Την έγκριση σύναψης και όρων του σχεδίου της προγραμματικής σύμβασης «Πολιτισμικής Ανάπτυξης» μεταξύ της Περιφέρειας Αττικής, του Δήμου Αθηναίων, του ΥΠΠΟΑ (υπ. Πολιτισμού και Αθλητισμού) και της εταιρίας «Εθνικός Κήπος-Μητροπολιτικό Πράσινο Α.Ε.» με στόχο την υλοποίηση του έργου με τίτλο «ΑΝΑΠΛΑΣΗ, ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΚΑΙ ΑΝΑΔΕΙΞΗ ΔΥΤΙΚΩΝ ΛΟΦΩΝ ΑΚΡΟΠΟΛΗΣ ΑΘΗΝΩΝ», συνολικού προϋπολογισμού 6.895.260 ευρώ, αποφάσισε προ περίπου εβδομάδας (18/01/2022), κατά πλειοψηφία, σε σχετική της συνεδρίαση η Οικονομική Επιτροπή της Περιφέρειας.
Αντικείμενο της σύμβασης είναι η από κοινού σύμπραξη/συνεργασία των παραπάνω συμβαλλομένων μερών με σκοπό την υλοποίηση του συγκεκριμένου έργου που θα βασίζεται στις αρχές: α) της προστασίας και ανάδειξης των μνημείων του αρχαιολογικού χώρου, β) της βελτίωσης - αναβάθμισης των υποδομών των λόφων, με έμφαση στην εξάλειψη των παραγόντων επικινδυνότητας και στην ενίσχυση της ασφάλειας σε πολλαπλά επίπεδα (πυρκαγιές, κατολισθήσεις, παραβατικότητα, επισφαλή σημεία διαδρομών κ.α.), γ) της προστασίας του φυσικού περιβάλλοντος (χλωρίδα-πανίδα) και της αρμονικής ένταξής του στο αρχαιολογικό τοπίο, δ) της ανθεκτικότητας της πόλης με την χρήση υλικών φιλικών προς το περιβάλλον και ε) της ασφάλειας των επισκεπτών των χώρων.
Όπως αναφέρεται, η περιοχή εκτέλεσης του έργου εντάσσεται στον οργανωμένο αρχαιολογικό χώρο των Λόφων Πνυκός, Νυμφών, Μουσών - Φιλοπάππου (οι οριζόμενοι στη σύμβασης ως Δυτικοί Λόφοι), έκτασης 650 περίπου στρεμμάτων, αρμοδιότητας της Εφορείας Αρχαιοτήτων Πόλης Αθηνών του ΥΠΠΟΑ.
Να σημειωθεί ότι το πλαίσιο έργων που έχουν στόχο ανάπλαση, αποκατάσταση και ανάδειξη του κηρυγμένου αρχαιολογικού χώρου των Λόφων Πνυκός, Νυμφών και Μουσών-Φιλοπάππου (Δυτικών Λόφων) Ακρόπολης Αθηνών, εγκρίθηκε ομόφωνα πέρυσι (Μάιος 2021) από το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο, αν και στη συνέχεια προκάλεσε ενστάσεις και αντιρρήσεις από βουλευτές της αντιπολίτευσης, φορείς ή πολίτες.
Ο αρχαιολογικός χώρος περιλαμβάνει, μεταξύ άλλων, «σημαντικές αρχαιότητες, όπως το συγκρότημα της Εκκλησίας του Δήμου (Πνύκα), την αρχαία οδό Κοίλης, Νεκροταφείο ελληνιστικών και ρωμαϊκών χρόνων, το μνημείο του Φιλοπάππου, τις “Φυλακές Σωκράτους”, τα “Κιμώνεια Μνήματα”, τα ιερά Μουσαίου και Νυμφών, Πανός και Διός, το Διατείχισμα, τα οικιστικά κατάλοιπα των δήμων Μελίτης και Κοίλης, βυζαντινά ναΰδρια (Αγίου Δημητρίου Λουμπαρδιάρη και Αγίας Μαρίνας) και τα νεώτερα μνημεία του Πικιώνη (πλακόστρωτο, πράσινο, αναπαυτήριο) και του Αστεροσκοπείου, ενώ σχεδόν επιφανειακά εντοπίζεται πλήθος ορατών και υποκείμενων αρχαιοτήτων, αρμοδιότητας της ΥΝΜΤΕ Αττικής, Ανατολικής Στερεάς Ελλάδας και Κυκλάδων και η Διεύθυνση Προστασίας και Αναστήλωσης Νεωτέρων και Σύγχρονων Μνημείων (ΔΠΑΝΣΜ)».
