθείας πληρωμή του φόρου σε συγκεκριμένες δημόσιες ανάγκες. Για παράδειγμα, αν μέρος ή όλο του φόρου ενός συνεπούς φορολογουμένου κατευθύνεται σε ένα δημόσιο σχολείο ή ένα δημόσιο νοσοκομείο ο φορολογούμενος θα ξέρει και που πηγαίνει ο φόρος του, και θα χάνει – τουλάχιστον εν μέρει – το κίνητρο της φοροδιαφυγής που εδράζεται στην τωρινή απουσία ανταποδοτικότητας.
Τέλος, ως προς τον αναδιανεμητικό άξονα, αυτός δεν μπορεί παρά να είναι βραχυχρόνιας εφαρμογής και έχει πρακτική σημασία μόνο όσο λειτουργεί ως ενισχυτικός της μείωσης της ανεργίας και της ενίσχυσης της παραγωγής. Επομένως η προτεινόμενη αναδιανομή στην τωρινή οικονομική κατάσταση της χώρας είναι σαν να διορθώνεις ένα «κακό» διαπράττοντας ένα άλλο, πιθανόν χειρότερο – γιατί κάποιοι που θα υπερφορολογηθούν σήμερα αύριο μπορεί να μην έχουν ή να μην θέλουν να (ξανά)δώσουν. Πού πρέπει να απευθυνθείς λοιπόν για την αναδιανομή στην σημερινή κατάσταση; Φυσικά μόνο στα έσοδα από την φοροδιαφυγή. Γιατί αυτά ήταν χρήματα που έπρεπε να πάνε σε κοινωνικές δαπάνες και σε κοινωνικές ανάγκες και δεν εισπράχθηκαν ποτέ. Με αυτόν τον τρόπο εξυπηρετείς όλους τους άξονες φορολογικής πολιτικής πετυχαίνοντας άριστο μείγμα εξυπηρετώντας την κοινωνία, την οικονομία και την ανάπτυξη.
Ποιος νομίζετε ότι είναι ο ρόλος των τραπεζών στο μέλλον της ανάπτυξης;
Στη σημερινή παγκοσμιοποιημένη οικονομία ένα ανθεκτικό χρηματοπιστωτικό σύστημα είναι απαραίτητο για την ανάπτυξη. Το δικό μας χρηματοπιστωτικό σύστημα αποδείχτηκε τελικά εξαιρετικά ανθεκτικό και κράτησε τη οικονομία ζωντανή μέσα από πολλές προσπάθειες, που δεν ήταν χωρίς κόπο και χωρίς διαφωνίες. Χωρίς το χρηματοπιστωτικό σύστημα δεν μπορούμε να λειτουργήσουμε και έχουμε υποχρέωση, όλοι οι πολίτες, να το προστατεύσουμε γιατί εκεί πηγαίνουν οι δικές μας αποταμιεύσεις που θα έπρεπε να είναι πηγή ανάπτυξης και επενδύσεων και όχι κερδοσκοπίας. Πρέπει να αντιληφθούμε πλέον ότι εμείς είμαστε το σύστημα και ότι το αναπτυξιακό μας μέλλον περνάει μέσα από τα κανάλια ρευστότητας που θέλουμε να ξαναπροσφέρουν οι τράπεζες.
Ένα τελευταίο μήνυμα; Τι πιστεύετε για το μέλλον;
Είμαι αισιόδοξος και θετικός για το μέλλον της οικονομίας μας και της πατρίδας μας. Σε όλες τις δύσκολες περιόδους της ιστορίας μας όχι απλά επιβιώσαμε αλλά και προχωρήσαμε πιο ψηλά, έτσι θα γίνει και τώρα. Ας μην μας τρομάζουν τα προσωρινά μας προβλήματα, έχω εμπιστοσύνη στους συμπολίτες μας ότι με συνεργασία και ομόνοια θα τα καταφέρουμε – και μάλιστα σύντομα.
*Ο Δημήτρης Θωμάκος είναι Καθηγητής Εφαρμοσμένης Οικονομετρίας και Πρόεδρος του Τμήματος Οικονομικών Επιστημών του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου, Αναπληρωτής Γενικός Επιστημονικός Διευθυντής του ΙΔΕ/ΓΕΕΘΑ, Senior Fellow and Member of the Scientific Committe, Research Center for Economic Analysis και co-founder του Quantf.com
