Πέντε χρόνια κλείνουν σήμερα από το «πράσινο φως» που άναψε η Ευρωπαϊκή Επιτροπή στην ελληνική κυβέρνηση να προχωρήσει στην εξυγίανση του τραπεζικού της συστήματος με δραστική μείωση των μη εξυπηρετούμενων δανείων, εφαρμόζοντας το πρόγραμμα «Ηρακλής». Ο «Ηρακλής» πέτυχε μία από τις μεγαλύτερες μειώσεις NPLs που έχουν επιτευχθεί τόσο μέσα στην Ευρωζώνη, όσο και εκτός αυτής, σε εξαιρετικά σύντομο χρονικό διάστημα, και μάλιστα εν μέσω μιας από τις μεγαλύτερες κρίσεις που έχει περάσει η ανθρωπότητα, όπως αυτή της πανδημίας του COVID-19. Το πρόγραμμα σχεδιάστηκε και τέθηκε σε διαπραγμάτευση με τα Ευρωπαϊκά όργανα μέσα σε μόλις τρεις μήνες, ενώ η νομοθέτησή του από την Ελληνική Βουλή έλαβε χώρα στις 12 Δεκεμβρίου του 2019.
Η μείωση των Μη Εξυπηρετούμενων Δανείων είχε αναχθεί από τον Πρωθυπουργό, Κυριάκο Μητσοτάκη, «ως μία από τις τρεις θεμελιακές προϋποθέσεις για να μπορέσει η χώρα να κάνει όχι απλώς ένα βήμα αλλά το άλμα της δεκαετίας». Αυτή η στρατηγική προσέγγιση ήταν εύλογη γιατί η Ελλάδα είχε το συγκριτικά υψηλότερο ποσοστό ΜΕΔ στην Ευρωζώνη, φθάνοντας το 2016 στο ιλιγγιώδες ποσό των 106 δισ. ευρώ. Το πρόβλημα έπρεπε να αντιμετωπιστεί κάτω από ασφυκτικές προθεσμίες εφόσον αφορούσε την ευστάθεια του τραπεζικού συστήματος και της οικονομίας, την βιωσιμότητα του δημοσίου χρέους και αποτελούσε την βασικότερη προϋπόθεση για την βελτίωση της πιστοληπτικής ικανότητας και του αξιόχρεου της χώρας.
- Δείτε επίσης: Στην Αθήνα ο CEO της Unicredit, Αντρέα Ορσέλ
Στις 7 Ιουλίου 2019 όταν ανέλαβε τα καθήκοντά της η κυβέρνηση της ΝΔ, τα ΜΕΔ έφθαναν στα 75,3 δισ. ευρώ, δηλ. στο 43% των συνολικών δανείων - το υψηλότερο ποσοστό ΜΕΔ της Ευρωζώνης. Μόλις δύο χρόνια μετά (Ιούνιος 2021), μέσω του «Ηρακλή» είχαν υποχωρήσει (στοιχεία ΤτΕ) στα 29,4 δις ευρώ δηλ. στο 20,3% του συνόλου των δανείων. Η πορεία της δυναμικής μείωσης συνεχίστηκε και πλέον οι τέσσερις συστημικές τράπεζες έχουν επιτύχει χαμηλούς μονοψήφιους δείκτες μη εξυπηρετούμενων ανοιγμάτων. Σύμφωνα με τα στοιχεία που ανακοίνωσαν οι τέσσερις συστημικές τράπεζες για το α΄ εξάμηνο 2024, ο εν λόγω δείκτης για τη Eurobank διαμορφώνεται σε 3,1%, για την Τράπεζα Πειραιώς και την Εθνική Τράπεζα σε 3,3% και για την Alpha Bank σε 4,7%. Πρόκειται για επίπεδα που λίγο απέχουν από τον μέσο ευρωπαϊκό όρο (περί το 2%) και που αναμένεται να μειωθούν περαιτέρω δεδομένου ότι οι ελληνικές τράπεζες δεν αυξάνουν τα νέα κόκκινα δάνεια, σε αντίθεση με τις ευρωπαϊκές τράπεζες.