Βασικές εγκαταστάσεις και υποδομές του Λόφου είναι οι «θέσεις στάσης και θέασης (Άνδηρο Πικιώνη, Belvedere Κοίλης και Μελίτης) οι διαμορφώσεις Πικιώνη (πλακόστρωτο, πράσινο, αναπαυτήριο) και ο περιβάλλων χώρος των Μνημείων (Πνύκα, Μνημείο Φιλοπάππου κ.α.). Επίσης, είναι σημαντική διαδρομή περιαστικού πρασίνου στην πόλη. Η περιοχή οριοθετείται από τις οδούς Απ. Παύλου, Δ. Αιγινήτου, Οτρυνέων, Αγ. Μαρίνας, Ακάμαντος, Ακταίου, Αρακύνθου, Παναιτωλίου, Μουσών, Δράκου, Επιφάνους, Γαριβάλδη, Ροβέρτου Γκάλι και Απ. Παύλου. Εντάσσεται στην Buffer Zone (ζώνη ανασχέσεως) της Ακρόπολης, ως μνημείου ενταγμένου στον Κατάλογο Πολιτιστικής Κληρονομιάς της UNESCO και προστατεύεται από τον ν. 3028/2002».
Σκοπός της παρούσης προγραμματικής συμβάσεως είναι «ο εξορθολογισμός και η εξυγίανση της βλάστησης, καθώς και η αποκατάσταση του τοπίου στις περιοχές που σχεδιάστηκαν και διαμορφώθηκαν από τον Δ. Πικιώνη, η αποκάλυψη και ανάδειξη μνημείων, η προστασία και πρόληψη από πυρκαγιές, η σταθεροποίηση των βράχων και πρανών, καθώς επίσης η βελτίωση και αναβάθμιση των υποδομών του αρχαιολογικού χώρου των Δυτικών Λόφων, έργα τα οποία αποτελούν βασικούς στόχους αφενός για τη βιωσιμότητά των Λόφων και την προστασία των μνημείων, αφετέρου για την αναβάθμιση της ποιότητας των παρεχόμενων υπηρεσιών προς τους κατοίκους και τους επισκέπτες».
Ο συνολικός προϋπολογισμός της παρούσης για την υλοποίηση του αντικειμένου, όπως αυτό περιγράφεται ανωτέρω, ανέρχεται στο ποσό των 6.895.260 ευρώ, συμπεριλαμβανομένου ΦΠΑ (είναι 5.602.500 ευρώ συν ΦΠΑ 1.292.760 ευρώ). Το έργο συγχρηματοδοτείται από το ΥΠΠΟΑ και το Δήμο Αθηναίων, ως εξής: ποσό 3.244.080 ευρώ από το ΥΠΠΟΑ και ποσό 3.651.180 ευρώ από τον Δήμο Αθηναίων. Η διάρκεια της προγραμματικής σύμβασης ορίζεται σε τέσσερα (4) έτη από την υπογραφής της. Η σύμβαση αναφέρει και τις υποχρεώσεις κάθε εμπλεκόμενου φορέα (χρηματοδότηση, επίβλεψη, υποστήριξη, δημοπρατήσεις, υλοποίησε δράσεων ευθύνης του κ.α.).
Σύμφωνα με την προγραμματική σύμβαση, συνολικά η δράση χωρίζεται σε 6 υποέργα - ενότητες.
Υποέργο 1: Δημιουργία και ανάπτυξη γεωχωρικής υποδομής των Δυτικών Λόφων (δαπάνη 107.500 ευρώ)
Στις εργασίες περιλαμβάνονται: 1. Εκπόνηση Μελέτης Διαχείρισης. 2. Σύνταξη Τοπογραφικού διαγράμματος και ψηφιακού μοντέλου εδάφους των “Δυτικών Λόφων” και δημιουργία κατάλληλων βάσεων ψηφιακών δεδομένων για όλα τα στοιχεία των Λόφων. Ενδεικτικά αναφέρονται: Μνημεία, διαδρομές, ηλεκτρολογικό-πυροσβεστικό- αρδευτικό δίκτυο, δίκτυο ύδρευσης, φυτεύσεις, εντοπισμένα κατάλοιπα του Πεισιστράτειου Υδραγωγείου, περίγραμμα διαμορφώσεων Πικιώνη (πράσινο, πλακόστρωτο και κτίσματα). Φορέας υλοποίησης: Δήμος Αθηναίων/Εθνικός Κήπος-Μητροπολιτικό Πράσινο Α.Ε.
Υποέργο 2: Λήψη άμεσων μέτρων προστασίας και αναβάθμισης (δαπάνη 560.000 ευρώ)
Εργασίες καθαρισμού – συντήρηση υποδομών – μέτρα άρσης επικινδυνότητας- διαχείριση και προστασία πρασίνου - λήψη μέτρων για την ασφάλεια των υποδομών και του εξοπλισμού. Το υποέργο αφορά σε εργασίες μικρής έκτασης και κλίμακας, οι οποίες θα συμβάλουν άμεσα στη βελτίωση της υφιστάμενης κατάστασης στους Λόφους και στην άρση παραγόντων επικινδυνότητας.
Συγκεκριμένα, θα γίνουν : 1. Καθαρισμοί πρανών και μονοπατιών και αποφράξεις τάφρων. 2. Επισκευή ή αντικατάσταση αστικού εξοπλισμού (κάδοι, παγκάκια κ.α.). 3. Αποκατάσταση και αναβάθμιση τμημάτων του υφιστάμενου ηλεκτρολογικού δικτύου. Αντικατάσταση λαμπτήρων με τεχνολογία LED. 4. Εργασίες εξυγίανσης πρασίνου. 5. Επισκευή υφιστάμενου αρδευτικού δικτύου και δικτύου ύδρευσης. 6. Επισκευή υφιστάμενου πυροσβεστικού δικτύου.
Φορέας υλοποίησης: Δήμος Αθηναίων/Εθνικός Κήπος-Μητροπολιτικό Πράσινο Α.Ε.
Υποέργο 3: Μελέτες συντήρησης/επισκευής, αποκατάστασης και αναβάθμισης υποδομών των Δυτικών Λόφων (δαπάνη 209.000 ευρώ)
Το υποέργο αφορά στην εκπόνηση των οριστικών τεχνικών μελετών και μελετών εφαρμογής όλων των έργων συντήρησης/επισκευής, αποκατάστασης και αναβάθμισης των υποδομών των Δυτικών Λόφων: 1. Μελέτη για την εγκατάσταση εσωτερικού πυροσβεστικού δικτύου και για την εγκατάσταση πρωτεύοντος και δευτερεύοντος αρδευτικού δικτύου και δικτύου ύδρευσης 2. Μελέτη επέκτασης και εκσυγχρονισμού υφιστάμενου δικτύου ηλεκτροδότησης. 3. Φυτοτεχνική Μελέτη και μελέτη άρδευσης τριτεύοντος δικτύου. 4. Μελέτη αρχιτεκτονικής αποτύπωσης λιθόστρωτων Πικιώνη. 5. Μελέτη αποκατάστασης λιθόστρωτων Πικιώνη. 6. Μελέτη αποτύπωσης υφιστάμενης κατάστασης Ι. Παρεκκλησίου Αγίου Δημητρίου Λουμπαρδιάρη και μελέτη αποκατάστασής του. 7. Μελέτη διαμόρφωσης και αναβάθμισης διαδρομών και σήμανσης χώρου με έμφαση στην προσβασιμότητα των ΑΜΕΑ. 8. Μελέτη για την στερέωση επισφαλών τμημάτων βράχων νοτίως του Λόφου Φιλοπάππου (έναντι οδού Παναιτωλίου). 9. Στατική μελέτη για την αποκατάσταση των (2) βοηθητικών κτισμάτων του Αναπαυτηρίου Πικιώνη. 10. Ηλεκτρομηχανολογική μελέτη για την αποκατάσταση των (2) βοηθητικών κτισμάτων του Αναπαυτηρίου Πικιώνη. 11. Αρχιτεκτονική μελέτη για την αποκατάσταση των (2) βοηθητικών κτισμάτων του Αναπαυτηρίου Πικιώνη.