Περαιτέρω, την δουλειά του «Ηρακλή Ι» και του «Ηρακλή ΙΙ» για την εξυγίανση των συστημικών τραπεζών από τα κόκκινα δάνεια, θα συνεχίσει ο «Ηρακλής ΙΙΙ», ο οποίος θα αναλάβει να εξυγιάνει τις μη συστημικές τράπεζες, συμβάλλοντας καταλυτικά στην δημιουργία του πέμπτου τραπεζικού πόλου.
Τα επιτεύγματα του «Ηρακλή»
Ο «Ηρακλής» αποτέλεσε μια καινοτόμο λύση με μηχανισμούς της αγοράς, καθώς αντλεί τους πόρους για την εξυγίανση των τραπεζών μέσω των τιτλοποιήσεων NPLs από τους διεθνείς επενδυτές, χωρίς να επιφέρει κόστος για τον Έλληνα φορολογούμενο. Πρόκειται για σχήμα με εθελοντική συμμετοχή, στο οποίο εντάχθηκαν και οι τέσσερις συστημικές τράπεζες έχοντας σταθμίσει τα οφέλη. Η παράταση του «Ηρακλή» τον Απρίλιο του 2021 (Ηρακλής ΙΙ) απέδειξε την μεταρρυθμιστική συνέπεια και συνέχεια των δεσμεύσεων της ελληνικής κυβέρνησης, τόσο στους Ευρωπαίους εταίρους όσο και στις κεφαλαιαγορές.
Η ουσία του εγχειρήματος ήταν να απαλλάξει τους ισολογισμούς των τραπεζών από τα ΜΕΔ και έτσι να απελευθερώσει χρηματοδοτικούς πόρους που δέσμευαν οι τράπεζες ως προβλέψεις για τα επισφαλή δάνεια, οι οποίοι μπορούν να διατεθούν για την ενίσχυση της πραγματικής οικονομίας δηλ. των μικρομεσαίων επιχειρήσεων (ΜμΕ) και των νοικοκυριών.
Ο «Ηρακλής» ενίσχυσε την χρηματοπιστωτική ευστάθεια, θωρακίζοντας τις τράπεζες και δείχνοντας ότι η χώρα γύρισε σελίδα, αφήνοντας πίσω οριστικά την εποχή των ανακεφαλαιοποίησεων και της κρίσης. Έκανε και πάλι τις ελληνικές τράπεζες επενδύσιμες γιατί, ύστερα από τον πολύχρονο αποκλεισμό τους από τις διεθνείς αγορές, αυτές μπόρεσαν να αντλήσουν κεφάλαια με επιτυχία. Αυτό έγινε και με αυξήσεις μετοχικού κεφαλαίου δυο συστημικών τραπεζών (Απρίλιος και Ιούνιος 2021) με συνολικό ποσό αντληθέντων κεφαλαίων που υπερέβη τα 2 δισ. ευρώ, αλλά και με ομολογιακές εκδόσεις που ξεπερνούν μέχρι σήμερα τα 15 δισ. ευρώ.
Οι ελληνικές τράπεζες μπόρεσαν επομένως να ενισχύσουν την κεφαλαιακή τους βάση, να αυξήσουν την κερδοφορία τους και να εστιάσουν στον πυρήνα των εργασιών τους, δηλαδή στην χρηματοδότηση της πραγματικής οικονομίας.
Ο «Ηρακλής», μαζί με άλλες κομβικές μεταρρυθμίσεις, αποτέλεσε τον πρόδρομο δείκτη για την προσέλκυση των επενδύσεων. Ήταν ο καταλύτης για την αναβάθμιση της πιστοληπτικής αξιολόγησης της χώρας και την απόκτηση της επενδυτικής βαθμίδας, μέσω της οποίας μειώθηκε το κόστος άντλησης κεφαλαίων για την ελληνική οικονομία. Για τις τέσσερις συστημικές τράπεζες, η ανάκτηση της επενδυτικής βαθμίδας ευνόησε την αποεπένδυση του ΤΧΣ από αυτές και πλέον, μέσα στον τελευταίο ένα χρόνο, επέστρεψαν όλες στον ιδιωτικό τομέα, εξαιρουμένου ποσοστού 8,39% της Εθνικής Τράπεζας που παραμένει υπό δημόσιο έλεγχο μετά το placement 10% των μετοχών της Τράπεζας που ολοκληρώθηκε την περασμένη εβδομάδα.