Φορέας υλοποίησης: ΥΠΠΟΑ (δια των αρμοδίων Υπηρεσιών του), πλην των ανωτέρω υπό (3) και (8), για τα οποία φορέας υλοποίησης είναι ο Δήμος Αθηναίων/Εθνικός Κήπος-Μητροπολιτικό Πράσινο Α.Ε.
Υποέργο 4: Υλοποίηση έργων υποδομών και αποκαταστάσεων μνημείων των Δυτικών Λόφων (ύψους 2.005.000 ευρώ)
Το υποέργο 4 αφορά την υλοποίηση των έργων όπως θα προκύψουν από τις μελέτες του υποέργου 3, μετά την έγκρισή τους από τα αρμόδια όργανα του ΥΠΠΟΑ. Κατ’ αντιστοιχία με τις ως άνω μελέτες, περιλαμβάνεται η υλοποίηση των ακόλουθων:
1. Εγκατάσταση εσωτερικού πυροσβεστικού δικτύου (203 χιλ. ευρώ). 2. Εγκατάσταση πρωτεύοντος και δευτερεύοντος αρδευτικού δικτύου και δικτύου ύδρευσης (332 χιλ. ευρώ). 3. Επέκταση και εκσυγχρονισμός υφιστάμενου δικτύου ηλεκτροδότησης (350 χιλ. ευρώ). 4. Εφαρμογή φυτοτεχνικής μελέτης και εγκατάσταση τριτεύοντος δικτύου άρδευσης (440 χιλ. ευρώ). 5. Εκτέλεση εργασιών αποκατάστασης λιθόστρωτων Πικιώνη. 6. Διαμόρφωση και αναβάθμιση διαδρομών και σήμανση χώρου με έμφαση στην προσβασιμότητα των ΑΜΕΑ (300 χιλ. ευρώ). 7. Στερέωση επισφαλών τμημάτων βράχων νοτίως του Λόφου Φιλοπάππου (έναντι οδού Παναιτωλίου). 8. Εκτέλεση εργασιών αποκατάστασης των (2) βοηθητικών κτισμάτων του Αναπαυτηρίου Πικιώνη. 9. Εκτέλεση εργασιών αποκατάστασης Ι. Παρεκκλησίου Αγίου Δημητρίου Λουμπαρδιάρη (120 χιλ. ευρώ).
Φορέας υλοποίησης: ΥΠΠΟΑ (δια των αρμοδίων Υπηρεσιών του) πλην των ανωτέρω υπό (2),(4) και (7), για τα οποία φορέας υλοποίησης είναι ο Δήμος Αθηναίων/Εθνικός Κήπος-Μητροπολιτικό Πράσινο Α.Ε.
Υποέργο 5. Αρχαιολογικές έρευνες και εργασίες (ποσό 486.000 ευρώ, εκ των οποίων 216.000 ευρώ για πρόσληψη προσωπικού)
Το υποέργο περιλαμβάνει: 1) όλες τις αρχαιολογικές έρευνες και εργασίες που θα προκύψουν κατά τη διάρκεια υλοποίησης του έργου, δεδομένου ότι αυτές υλοποιούνται εντός κηρυγμένου αρχαιολογικού χώρου. Πρόκειται για τα έργα αντικατάστασης και επέκτασης των υφιστάμενων δικτύων (πυρόσβεσης, φωτισμού κ.λ.π.), τα οποία θα επεκταθούν σε μήκος αρκετών χιλιομέτρων και σε περιοχές που δεν έχουν διερευνηθεί ανασκαφικά, καθώς και για τις άλλες, προβλεπόμενες από την Προγραμματική Σύμβαση, τεχνικές εργασίες, 2) την αποκάλυψη, ανάδειξη και προστασία των Μνημείων του αρχαιολογικού χώρου (Διατείχισμα, Κρήνη Πνύκας, Υπόσκαφα, Αγορά αρχαίου δήμου Κοίλης).
Ειδικότερα:
1) Την επίβλεψη του συνόλου των εκσκαφικών εργασιών που θα απαιτηθούν κατά τη διάρκεια υλοποίησης των εργασιών, καθώς και την διεξαγωγή των αναγκαίων διερευνητικών/σωστικών ανασκαφικών εργασιών.
2) Την Αποκάλυψη-Ανάδειξη-Προστασία των κάτωθι μνημείων με τις παρακάτω εργασίες: Α. Την συντήρηση 20 μέτρων του δυτικού τμήματος του Διατειχίσματος, στο Άνω Άνδηρο της Πνύκας (σωζ. μήκους 82μ., ύψους 3μ. και πλάτους 4,80μ.) και την προστασία των ευπαθών λίθων με λιτό, αναστρέψιμο στέγαστρο. Β. Την συντήρηση και ανάδειξη της κρήνης της Πνύκας (Κρήνη Καλλιρρόη κατά Doerpfeld), προκειμένου το μνημείο να καταστεί επισκέψιμο. Γ. Την αποχωμάτωση, καθαρισμό και ανασκαφική διερεύνηση πέντε (5) υπόσκαφων θαλάμων. Πρόκειται για χαρακτηριστικές, λαξευτές στο φυσικό βράχο κατασκευές που εντοπίζονται στους λόφους Πνύκας και Νυμφών, οι οποίες χρησιμοποιήθηκαν στους αρχαϊκούς και κλασικούς χρόνους ως κατοικίες, ενώ στη συνέχεια, όσες υπόσκαφες κατοικίες βρέθηκαν εκτός των τειχών, μετά την κατασκευή του Διατειχίσματος (τέλη του 4 ου αι. π.Χ.), μετατράπηκαν σε ταφικά μνημεία. Δ. Την ανάδειξη της Αγοράς του αρχαίου δήμου Κοίλης και τη διασύνδεσή της με την ομώνυμη οδό και το παρόδιο νεκροταφείο.
Το υποέργο θα χρηματοδοτηθεί από το ΥΠΠΟΑ και θα υλοποιηθεί απολογιστικά και με αυτεπιστασία από την ΕΦΑ Πόλης Αθηνών. Φορέας υλοποίησης: ΥΠΠΟΑ (δια των αρμοδίων Υπηρεσιών του).
Υποέργο 6. Υπηρεσίες φύλαξης και συντήρησης των Δυτικών Λόφων (2.235.000 ευρώ)
Το συγκεκριμένο υποέργο περιλαμβάνει : 1) Υπηρεσία φύλαξης των Δυτικών Λόφων (900 χιλ. ευρώ), 2) Υπηρεσία συντήρησης φυτών και χώρου των Δυτικών Λόφων, 3) Υπηρεσία καθαρισμού των Δυτικών Λόφων (960 χιλ. ευρώ).
Φορέας υλοποίησης: Δήμος Αθηναίων/Εθνικός Κήπος-Μητροπολιτικό Πράσινο Α.Ε., πλην του ανωτέρω (3) για το οποίο φορέας υλοποίησης είναι το ΥΠΠΟΑ.
Για τις 3 πρώτες δράσεις προβλέπονται χρονοδιαγράμματα, αναλόγως περίπτωσης, από 6 μήνες έως 2 χρόνια περίπου. Για τις υπόλοιπες, προφανώς θα χρειαστεί περισσότερος χρόνος μέχρι και τη λήξη της σύμβασης (4ετής). Στην προγραμματική σύμβαση γίνεται αναφορά για το προβλέπει θεωρητικά κάθε υποέργο και κάθε δράση αυτού, από τις μελέτες έως τις αντιπυρικές ζώνες, την αντικατάσταση αστικού εξοπλισμού (κάδοι, παγκάκια κ.α.), την αποκατάσταση και αναβάθμιση τμημάτων του υφιστάμενου ηλεκτρολογικού δικτύου, την αντικατάσταση λαμπτήρων με τεχνολογία LED, το κλάδεμα δένδρων και θάμνων, ιδίως κατά μήκος δρόμων και μονοπατιών και σε θέσεις θέας, τις αποκαταστάσεις φυτεύσεων του πικιωνικού πρασίνου, την επισκευή υφιστάμενου αρδευτικού δικτύου και δικτύου ύδρευση, την επισκευή υφιστάμενου πυροσβεστικού δικτύου, τη διαμόρφωση και αναβάθμιση διαδρομών και σήμανσης χώρου με έμφαση στην προσβασιμότητα των ΑΜΕΑ, τις αρχαιολογικές εργασίες και πλήθος παρεμβάσεων.