Τι λέει ο «πατέρας» του «Ηρακλή», Γιώργος Ζαββός
Όπως αναφέρει στο insider.gr, ο αρχιτέκτονας του σχεδίου «Ηρακλής», Γιώργος Ζαββός, νυν Πρόεδρος της Ελληνικής Αναπτυξιακής Τράπεζας και πρώην αρμόδιος για τον χρηματοπιστωτικό τομέα Υφυπουργός Οικονομικών της πρώτης θητείας της κυβέρνησης του Κυριάκου Μητσοτάκη, ο «Ηρακλής» ήταν ένα τολμηρό εγχείρημα. Ο κ. Ζαββός αναλύει όλες τις δυσκολίες του εγχειρήματος:
«Ενώ επιλέξαμε έναν μηχανισμό που είχε ήδη δοκιμαστεί στην Ιταλία, αντιληφθήκαμε από την αρχή ότι θα είχαμε να επιλύσουμε θεμελιώδη προβλήματα που αφορούσαν εμπεδωμένες πολιτικές των Ευρωπαϊκών οργάνων. Η αίσια έκβαση του εγχειρήματος απαιτούσε αφενός μεν μια στάθμιση κυρίως των δημοσιονομικών επιπτώσεων, και αφετέρου μια σε βάθος κατανόηση των επιπτώσεων της λειτουργίας των μηχανισμών του Ευρωπαϊκού συστήματος για τη διαχείριση των κρίσεων, ιδιαίτερα όπως διαμορφώθηκε κατά την διάρκεια της χρηματοπιστωτικής κρίσης της Ευρωζώνης. Κυρίως όμως έπρεπε να καμφθούν με συγκεκριμένες λύσεις οι αρχικά σημαντικοί δισταγμοί που αφορούσαν την δυνατότητα εφαρμογής του στην Ελλάδα. Ο σημαντικότερος αυτών ήταν ότι το υπάρχον ευρωπαϊκό μοντέλο των τιτλοποιήσεων που εφαρμόστηκε στην περίπτωση της Ιταλίας αφορούσε κυρίως χώρες που είχαν ήδη την επενδυτική βαθμίδα την οποία όμως δεν διέθετε η Ελλάδα. Συνεπώς, το ερώτημα ήταν αν θα μπορούσε να εφαρμοστεί στην Ελλάδα, εφόσον η αγορά της -που θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί ως σημείο αναφοράς - δεν είχε τα χαρακτηριστικά που θα επέτρεπαν να αξιολογηθεί αν η κρατική εγγύηση αποτελεί ή όχι κρατική ενίσχυση. Επίσης, στην Ελλάδα δεν υπήρχε ανεπτυγμένη αγορά ΜΕΔ και η εμπειρία πιστοληπτικά αξιολογημένων τιτλοποιήσεων ήταν ελάχιστη. Τα σημαντικά αυτά εμπόδια αντιμετωπίστηκαν με επιτυχία σε διαπραγματεύσεις σε τουλάχιστον δύο επίπεδα, με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και τον Ενιαίο Εποπτικό Μηχανισμό.
Πρώτον, το σχήμα Ηρακλής έπρεπε να εγκριθεί από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή ως προς το αν ήταν συμβατό με τους ευρωπαϊκούς κανόνες περί κρατικών ενισχύσεων. Προτεραιότητα ήταν να αποδειχθεί ότι η προμήθεια που καταβάλλεται στο κράτος έναντι της παροχής της εγγύησης ανταποκρίνεται σε ιδιωτικά οικονομικά κριτήρια. Η αγορά των εταιρικών ομολόγων είναι σημαντική ως σημείο αναφοράς για τον υπολογισμό της τιμολόγησης της προμήθειας, δηλ. χρειάζεται ως σημείο αναφοράς μια λειτουργούσα αγοράς CDS όπως υπήρχε στην περίπτωση της Ιταλίας. H τιμολόγηση της προμήθειας των εγγυήσεων του Δημοσίου βασίζεται σε ένα καλάθι ομολόγων που εκπροσωπούν την πιστοληπτική ικανότητα τόσο της οικονομίας δηλ. των επιχειρήσεων όσο και του Δημοσίου. Όμως στην περίπτωση της Ελλάδος ήταν δύσκολο να εδραιωθεί αγορά ομολόγων επιχειρήσεων διότι λόγω της προηγουμένης κρίσης οι επιχειρήσεις δεν μπορούσαν να εκδώσουν ομόλογα. Καταφέραμε λοιπόν να αποδείξουμε ότι ακόμη και εάν ένα κράτος μέλος στερείται επενδυτικής βαθμίδας και δεν υπάρχει λειτουργούσα αγορά εταιρικών ομολόγων, μπορεί να υπάρξει ένα αποδεκτό σημείο αναφοράς εταιρικών ομολόγων για την λειτουργία του μηχανισμού των τιτλοποιήσεων, λαμβάνοντας βέβαια υπόψιν και την αγορά κρατικών ομολόγων. Συνοπτικά μπορέσαμε να προσαρμόσουμε τον μηχανισμό των Ευρωπαϊκών τιτλοποιήσεων, που είχε αρχικά σχεδιαστεί μόνο για χώρες με επενδυτική βαθμίδα , όπως είναι η Ιταλία, στις ανάγκες των ελληνικών τραπεζών.
Δεύτερον, η επιτυχής έκβαση του εγχειρήματος του «Ηρακλή» εξαρτήθηκε σε καθοριστικό βαθμό από την απόκτηση της λεγομένης στάθμισης μηδενικού κινδύνου (Risk Weighted Asset) για το τμήμα των ομολόγων υψηλότερης διαβάθμισης του χαρτοφυλακίου των τιτλοποιήσεων (senior tranche). Η επίτευξη μηδενικής στάθμισης, δηλ. στάθμισης η οποία δεν θα επιβάρυνε καθόλου κεφαλαιακά τις τράπεζες για το συγκεκριμένο τμήμα της συναλλαγής, ήταν η κρισιμότερη προϋπόθεση για την συμμετοχή των τραπεζών. Αφενός μεν γιατί οποιαδήποτε στάθμιση που υπερέβαινε το 0% θα δημιουργούσε σημαντικό κόστος και αφετέρου γιατί η μηδενική στάθμιση επιτρέπει στις τράπεζες να παρακρατούν στο χαρτοφυλάκιο τους τις ομολογίες, οι οποίες προσμετρώνται στην κεφαλαιακή τους βάση. Λόγω της πολυπλοκότητας και της ασάφειας των σχετικών ενωσιακών διατάξεων του Κανονισμού CRR για την Επάρκεια Κεφαλαίων χρειάστηκε κοπιώδης διαπραγματευτική προσπάθεια επί μήνες προκειμένου να πείσουμε τα Ευρωπαϊκά Όργανα για την ορθή νομική ερμηνεία των οικείων κανόνων της Ενωσιακής νομοθεσίας και να επιτευχθεί η μηδενική στάθμιση.
Τρίτον, η κυβέρνηση πριν προβεί στην επιλογή του «Ηρακλή» είχε εξετάσει ενδελεχώς τις εναλλακτικές λύσεις όπως άλλα σχήματα μείωσης ΜΕΔ που χρησιμοποιήθηκαν στην κρίση της Ευρωζώνης από ορισμένα κράτη μέλη (Ισπανία, Ιρλανδία) στην οξύτερη φάση της μεγάλης χρηματοοικονομικής κρίσης του 2008-2010. Αυτά όμως είχαν υιοθετηθεί πριν από την θέση σε εφαρμογή της Οδηγίας για την Εξυγίανση των Τραπεζών (BRRD) που καθιστά εξαιρετικά δυσχερή την παροχή κρατικής στήριξης στις τράπεζες, χωρίς παράλληλα να απαιτείται η θέση τους σε εξυγίανση, με κόστος για τους μετόχους, τους ομολογιούχους και τους καταθέτες τους.
